Morgunblaðið - 19.09.2002, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. SEPTEMBER 2002 31
SKORT hefur á að héraðs-dómarar leggi sjálfstættmat á ástæður fyrir húsleitopinberra aðila, áður en
þeir veita heimild fyrir þeim, að sögn
Eiríks Tómassonar, lagaprófessors
við HÍ. Hann segir að frá sjónarhóli
réttaröryggis sé þetta ámælisvert.
Dómarar séu þó í mjög erfiðri stöðu.
Miklir hagsmunir séu gjarnan í húfi.
Mestu skipti að vel sé vandað til
verka í þessum efnum og að dóm-
arar komist að niðurstöðu í þessum
málum eftir vandlega athugun og
með rökstuddum hætti. Þá þurfi að
skerpa ákvæði laga um húsleitir.
Þetta kom fram á morgunverðar-
fundi Verslunarráðs Íslands í gær.
Umfjöllunarefni fundarins var hús-
leit hjá fyrirtækjum. Auk Eiríks
fluttu erindi á fundinum þeir Skúli
Eggert Þórðarson, skattrannsókn-
arstjóri, og Gunnar Sturluson,
hæstaréttarlögmaður hjá Logos lög-
mannsstofu. Skúli Eggert gerði
grein fyrir aðferðum skattrannsókn-
arstjóraembættisins við húsleitir.
Hann sagðist telja að lagaheimildir í
þessum efnum séu í jafnvægi, hvorki
of þröngar né of víðtækar, og mik-
illar varúðar sé gætt við fram-
kvæmdina. Heimildir séu ekki nýtt-
ar nema brýn ástæða sé til og
réttarstaða rannsóknarþola sé skýr
og hafi aukist mikið.
Gunnar talað á fundinum út frá
sjónarhóli þeirra fyrirtækja sem
verða fyrir húsleit af hálfu sam-
keppnisyfirvalda. Hann sagði meðal
annars að afar brýnt væri að þau
hlutist til um að settar verði reglur
um framkvæmd húsleitar, rétt eins
og skattrannsóknarstjóri hefur gert.
Úrelt lagaákvæði sem
þarfnast endurskoðunar
Eiríkur Tómasson gerði grein fyr-
ir þeim lagaákvæðum sem við eiga
varðandi húsleit. Hann sagði að með
húsleit sé verið að skerða rétt manna
og fyrirtækja að njóta friðhelgis
einkalífs. Ljóst sé að stjórnarskráin
verndi rétt fyrirtækja til að ráða eig-
in húsakynnum og að leit í þeim
húsakynnum verði ekki framkvæmd
nema samkvæmt dómsúrskurði eða
sérstakri lagaheimild. Þessi laga-
ákvæði beri að skýra þröngt.
Fram kom í máli hans
að almenn ákvæði um
húsleit sé að finna í 89.
og 90. greinum laga um
meðferð opinberra mála.
Samkvæmt fyrri grein-
inni geti markmið hús-
leitar verið þrenns konar. Í fyrsta
lagi að hafa uppi á sakborningi og
handtaka hann. Í öðru lagi að rann-
saka ummerki brots. Og í þriðja lagi
geti markmiðið verið að hafa uppi á
munum, sem hald skuli leggja á.
Hægt er að leggja hald á muni í fleiri
en einum tilgangi. Þar á meðal sé ef
ætla megi að þessir munir hafi sönn-
unargildi í opinberum málum.
Að mati Eiríks er lagaákvæði 89.
greinarinnar orðið úrelt og þarfnast
endurskoðunar. Engin skilyrði séu
tilgreind fyrir húsleit í greininni
önnur en framangreind þrjú mark-
mið. Til að mynda sé ekki gerð sú
krafa að brot þurfi að vera svo alvar-
legt að það geti varðað fangelsi, en
slíkt sé til að mynda í dönskum lög-
um. Þá segi ekki í lögunum um með-
ferð opinberra mála að brýn nauð-
syn þurfi að vera fyrir hendi til þess
að gripið verði til húsleitar. Eiríkur
sagðist þó draga þá ályktun af 71.
grein stjórnarskrárinnar og 12.
grein stjórnsýslulaganna, þ.e. með-
alhófsreglunni sem þar sé mælt fyrir
um, að ekki verði gripið til húsleitar
nema brýna nauðsyn beri til og önn-
ur úrræði til að ná því markmiði sem
að sé stefnt séu ekki tiltæk. Stjórn-
völd hafi oft önnur úrræði til að ná
fram markmiðum sínum án húsleitar
en það sé vandasamt mat hvort unnt
sé að beita slíkum úrræðum, t.d. með
því að skora á fyrirtæki að afhenda
skjöl. Hætta sé á að skjölunum verði
komið undan. Dómaframkvæmd hafi
verið á þá leið að dómstólar hafi fylgt
þessum sjónarmiðum í framkvæmd,
þ.e. að ekki verði gripið til húsleitar
nema brýna nauðsyn beri til. Sagðist
Eiríkur telja að það væri hárrétt nið-
urstaða. Dómstólar verði að hafa
þetta sjónarmið í huga.
