Morgunblaðið - 15.11.2002, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 FÖSTUDAGUR 15. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
AÐ undanförnu hefur verið mikil
umfjöllun í fjölmiðlum um verklag og
vinnubrögð við mat á umhverfis-
áhrifum vegna Norðlingaölduveitu.
Nokkrir vísindamenn hafa gagnrýnt
VSÓ Ráðgjöf harkalega og sakað
fyrirtækið og starfsmenn þess um
ófagleg vinnubrögð. Til að skýra
sjónarmið VSÓ er nauðsynlegt að
gera í stuttu máli grein fyrir hlut-
verki hvers og eins í verkefni sem
þessu.
VSÓ Ráðgjöf var ráðin af Lands-
virkjun sem framkvæmdaraðila til
að vinna að gerð matsskýrslu sem
Landsvirkjun ber að leggja inn til
Skipulagsstofnunar. Matsskýrslan
var byggð á rannsóknum fjölmargra
vísindamanna og rannsóknarstofn-
ana sem unnið hafa rannsóknir hver
á sínu sviði, á því svæði sem fram-
kvæmdin nær til. Vísindamennirnir
og rannsóknarstofnanirnar voru
ráðnar til þessara starfa af Lands-
virkjun.
Matsskýrslan sem VSÓ vann í
samstarfi við sérfræðinga Lands-
virkjunar byggir á skýrslum vísinda-
mannanna og þeir fengu til yfirlestr-
ar þá kafla matsskýrslunnar sem
byggjast á þeirra niðurstöðum.
Orðalagi og ályktunum var breytt til
samræmis við rökstuddar athuga-
semdir vísindamannanna. Með yfir-
lestri vísindamanna var fengin stað-
festing á að rétt hafi verið farið með
tilvísanir og efni í matsskýrslunni.
Gagnrýni
vísindamanna
Tveir vísindamenn, sem unnið
hafa að rannsóknum fyrir Lands-
virkjun vegna Norðlingaölduveitu,
Gísli Már Gíslason og Þóra Ellen
Þórhallsdóttir, hafa gagnrýnt vinnu-
brögð VSÓ við gerð matsskýrslunn-
ar.
Í hinu formlega matsferli sendi
Þóra Ellen athugasemdir til Skipu-
lagsstofnunar og var þar fjallað um
þær og svör Landsvirkjunar við
þeim. Niðurstaðan var í lokin að at-
hugasemdir Þóru Ellenar hefðu ekki
breytt í meginatriðum niðurstöðu
matsins.
Gísli Már telur sig hafa komið sín-
um sjónarmiðum að með athuga-
semdum Þjórsárveranefndar sem
Náttúruvernd ríkisins skilaði með
sínum athugasemdum til Skipulags-
stofnunar. Þeim athugasemdum var
öllum svarað og um þær fjallað af
Skipulagsstofnun eins og lög gera
ráð fyrir.
VSÓ Ráðgjöf hefur ítarlega gert
grein fyrir samskiptum sínum við
Gísla Má Gíslason og Þóru Ellen
Þórhallsdóttur með sérstökum
greinargerðum þar sem rakið er
hvernig þau hafa tengst vinnunni við
mat á umhverfisáhrifum og síðar
hinu lögbundna matsferli. Greinar-
gerðirnar hafa verið afhentar þing-
mönnum í iðnaðarnefnd og umhverf-
isnefnd Alþingis. Þær hafa einnig
verið sendar fjölmiðlum og unnt er
að nálgast þær á heimasíðu VSÓ
Ráðgjafar (www.vso.is).
Ágreiningur VSÓ og
Ragnhildar Sigurðardóttur
Ágreiningur VSÓ og Ragnhildar
Sigurðardóttur er allt annars eðlis
en ágreiningur Landsvirkjunar sem
framkvæmdaraðila við fyrrgreinda
vísindamenn. Ragnhildur var í nóv-
embermánuði 2000 ráðin af VSÓ
Ráðgjöf til að gera samantekt úr nið-
urstöðum úr rannsóknum sem unnar
hafa verið á svæði Norðlingaöldu-
veitu. Ragnhildur var ekki ráðin til
að vinna að rannsóknum enda hafði
VSÓ engin slík verkefni með hönd-
um á því fræðasviði sem Ragnhildur
starfar á.
