Morgunblaðið - 22.11.2002, Blaðsíða 24

ERLENT
24 FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Taktu lottó í áskrift á lotto.is eða næsta sölustað
N
O
N
N
I
O
G
M
A
N
N
I
| Y
D
D
A
/
si
a.
is
N
M
0
7
6
4
7 • Þínar tölur eru alltaf í pottinum
• Frír útdráttur fjórum sinnum á ári
– gildir um Lottó, Víkingalottó og Jóker
• Þú styrkir gott málefni
EMBÆTTISMENN ogáhrifamiklir álitsgjafar íbandarískum stjórnmálumeru sammála um að þær
fullyrðingar að víðáttumikil gjá hafi
opnast milli Bandaríkjastjórnar og
Evrópuþjóðanna undanfarin misseri
séu orðum auknar. Sennilega hafi þó
sambandið yfir Atlantsála aldrei ver-
ið jafnslæmt og nú. Þar ráði m.a.
ágreiningur um Alþjóðasakamála-
dómstólinn, Kyoto-sáttmálann,
stefnu gagnvart átökum Ísraela og
Palestínumanna, að ekki sé talað um
þær yfirlýsingar Bandaríkjamanna
um að þeir séu reiðubúnir til að efna
einhliða til hernaðaraðgerða í Írak
verði þarlend stjórnvöld ekki við
kröfum um afvopnun.
Ljóst er af öllu að töluverð umræða
fer nú fram í Bandaríkjunum um
sambandið við Evrópumenn. Ýmis
sjónarmið eru uppi í þeirri umræðu.
M.a. eru til þeir sem segja engu máli
skipta lengur hvað Evrópumenn séu
að hugsa. Evrópa hafi eitt sinn (þ.e.
eftir seinna stríð) verið vettvangur
þeirra áskorana sem við blöstu en svo
eigi einfaldlega ekki við lengur. Þar
ríki nú friður. Bandaríkin hafi því
áhyggjur af þróun mála í öðrum
heimshlutum, auk þess sem viðskipti
við Asíulönd skipti æ meira máli og
áhrif spænskumælandi fólks (ættað
frá Suður- og Mið-Ameríku) aukist
dag frá degi vestra.
Aðrir segja að ekki megi gera of
mikið úr þessu. „Vissulega sjást
merki um spennu, t.d. í verslun og
viðskiptum [tollar á stáli, o.s.frv.] en
sú spenna tekur einungis til um 3%
heildarviðskipta okkar,“ segir emb-
ættismaður í utanríkisráðuneytinu.
Undir þetta sjónarmið tekur dr.
Daniel Hamilton, sérfræðingur um
samskipti Evrópu og Bandaríkjanna,
en hann bendir m.a. á að enn sem
komið er fjárfesti Evrópubúar mest
allra í Bandaríkjunum, auk þess sem
nefna megi að 60% allra bandarískra
námsmanna sem velji að stunda nám
tímabundið erlendis, haldi til Evrópu.
Hamilton segir að þegar um meiri-
háttar pólitískar aðgerðir sé rætt sýni
sagan að einungis þegar Evrópa og
Bandaríkin beiti sér í sameiningu fá-
ist hlutirnir gerðir. Þegar ósætti ríki
þeirra í millum virki það sem bremsa
á allar tilraunir til að mjaka málum
fram. „Þrátt fyrir yfirborð hlutanna,
sem benda til að við séum að sigla í
sitthvora áttina nú um stundir, er
staðreyndin sú að við erum í reynd að
sigla á hvort annað,“ segir Hamilton.
„Við erum nú að takast á við vanda-
mál í samskiptum okkar sem eru
sprottin af því hversu samband okkar
er náið. Menn mega ekki missa sjónar
á þessu, oftúlka hlutina þó að upp
komi spenna.“
Og allir viðmælenda Morgunblaðs-
ins, jafnvel þeir sem héldu á lofti
þeirri skoðun að Evrópubúar yrðu
einfaldlega að gera sér grein fyrir því
að þeir skiptu Bandaríkin minna máli
en áður, voru sammála um að þegar
til kastanna kæmi væru svipuð gildi í
hávegum höfð í Evrópu og Bandaríkj-
unum. Það skipti miklu máli og bendi
til að menn muni áfram eiga samleið.
