Morgunblaðið - 15.11.2002, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FÖSTUDAGUR 15. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
14.00 Elín Ósk Óskarsdóttir sópran ásamt Douglas Brotchie sem
leikur undir.
14.30 Einar Jóhannesson klarinettleikari.
15.00 Símon Ívarsson gítarleikari.
15.30 Felix Bergsson og fleiri
lesa kvæði eftir Halldór Laxness.
16.00 Ólafur Kjartan Sigurðarson baritón.
16.30 Steindór Andersen kvæðamaður og
Monika Abendroth hörpuleikari.
17.00 Páll Óskar Hjálmtýsson og Monika Abendroth hörpuleikari.
17.30 Douglas Brotchie organisti Háteigskirkju.
E
KKI grunaði menntaskólanemann í
Tónabíói 1967 eða svo að The
Good, the Bad and the Ugly (eftir
Sergio Leone) yrðu endurvaktir á
ítölsku á næsta árþúsundi með
átján mínútna viðbót sem Il
buono, il brutto, il cattivo – í París.
Núna loksins eins og leikstjórinn ætlaði að hafa
myndina, eftir að sérfræðingar MGM/United Artists
og franskir starfsbræður lögðust á eitt. Það er gam-
algróið menningarbíó, Grand Action, sem stendur
fyrir þessu þriggja tíma ævintýri með töffurum og
grínköllum, Gunnari á Hlíðarenda villta vestursins,
Skarphéðni kannski, (óvíst um þann þriðja), endur-
holdguðum í Clint Eastwood þeim góða, Lee van
Cleef þeim vonda og ljóta manni Eli Wallach. Sá síð-
astnefndi þeirra skrautlegastur, óbilandi háskakjaft-
ur og loddari.
Það er ekki út í hött að hugsa sér hetjurnar sem
riðu um héruð í svipuðu ljósi og þá þremenninga,
harðsoðna, villta, gagnorða, á linnulausum þvælingi
um myndrænar og fjandsamlegar óbyggðir. Hljómar
það ekki eins og eitthvað kunnuglegt úr gamalli ís-
lenskri bók sem sá góði segir við þann ljóta, þegar
byssueinvígi allra tíma er lokið í kirkjugarðinum í Sad
Hill (þar skjótast þremenningarnir á, eftir tilþrifa-
miklar nærmyndir af nefi og augum.) „Það eru til
tvær tegundir af fólki. Önnur hefur byssurnar sínar
hlaðnar – og hin hefur þær ekki hlaðnar.“ Hafandi
sjálfur tæmt byssu kumpánans, auðvitað.
Þetta var bíómynd í nýju ljósi á nýju máli, meira
andrými með viðbótinni, og harðsoðin tónlist Ennios
Morricone enn magnaðri í bland við ítölsku. Með óp-
eruívafi, hápunkti og kór, tutti together. Og enn læð-
ist hugsunin að; menning verður ekki menning fyrr
en það er búið að þýða hana. Loksins þegar búið er að
búa til vestra með ítölskum stæl og búið að þýða hann
yfir á það tungumál, þá kemur kjarninn í ljós. (Er
hann svo kannski íslenskur?) Gaman var núna að
nálgast ýmislegt sem fór fram hjá í Tónabíói einu
sinni – til dæmis, í blálokin þegar góði maðurinn var
búinn að skjóta þann ljóta úr snörunni rétt einu sinni
og láta honum eftir helminginn af fjársjóðnum (hann
hefði getað látið það ógert, eins og menn segja svo fal-
lega á íslensku) og sá ljóti launar honum með lang-
drægum bölbænum: mamma þín var megahóra, þá
kemur í ljós að eitt aðalstefið í tónlistinni sprettur úr
götustráksgasprinu. Púsluspilið orðið heilt, í hljóðinu
líka.
Meðan ég beið eftir endurvöktum þre-menningum í bíóinu las ég það í LeMonde að Richard Harris var allur.Hann er og verður þó fyrir mér end-
urvakinn – eftir að ég gekk fram á hann á páskadags-
morgun 1970 niðrí í bæ í mannauðri Dublin, greini-
lega nýupprisinn eftir langa nótt. Þar fyrir utan hafði
hann upprisu á takteinum í starfi eins og hvert annað
töfrabragð. Þegar hann hafði leikið af sér í ömurleg-
um myndum og búið var að afskrifa hann fyrir óreglu
sakir, þá var hans tími aftur kominn, og núna síðast í
Harry Potter, enn heimsfrægur á ný.