Eiríkur sagði að í dönskum lögum
sé rökstuddur grunur um brot ófrá-
víkjanlegt skilyrði fyrir húsleit.
Honum finnst koma til greina að
dómstólar hér á landi fylgi þeirri
reglu að ætíð verði að vera fyrir
hendi rökstuddur grunur um brot,
sem lögregla eða önnur stjórnvöld
geti staðfest með skjölum eða með
öðrum hætti, áður en heimild til hús-
leitar er veitt. Dómarar noti oft það
orðalag að rökstuddur
grunur liggi fyrir, þegar
húsleitarúrskurður er
kveðinn upp, og sú
dómaframkvæmd sé að
hans mati fyllilega eðli-
leg.
„Taka þarf af skarið í þessum efn-
um við endurskoðun laga og setja
frekari skilyrði fyrir húsleit, t.d.
varðandi alvarleika brots.“
Varðandi framkvæmd húsleitar
sagði Eiríkur að meðalhófsreglan
svífi yfir vötnum í lögum varðandi
þetta atriði. Þar fyrir utan sé með-
alhófsreglan óskráð regla í íslensk-
um rétti. Samkvæmt þessari reglu
skuli þess gætt við framkvæmd hús-
leitar að fara ekki strangar í sakirn-
ar en nauðsyn beri til. Einnig sé
hægt að draga þá ályktun að húsleit
eigi ekki að vera víðtækari eða vara
lengur en nauðsyn ber til.
Auk almennra ákvæða í lögunum
um meðferð opinberra mála eru, að
sögn Eiríks, nokkur sérákvæði í öðr-
um lögum sem ná til húsleitar, s.s.
tollalögum, skattalögum og sam-
keppnislögum. Fertugasta grein
samkeppnislaganna er það ákvæði
um húsleit sem oftast hefir komið til
kasta Hæstaréttar hin síðari ár.
Samkeppnisyfirvöld leita réttilega
úrskurðar dómara um húsleit áður
en hún er framkvæmd.
„Athyglisvert er að velta því fyrir
sér ef húsleit er ólögmæt eða brýtur
í bága við lög,“ sagði Eiríkur. „Það
viðhorf er í íslenskum rétti, eins og í
rétti flestra Evrópuríkja, að þótt
húsleit sé ólögmæt, eða framkvæmd
hennar brjóti í bága við lög, þá hafi
það ekki þær afleiðingar í för með
sér að litið verði framhjá þeim sönn-
unargögnum sem aflað verður með
þeim hætti. Þveröfugt viðhorf er í
bandarískum rétti.“
Leynd hvílir yfir störfum
skattrannsóknarstjóra
Skúli Eggert Þórðarson gerði
grein fyrir heimildum og aðferðum
embættis skattrannsóknarstjóra til
haldlagningar gagna hjá skattaðil-
um. Hann sagði að leitast væri við að
haldlagning gagna sé ekki móðgandi
eða særandi og taki stuttan tíma. Þá
sé reynt að koma til móts við óskir
forsvarsmanna skattaðila, sem til
rannsóknar eru, um tímasetningar,
m.a. um hvenær gögn eru tekin út úr
fyrirtæki þannig að viðskiptavinir
eða jafnvel starfsmenn verði ekki
varir við það. Grundvall-
aratriði sé að leyndar sé
gætt um vettvangsat-
huganir. Þá sé einnig
veigamikið atriði að sá
sem til rannsóknar er
njóti réttarstöðu grun-
aðs manns en það sé lögbundið. Úr-
vinnsla og athugun á gögnum sé
þannig að einungis sé skoðað það
sem sakarefnið varðar.