Í lok árs 2001 kom í ljós að Ragn-
hildur leit ekki sömu augum á hlut-
verk sitt og VSÓ sem hún starfaði
fyrir. Einhverra hluta vegna telur
Ragnhildur að hún hafi unnið að
sjálfstæðu rannsóknarverkefni en
ekki að samantekt á niðurstöðum
annarra vísindamanna. Hún hefur
lýst sig ósammála orðalagi og ýms-
um ályktunum sem fram koma í end-
anlegri gerð matsskýrslu. Einnig
hefur hún haldið því fram að VSÓ
hafi brotið á sér höfundarétt með því
að vitna ekki í texta umræddrar
samantektar í skýrslunni.
Hið rétta er að VSÓ og Ragnhild-
ur gerðu með sér samning þar sem
hún framseldi fyrirtækinu höfundar-
réttindi að texta samantektarinnar.
Samkvæmt samningnum hafði fyr-
irtækið fulla heimild til að nýta text-
ann eftir því sem það taldi eðlilegt,
enda yrði þess gætt að Ragnhildi
yrðu ekki ranglega eignaðar skoðan-
ir eða mat í skýrslunni. Við þennan
samning hefur VSÓ staðið í einu og
öllu.
Að lokum má benda á að sjónar-
mið Ragnhildar hafa fengið að koma
fram því vinnugögn hennar voru
send í formi skýrslu til Skipulags-
stofnunar. Jafnframt sendi Ragn-
hildur til Skipulagsstofnunar at-
hugasemdir í hinu formlega
matsferli og var öllum þeim athuga-
semdum svarað af verkefnisstjórn
matsins með aðstoð sérfræðinga sem
unnu að grunnrannsóknum. Öll gögn
og sjónarmið Ragnhildar lágu því á
borði Skipulagsstofnunar áður en
hún kvað upp úrskurð sinn um mat á
umhverfisáhrifum Norðlingaöldu-
veitu.
VSÓ stóð faglega að
gerð matsskýrslunnar
Eftir Stefán P.
Eggertsson
„Með yfir-
lestri vís-
indamanna
var fengin
staðfesting
á að rétt hafi verið farið
með tilvísanir og efni í
matsskýrslunni.“
Höfundur er framkvæmdastjóri
VSÓ Ráðgjafar ehf.
Þóra Ellen Þórhallsdóttir prófess-
or hefur beðið Morgunblaðið að birta
eftirfarandi í tilefni af yfirlýsingum
undanfarna daga:
Í tilefni af yfirlýsingum undan-
farna daga bið ég Morgunblaðið að
birta eftirfarandi:
Fjórir vísindamenn, sem komu
með ólíkum hætti að matsskýrslu um
Norðlingaölduveitu, hafa á síðustu
dögum opinberlega gagnrýnt ýmis-
legt varðandi efnistök og vinnslu
skýrslunnar. Ég hef gert athuga-
semdir við það hvernig farið var með
mínar rannsóknaniðurstöður.
Í matsskýrslunni er 11 sinnum
vitnað í mig og ég hef ekki gert at-
hugasemdir við hvernig farið var
með mínar niðurstöður þar sem þær
voru notaðar. Hins vegar er minna
rannsókna sums staðar ekki getið
þar sem ég tel að þær hefðu getað
varpað skýrara ljósi á líkleg áhrif
framkvæmdarinnar. Einkum finnst
mér þetta einkennilegt þar sem ekki
virðast liggja fyrir aðrar rannsókna-
niðurstöður á svæðinu. Í tveimur
slíkum tilvikum höfðu mínar rann-
sóknir að auki birst í erlendu vísinda-
tímariti en greinar sem þannig birt-
ast hafa farið í gegnum strangt
faglegt mat (peer review).
Plássins vegna rek ég aðeins eitt
dæmi. Það snertir áhrif vetrarflóða
og hækkaðrar vatnsstöðu að vetri á
gróður. Þetta skiptir máli vegna þess
að þykkur jarðvegur liggur undir
mestöllu grónu landi Þjórsárvera.
Efsti hlutinn ber alls staðar merki
um áfok og korna-
stærðarsamsetning
og aðrir eiginleikar
þannig að hann er
ákaflega auðrofinn.