Sýna ekki alltaf nærgætni
Robert Legvold, prófessor í stjórn-
málafræði við Columbia-háskóla í
New York, segir að greina hafi mátt
ýmis merki um það í forsetatíð Bills
Clintons að vík væri að myndast milli
vina, Evrópubúar teldu Bandaríkin
ekki lengur huga nægilega að sjón-
armiðum annarra þjóða og alþjóða-
stofnana. Mun rammar kveði hins
vegar að þessu eftir að George W.
Bush tók við sem forseti.
Margir embættismenn viðurkenna
að Bush-stjórnin hafi ekki alltaf sýnt
nægilega nærgætni í diplómatískum
störfum sínum. Til að mynda bendir
embættismaður í öldungadeild
Bandaríkjaþings á að það hafi ekki
verið ýkja gáfulegt hjá Bush að til-
kynna sólarhring áður en von var á
Gerhard Schröder, kanslara Þýska-
lands, í heimsókn til Washington, að
Bandaríkin hygðust segja sig að fullu
frá Kyoto-sáttmálanum.
Embættismaðurinn fer ekki ofan
af því að bæði Kyoto-sáttmálinn og
sáttmálinn um stofnun Alþjóða-
glæpadómstólsins séu slæmir samn-
ingar. Rétt hafi verið af Bandaríkja-
stjórn að að hafna þeim. Það breyti þó
ekki því að bagalegt sé hversu margir
helstu leiðtogar Bush-stjórnarinnar
virðist gangast upp í því að storka
bandamönnum sínum. „Ákvörðunin
um að hafna þessum sáttmálum var
ekki röng. Í stað þess að reita banda-
menn okkar til reiði hefðum við hins
vegar einfaldlega átt að nota þau
góðu rök gegn þeim sem fyrir hendi
voru,“ segir hann.
Er þessi sami embættismaður
reyndar afar hneykslaður á fram-
komu ótilgreindra Evrópusambands-
þjóða í þessu máli en hann fullyrðir að
þegar deilan kom fyrst upp hafi þær
bent Bandaríkjamönnum á að nýta
sér heimild í 98. grein stofnsáttmála
dómstólsins, en hún felur í sér að land
geti samið um það við þjóðir, sem full-
gilt hafa sáttmálann, að þær framselji
ekki þegna þess til dómstólsins.
Þegar Bandaríkjamenn gerðu ein-
mitt þetta hafi þjóðirnar, sem lögðu
þessa leið til, gagnrýnt Bandaríkja-
stjórn fyrir að vilja ekki hlíta alþjóða-
sáttmálum eða lúta sömu lögmálum
og aðrir.
„Það orðspor sem af Bush-stjórn-
inni fer gerir henni vissulega erfitt
fyrir að ná markmiðum sínum,“ segir
háttsettur embættismaður hjá þjóð-
aröryggisráðinu bandaríska. „Margir
hafa mótað sér skoðun á stjórninni
sem ekki er studd neinum rökum.
Stundum þurfum við ekki annað en
ganga í salinn til að menn fari að
gagnrýna okkur,“ segir þessi emb-
ættismaður og er að vísa til þeirra
óláta sem urðu þegar Colin Powell ut-
anríkisráðherra flutti ávarp á ráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna um sjálf-
bæra þróun í Jóhannesarborg í
Suður-Afríku nú í haust.
Má skilja orð hans þannig að þó að
stjórn Bush sé misskilin af umheim-
inum sé þar sumpartinn um sjálf-
skaparvíti að ræða.
Dr. Terry Deibel, prófessor við
National War College í Washington
og sérfræðingur um þjóðaröryggis-
mál, segir enga furðu þó að mörgum
finnist stefna Bush-stjórnarinnar ein-
kennast af hroka gagnvart öðrum.
Bush-stjórnin sé afar upptekin af
þeirri staðreynd að Bandaríkin séu
eina stórveldið sem eftir sé. Ofur-
máttur Bandaríkjanna sé slíkur að
aðrir hljóti að fylgja þeim. Bush-
stjórnin virðist ekki skilja almenni-
lega að vald þýði ekki í öllum tilfellum
áhrif. Til að hafa áhrif og þannig ná
sínu fram þurfi menn að vinna með
fólki, ekki á móti.
„Verkaskipting“ ekki jákvæð
Ekki er þó aðeins um það að ræða
að Bandaríkjastjórn sé gagnrýnd fyr-
ir að vilja grípa inn í mál þegar henni
sýnist og þar sem henni sýnist. Að-
gerðaleysi Bandaríkjastjórnar er
einnig til umræðu því mörgum Evr-
ópumanninum finnst ekki að Bush
hafi beitt sér nægilega í deilu Ísraela
og Palestínumanna. Er Bush raunar
oftlega sakaður um að vera vilhallur
Ísraelum í þessari tilteknu deilu; sem
hafi slæm áhrif á stöðu mála í músl-
ímaheiminum, þar sem þegar gæti
sterkrar andúðar í garð Vesturlanda.