Skúli Eggert sagði að heimildir
skattrannsóknarstjóra til haldlagn-
ingar á gögnum byggist á áralangri
framkvæmd. „Það er leynd um alla
starfsemina. Langflestum málum
hjá embættinu lýkur án vitneskju
fjölmiðla. Mun fleiri málum lýkur
með stjórnsýslusekt. Tiltölulega fá
mál fá dómsmeðferð, miðað við
heildarmálafjöldann. Þeim hefur þó
fjölgað mjög á síðustu árum. Um 30
málum hefur lokið með dómsmeð-
ferð á ári, sem er töluverð aukning
frá því sem var.“
Samkeppnisstofnun birti
reglur um húsleit
Gunnar Sturluson sagði að spyrja
mætti hvort eðlilegt sé að beita sömu
aðferðum við rannsóknir stjórn-
sýsluaðila og beitt er í refsimálum. Í
lögum flestra ríkja séu heimildir fyr-
ir samkeppnisyfirvöld til að fram-
kvæma húsleit og leggja hald á gögn
og svarið við spurningunni sé því lík-
legast jákvætt. Mikilvægt sé þó að
gera skýran greinarmun á húsleit og
haldlagningu gagna. Í því sambandi
sé mikilvægt að samkeppnisyfirvöld
leggi ekki hald á meira af gögnum en
hægt sé að halda fram með rökum að
séu sakargögn í viðkomandi máli.
Meðalhófsreglan gildi um þessa
málsmeðferð og því beri samkeppn-
isyfirvöldum að beita vægari aðferð
en húsleit, sé það hægt. Að hans
mati beri samkeppnisyfirvöldum því
ekki að framkvæma húsleit nema
líklegt sé að ekki fáist fullnægjandi
upplýsingar með skriflegri beiðni
um gögn. Þetta mat geti hins vegar
verið afar erfitt.
„Dómsúrskurður er grundvöllur
húsleitar,“ sagði Gunnar. „Ég tel að
dómari eigi að meta sjálfstætt hvort
ríkar ástæður séu til þess að ætla að
brot hafi átt sér stað eins og fram
kemur í 40. grein samkeppnislaga.
Húsleit á ekki að geta farið fram ein-
göngu á grundvelli mats Samkeppn-
isstofnunar sjálfrar um þetta atriði.
Þess vegna verður dómari að leggja
mat á gögnin sem Samkeppnisstofn-
un byggir sínar hugmyndir um rann-
sókn á og um mat á sönnunargildi
gagnanna gilda almennar reglur.
Þess vegna hlýtur Samkeppnisstofn-
un að þurfa að leggja þessi gögn
fram. Mér sýnist að það hafi ekki
verið gert í þeim málum sem hafa
verið tekin fyrir fram að þessu. Tak-
mörkuð úrræði eru til þess að endur-
skoða þessa dómsúrskurði eftir að
framkvæmdin er farin af stað, þann-
ig að það er mjög mik-
ilvægt að héraðsdómarar
gæti að því að þeir þurfi
að framkvæma mat á
grundvelli sönnunar-
gagna.“
Fram kom í máli
Gunnars að Samkeppnisstofnun hafi
ekki birt reglur um framkvæmd hús-
leitar í fyrirtækjum. „Ég tel afar
brýnt að Samkeppnisstofnun hlutist
til um að settar verði reglur um
framkvæmd húsleitar, rétt eins og
skattrannsóknarstjóri hefur gert.
Það á sér fordæmi í íslenskri rétt-
arframkvæmd að reglur séu settar
um þessi atriði.“
Morgunblaðið/Þorkell Þorkelsson
Hvert sæti var skipað á morgunverðarfundi Verslunarráðs Íslands um húsleit hjá fyrirtækjum í gær.
Eiríkur Tómasson lagaprófessor á morgunverðarfundi Verslunarráðs Íslands
Skerpa þarf gildandi
löggjöf um húsleitir
Eiríkur Tómasson lagaprófessor telur að
skort hafi á að héraðsdómarar leggi sjálf-
stætt mat á ástæður fyrir húsleit opin-
berra aðila, áður en þeir veita heimild fyrir
þeim. Þetta kom fram á morgunverðar-
fundi Verslunarráðs Íslands í gær.
Ekki er gripið
til húsleitar
nema brýna
nauðsyn beri
Brýnt að settar
verði reglur um
framkvæmd
húsleitar
rnaspítala
g kynnst
un. Aðrar
átt í því
agið beitir
rna.“
systir sín
keið með
ngi ætlað
ar nýfædd
fara í að-
a, þar sem
eðlilega
it að hún
Þetta opn-
gi þess að
em er vel
ænka mín
ð fermast,
eka á eftir
nars væri
g margar
gera þetta
lega ekki
Hringinn,
vil frekar
n að vera
að vita að
um að liði.
segir Ás-
auðnaðist
m hún gæti
efnalitlir
, en henni
úklinga á
n lá. Segir
úað því að
starfa við
ngt heit.
að fá ung-
ar konur til starfa segir Áslaug að
kvenfélagsnafnið þyki fráhrindandi.