Ef gróðurþekja
eyðist ofan lónsins,
getur þar hafist
uppblástur sem
erfitt yrði að stöðva. Veðrasamt er í
Þjórsárverum og hvassviðri tíð. Í
matsskýrslu Landsvirkjunar segir
að á sumrin verði lónið stöðugt en „að
vetri geta orðið verulegar sveiflur í
því“. Síðan segir: „Sveiflur í grunn-
vatnsborði að vetri hafa ekki mikil
áhrif á vöxt eða vaxtarskilyrði gróð-
urs (Árni Hjartarson, 1999) (bls.
52).“ Setningin er orðrétt úr skýrslu
Árna Hjartarsonar, Vatnafar í Þjórs-
árverum. Aðeins er rætt um gróð-
urfar á þessum eina stað í skýrslunni
og ekki er vísað í heimildir eða rann-
sóknir. Í Spegli Ríkisútvarpsins 14.
maí sl. sagði Árni aðspurður um
þetta við fréttamann að hann hefði
ekki haft sérstakar heimildir fyrir
sér, en að hann „hefði þetta á tilfinn-
ingunni“.
Rannsóknir mínar voru gerðar við
fyrsta vatn Kvíslaveitu, Stóravers-
lón. Þar stíflaðist útrennsli að vetr-
um þannig að gróður næst lóninu lá
undir vatni. Þessi vetrarflóð höfðu
veruleg áhrif á þurrlendisgróður
(víðiheiði, mosaheiði og staðnaðar
rústir) á yfir 100 m breiðu belti upp
frá vatninu. Sumar tegundir hurfu á
1–3 árum en öðrum fækkaði mikið.
Viðkvæmastar virtust vera þurrlend-
isjurtir með langa stólparót.
Þá þarf að spyrja hvort einhver
slíkur munur sé á aðstæðum við
þessar tvær framkvæmdir að sams-
konar áhrifa sé ekki að vænta við
Norðlingaöldulón. Því hefur verið
svarað að mínar niðurstöður ættu
ekki við Norðlingaölduveitu þar sem
þar sé um grunnvatn að ræða, en yf-
irborðsvatn í Stóraverslóni. Ég sé
ekki að það skipti máli fyrir plöntur í
vatnsósa jarðvegi hvernig vatnið hef-
ur borist að. Votlendið í Þjórsárver-
um liggur oft undir ís á vetrum en
þar eru tegundir aðlagaðar að loft-
firrðum jarðvegi. Melarnir umhverf-
is verin eru blautir í stuttan tíma á
vorin svo væntanlega þola þurrlend-
istegundir vatnsósa jarðveg í ein-
hvern tíma en almennt þola rætur
blómplantna illa loftfirrðan jarðveg.
Ekki kemur fram í matsskýrslu
hversu langvinnar grunnvatnsstöðu-
breytingar í Norðlingaöldulóni gætu
verið. Það sem ég er ósátt við er að í
matsskýrslunni skuli aðeins hafa ver-
ið getið órökstuddra fullyrðinga, en
látið hjá líða að geta 9 ára rannsókna
sem sýna aðrar niðurstöður. Hafi
höfundar matsskýrslu talið að mínar
niðurstöður ættu ekki við, tel ég að
það hefði að minnsta kosti þurft að
útskýra. Athugasemdir mínar og
fyrri ummæli standa því óhögguð.
Ég vil bæta því við að lokum að
þótt ýmislegt hafi verið fundið að
meðferð og framsetningu gagna, er
það að mínu mati ekki versti efnislegi
ágallinn á matsskýrslunni. Alvar-
legra er að framkvæmdin var ekki að
fullu kynnt í matsskýrslu og í henni
er ekki gerð grein fyrir raunveruleg-
um langtímaáhrifum framkvæmdar-
innar. Norðlingaölduveita mun
hrinda af stað atburðarás sem felur í
sér stigvaxandi vandamál og hún
kallar á slóða mótvægisaðgera sem
stórauka áhrifasvæði og afleiðingar
framkvæmdarinnar innan friðlands
Þjórsárvera.
Yfirlýsingar
vegna matsskýrslu
Þegar líkaminn þarf
meira en lystin leyfir
Útsölustaðir apótek landsins
og Heilsuhúsið
Við orku- og próteinskorti
Úr • Skart • Silfurborðbúnaður
www.erna.is
Ársskeið
sterling silfur
Tilvalin gjöf
við öll tækifæri
Sif gullsmíðaverkstæði
Laugavegi 20b
s. 551 4444
Gull- og silfursmiðjan Erna
Skipholti 3 s. 552 0775
Verð 5.900