Og hvern hefði órað fyrir því að Clint Eastwood
svo töff og heiðríkur í framan sem góði maðurinn og
þó ekki góður mundi þegar fram liðu stundir taka á
sig líki alvöruleikstjóra sem hefur smíðað frábærar
myndir eins og Unforgiven. Einmitt um þessar
mundir eru að byrja sýningar í París á nýjustu mynd-
inni hans, Blood Work. Þar má kannski líka tala um
eins konar endurvakningu, því nú er löggan búin að
fá nýtt hjarta. Það var auðvitað kominn tími til að
minnihlutahópur hjartaþega fengi að njóta sann-
mælis í baráttunni við ótugtir heimsins. Þar mun
aldrei veita af nýjum hjörtum.
Klukkan hálftólf var myndin búin, hafðihaldið manni föngnum, skipti ekki máliþótt ýmislegt færi fyrir ofan garð á ítölsk-unni, með frönskum texta. Það er líka lyk-
ilatriði að undirstaðan sé vel valin – að þessu sinni úr
smáveitingahúsinu La Petite Légume (Grænmet-
isbitinn) á 36 rue des Boulangers (Bakarabrekku?)
Við römbuðum reyndar á það eftir þónokkurn göngu-
túr úr bílnum sem við lögðum í rue Bouffon bak við
Jardin des Plantes (Grasagarðinn). Og þetta varð
ítalskt þemakvöld að því leyti að við gægðumst á
glugga á ítalskri eldhúsinnréttingabúð sem var
óvænt við þessa búðarlausu götu og sáum fagurbláa
eldhúsbekki og kringlótta vaska. Áhuginn á eldhús-
innréttingum ekki síðri en áhugaleysið á því að dýfa
hendi í kalt vatn í eldhúsi. Fyrir fólk með þá innstill-
ingu er Grænmetisbitinn hvalreki. Hann hefur verið
á sínum stað í fjórtán ár, nokkur skref upp brekkuna
frá Cardinal Lemoine-stöðinni. (Ef maður skyldi ætla
í Grand Action-bíóið þaðan, er það niður brekkuna
framhjá Cardinal Lemoine, til hægri, númer fimm á
rue des Écoles, nokkurra nínútna gangur.)
Um leið og stigið er inn fyrir þröskuldinn á Græn-
metisbitanum er ljóst að maður er í öruggum hönd-
um. Notalegheit og atvinnumennska svífa yfir vötn-
um, áhersla á lífrænt ræktað hráefni, enda stendur á
vísitkortinu: Því ekker jafnast á við náttúruna – og
þarna er hægt að kaupa alls konar góðmeti og eitur-
efnalaust; olíur, kornmeti og vín og bókmenntir um
þau efni.
Þessi litli staður hefur sem sagt mikið innihald. Við
settumst meira að segja undir tilvitnun á veggnum
um það að kornmeti bætti dómgreind og væri yf-
irleitt allra meina bót. Á matseðlinum var meðal ann-
ars innbakaður lax (en ég vil einmitt að fiskur sé
flokkaður sem grænmeti) og ofursalöt, en við féllum
fyrir rétti dagsins sem var ratatouille (eggaldin, kúr-
bítur, laukur, tómatar og fleira í kássu) með linsu-
baunum og indælis grjónum sem ég veit ekki hvað
heita á íslensku. Þetta var í stuttu máli lostæti, vel úti
látið og hafði verið nostrað við smáatriði. Þar að auki
voru á borðinu ómissandi viðbætur eins og gommasio
(úr sesamfræjum og salti). Við drukkum glas af
Bordeaux með þessu, kallað lífrænt ræktað en er að-
allega vín án aukaefna sem manni verður ekki gott af
og heita súlfíð á útlensku. Fyrir þetta borguðu tveir
25 evrur (svona 2.000 krónur) en sá tollur var á reikn-
ingnum að við þurftum að horfa á konurnar á næsta
borði drekka gulrótarsafa (mér er sama þótt hann sé
pressaður á staðnum).