„Til okkar koma ungar konur, við
fögnum hverri þeirra og vildum að
sjálfsögðu sjá fleiri ungar konur í fé-
laginu,“ segir hún. Yngsta konan
sem starfar með Hringnum í dag er
fædd árið 1970 og sú elsta, sem tek-
ur þátt í starfinu af fullum krafti,
fædd árið 1917. „Það eru allar konur
velkomnar í Hringinn, ef þær eru
tilbúnar að vinna að markmiðum fé-
lagsins.“
Hringurinn er með skrifstofu og
félagsheimili á Ásvallagötu 1 og seg-
ir Áslaug að félagsfundir séu einu
sinni í mánuði yfir vetrartímann,
auk þess sem haldin er árshátíð og
jólafundur. Áslaug leggur áherslu á
að allt fé sem Hringskonur safna
renni óskert í Barnaspítalasjóð
Hringsins. Félagið sjálft, Hringur-
inn, sé eingöngu rekið af fé-
lagsgjöldum Hringskvenna og kaffi-
sölu á fundum. Þá standi félagið
einnig að útgáfu bókarinnar Hring-
urinn í Reykjavík sem kemur út inn-
an skamms og fjallar um sögu fé-
lagsins og um leið sögu kvenna á
tuttugustu öld.
„Félagsstarfið er blómlegt, við
förum í innanlands- og utanlands-
ferð einu sinni á ári. Í Hringnum
hefur skapast mikil vinátta milli
kvenna, sem er ekki síst mikilvæg
þegar fólk eldist. Maður sér það
þegar konur hafa unnið saman í
gegnum árin. Það er mikill samhug-
ur og samkennd, margar hafa starf-
að með félaginu frá því þær voru
ungar konur.“
Aðspurð um hvort til standi að
hleypa karlmönnum inn í félagið
segir Áslaug að margir karlmenn
séu velunnarar félagsins og styðji
starfsemi félagsins af miklum
mætti. „Samkvæmt lögum geta ein-
ungis konur orðið félagsmenn og
mér er ekki kunnugt um að rætt hafi
verið að breyta þessu ákvæði lag-
anna,“ segir Áslaug.
Aðaláherslan áfram á
Barnaspítala Hringsins
Hringskonur hafa nú unnið hörð-
um höndum að byggingu barnaspít-
ala á Íslandi í sex áratugi og því eðli-
legt að spyrja hvað taki við, nú
þegar spítalinn er risinn. „Við höf-
um líkt spítalanum við barn. Nú er
barnið að fæðast, en það þarf að hlúa
vel að því og sjá til þess að því líði vel
og það dafni vel. Að spítalinn hafi
þann aðbúnað sem er nauðsynlegur.
Ég hef þá trú að Hringurinn muni
rækja móðurhlutverk sitt áfram, að
Barnaspítali Hringsins verði áfram
aðaláherslan. Það á þó eftir að koma
í ljós hvort við snúum okkar að öðr-
um verkefnum samhliða.“
Hringskonur hafa gefið megnið af
tækjunum sem notuð eru á Barna-
spítala Hringsins. Áslaug segir að
barnadeildir séu tækjafrekar deild-
ir, til að halda við eðlilegri endurnýj-
un þurfi 20–30 milljóna króna fram-
lag árlega, en tækin úreldist á 5–6
árum. Aðstaðan á hinum nýja
Barnaspítala Hringsins verður
mjög góð, jafnt fyrir börn, foreldra
og starfsfólk. Byggingin er 6.800
fermetrar að flatarmáli, auk kjall-
ara. Spítalinn verður á
fjórum hæðum og verð-
ur þar rúm fyrir 80 börn.
„Við erum ánægðar með
þessa byggingu, finnst
hún falleg og að vel hafi
til tekist, segir Áslaug.“
Ljóst er að Hringskonur hafa
unnið óeigingjarnt starf í gegnum
tíðina og áorkað miklu til að bæta
aðstöðu barna á sjúkrahúsum.
Fyrsti vísir að barnadeild tók til
starfa árið 1957, í risinu á gamla
Landspítalanum. Árið 1965 tók
Barnaspítali Hringsins til starfa í
núverandi mynd og þá var byrjað að
kenna hann við Hringinn.
ð byggingu Barnaspítala
milljón-
talans
laðið/Golli
aman á
g búa til
ber.
ttir, for-
að allar
nar að
élagsins
ginn.
Konurnar hafa
unnið að bygg-
ingunni í sex
áratugi