Á Grænmetisbitanum hefði mátt fá sér vönduð pæ
og tertur á eftir en fyrir það var ekki pláss að sinni.
Þessum stað mæli ég með fyrir alla sem þykir góður
matur góður á góðu verði og vilja nýta orkuna til hins
ýtrasta á stuttu eða löngu ferðalagi. Tekur fjórtán í
sæti niðri og fleiri uppi. Of lítið fyrir karlakór? Mátu-
legt fyrir saumaklúbb?
Það er auðvitað ofrausn – en fyrir utan allar aðrar dá-
semdir þá er París bíóborg heimsins. Þar eru 380 kvik-
myndahús – litlar og notalegar menningarstofur í Lat-
ínuhverfinu, fyrir síendurteknar sígildar myndir,
glæsileg stórbíó á Champs Elysées fyrir nútímastór-
myndir, og allt þar á milli.
Hugmyndin er að miðla ykkur broti af ánægjunni
sem ég hef notið á bíókvöldum í París – með
litlum málsverði á undan eða eftir, ein-
hvers staðar í bíógrenndinni – og ánægj-
an er miðuð við minnstu fyrirhöfn og lítil
fjárútlát. En bíókvöld í París er nokkuð
markvisst ról. Það er ekki farið á hvaða
mynd sem er, ekki á hvaða veitingahús
sem er. Hér á að hámarka gæðin á and-
legri og líkamlegri næringu, fara á vel
valda bíómynd og borða upptendrandi
mat sem gefur orku og kemur manni í
gott skap. Á alveg fullkomnu bíókvöldi
er líka gengið um hverfið, jafnvel
snuðrað inni í húsasundum og nefið
klesst á búðarglugga. Bannað að flýta
sér. Framboðið á bíómyndum í París er
svo mikið að það eru talsverðar líkur
á því að þeir sem þetta lesa geti sjálfir
endurtekið leikinn ef þeir eiga leið í bæinn og
séð myndina sem ég tala um. Hér eru endursýnd út í eitt
helstu meistaraverk og minni meistaraverk, ný og göm-
ul, hér er meiri Bunuel en á Spáni, meiri Bergmann en
í Svíþjóð, meiri Kurosawa en í Japan …
Eftir Steinunni Sigurðardóttur
Bíókvöld í París
EFNT verður til tónleika í Háteigs-
kirkju á morgun. Tilefnið er fjársöfn-
un fyrir nýju orgeli í kirkjuna. Koma
þar fram margir þjóðkunnir lista-
menn sem allir gefa vinnu sína.
Að öðrum ólöstuðum er óhætt að
álykta að það nýstárlegasta á tónleik-
unum verði flutningur Steindórs And-
ersen kvæðamanns á mansögvum úr
Jómsvíkingarímum og Númarímum
Sigurðar Breiðfjörð við undirleik
Moniku Abendroth hörpuleikara.
Hún mun að þessu sinni leika á írska
hörpu sem er töluvert minni en kons-
ertharpan sem hún leikur á að öllu
jöfnu.
„Upphafið að samvinnu okkar má
rekja til þess að á síðastliðnu ári hafði
forsvarsmaður bandarísku hljóm-
plötuútgáfunnar Naxos samband við
Árnastofnun. Þeir voru að leita að ein-
hverjum sem kynni skil á rímnahefð-
inni því þeir höfðu hug á að gefa út
geisladisk með íslenskum rímnalög-
um. Voru þeir að leita að manni sem
hefði verið að blanda rímunum saman
við aðra tónlist. Árnastofnun benti
þeim á mig,“ segir Steindór.
En eins og kunnugt er hefur hann
verið að flytja rímnalög ásamt hljóm-
sveitinni Sigur Rós víða um lönd.
Steindór flytur að mestu leyti
rímnatónlistina einn á geisladiskin-
um, sem kemur út hjá Naxos alveg á
næstunni, en þar verður að finna 18
rímnalög. Í tveim þeirra annast Mon-
ika undirleik og í einu laganna leikur
Bretinn Buzby Birchall á didgeridoo
sem er hljóðfæri frumbyggja Ástralíu
en heitir á máli þeirra yidaki.
Leikið af fingrum fram
Efnið á diskinum er eins og áður
segir úr rímum og kvæðaflokkum og
er eftir ýmsa höfunda. Til dæmis úr
rímum Atla Ótryggssonar og rímum
eftir Bólu-Hjálmar og Sigurð Breið-
fjörð en upptökum á þeim stjórnaði
Hilmar Örn Hilmarsson.
Í öðru laginu sem Monika leikur á
diskinum var gerð sú krafa til hennar
að hún flytti það af fingum fram. „Ég
er vön að fá nótur í hendurnar áður en
ég fer í upptöku en þegar ég kom í
stúdíóið sagði Hilmar að ég þyrfti að
improvísera. „Þetta er ekkert mál,“
sagði hann…og spilaðu nú.“
Þetta gerðist kannski ekki alveg
svona. Ég fékk fyrst að heyra flutning
Steindórs á söngvunum og síðan byrj-
uðu upptökurnar. Þegar ég var komin
inn í efnið fannst mér ofsalega gaman.
Skemmtilegast var að hlusta á upp-
tökurnar á eftir sem komu vel út.“
Kveikjan að því að Steindór fékk
Moniku til samstarfs við sig var sú, að
árið 1998 hlustaði hann á þátt í Rík-
isútvarpinu í tilefni 200 ára afmælis
Sigurðar Breiðfjörð. Heyrði hann
Moniku leika þar kvæðalag á írsku
hörpuna. „Ég hreifst svo af flutningn-
um að ég varð mér úti um upptöku af
þættinum. Ég get varla hugsað mér
skemmtilegra hljóðfæri en hörpuna
til að hafa með rímnaflutningi.“
„Ég lék fyrst opinberlega á írsku
hörpuna í þessum útvarpsþætti,“ rifj-
ar Monika upp. „Hreinn Valdimars-
son, stjórnandi þáttarins, sem er
áhugamaður um rímnalög sagði við
mig eftir upptökuna á þættinum að ég
ætti ekki að láta hér við sitja heldur
gera meira af því að flytja þessi lög.
Ég gerði þó ekkert meira með það.
Þegar Steindór hringdi í mig og
spurði hvort ég vildi annast undirleik
fyrir hann þá kom ég ekki alveg af
fjöllum. Mér finnst líka gaman að
breyta út af vananum og sló til.“
Diskurinn gefinn út í 80 löndum
Steindór segir að það sé ný deild
innan Naxos sem gefi út en henni sé
ætlað að gefa út heimstónlist.
„Það er gríðarlegur áhugi á rímna-
tónlistinni nú um stundir. Ætlunin er
að selja diskinn í 80 löndum. Menn
eru að átta sig á því núna og þá ekki
síst útlendingar að við eigum tónlist-
ararf í rímnakveðskapnum sem er al-
veg sérstakur. Hann er ekki aðeins
sérstakur fyrir Íslendinga heldur fyr-
ir heiminn líka vegna þess að hann er
hvergi annars staðar til.“
Þau Steindór og Monika hafa aðeins
einu sinni flutt rímnalögin eftir að upp-
tökum lauk. „Við fluttum þetta efni í
einni minnstu kirkju landsins að Úlf-
ljótsvatni,“ segir Steindór. „Ég var að
gifta Iðunni dóttur mína. Það heitir
nefnilega allt Iðunn hjá mér, dóttirin,
báturinn og kvæðamannafélagið!
Monika segist vera vön að leika í
brúðkaupum ásamt Páli Óskari
Hjálmtýssyni. „Við erum með á okkar
tónleikaskrá mörg falleg lög sem þyk-
ir við hæfi að flytja í brúðkaupum. Á
tónleikunum í Háteigskirkju á laug-
ardaginn þá kem ég fram með
framhjáhöldunum mínum þeim Stein-
dóri og Páli Óskari en mitt aðalstarf
er hljóðfæraleikari í Sinfóníuhljóm-
sveit Íslands.“
„Það hefur komið til tals hjá okkur
Moniku að vinna meira saman og gefa
út disk, ætli hann yrði þá ekki að heita
hörpudiskur,“ segir Steindór og kím-
ir.
Morgunblaðið/Jim Smart
Monika Abendroth hörpuleikari og Steindór Andersen kvæðamaður.
Rímur við
hörpuslátt