Af viðbrögðum embættismanns í
öldungadeildinni má hins vegar ráða
að menn viti einfaldlega lítið hvað til
bragðs skuli taka í Mið-Austurlönd-
um. Hann spyr hvers vegna sífellt sé
verið að gagnrýna Bandaríkjastjórn í
þessu efni, Evrópubúar standi jafn-
ráðþrota frammi fyrir vandamálinu
og hún.
Annað málefni, sem orðið hefur til-
efni nokkurs ágreinings, er sú krafa
Bandaríkjamanna að Evrópuþjóðirn-
ar, þ.e. bandalagsþjóðir þeirra í
NATO, auki til muna fjárframlög sín
til varnarmála. Telja þeir þetta nauð-
synlegt eigi að takast að ráða niður-
lögum alþjóðlegra hryðjuverkahópa.
Er skemmst frá því að segja að marg-
ar Evrópuþjóðir hafa daufheyrst við
þessum köllum, að minnsta kosti enn
sem komið er, og hefur það valdið
nokkurri gremju í Washington.
Þær hugmyndir falla ekki í kramið
að komið verði á eins konar verka-
skiptingu, sem fæli í sér að Bandarík-
in sjái um hernaðaraðgerðir en Evr-
ópuþjóðirnar um að „hreinsa til“ á
eftir, þ.e. sjá um uppbyggingarstarf
að loknum stríðsaðgerðum (með vís-
an til Bosníu, Kosovo og hugsanlega
Íraks í framtíðinni). Segir Daniel
Hamilton að þetta myndi leiða til
klofnings [e. strategic divorce] og
sjálfsagt á endanum illvígra deilna.
11. september markar þáttaskil
Þó að sú umræða, sem hér hefur
verið lýst, fari einkum fram meðal
ráðamanna og stjórnmálaspekúlanta
þá snerta sum þessara mála einnig
venjulega borgara. Það á t.d. við um
skiptar skoðanir Bandaríkjamanna
og Evrópubúa um erfðabreytt mat-
væli (sjá sérfrétt).
Hið sama má segja um atburðina
11. september árið 2001 en þeir mörk-
uðu þáttaskil í Bandaríkjunum. Þó að
þess hafi þegar verið tekið að gæta að
Bush-stjórnin hneigðist til þess að að-
hafast einhliða í mörgum málum [e.
unilateralism] geri baráttan gegn
hryðjuverkum það að verkum að
Bandaríkjastjórn sé einfaldlega stað-
ráðin í að gera það sem til þarf til að
tryggja öryggi borgara sinna. Menn
hirði minna um það en áður hvort þeir
stígi á annarra manna tær.
„Þú getur aldrei ofmetið áhrif 11.
september. Árásirnar þann dag
gerðu fólk einfaldlega dauðhrætt,“
segir Alison Smale hjá The New York
Times.
Í sama streng tekur fræðimaður-
inn Michael O’Hanlon, virtur álits-
gjafi frá Brookings-stofnuninni.
Hann tekur undir að það sé að mörgu
leyti óheppileg staðreynd að Bush-
stjórnin skyldi þegar hafa verið búin
að reita sína helstu bandamenn til
nokkurrar reiði. Þó að allir hefðu sýnt
Bandaríkjunum mikla samúð vegna
atburðanna 11. september hafi það
orðspor, sem Bush-stjórnin hafði
þegar tryggt sér, gert það að verkum
að hún hafi kannski ekki sama svig-
rúm til aðgerða og hún ella hefði haft.
Vík milli
vina
Öllum er ljóst að samband Evrópuþjóða og
Bandaríkjastjórnar hefur oft verið betra.
Davíð Logi Sigurðsson var á ferð um Banda-
ríkin og heyrði hvaða mat þarlendir embætt-
ismenn og álitsgjafar leggja á stöðuna.
Reuters
Það hefur alls ekki alltaf farið svona vel á með þeim Gerhard Schröder
(t.v.), kanslara Þýskalands, Jacques Chirac (t.h.), forseta Frakklands, og
forseta Bandaríkjanna, George W. Bush.
david@mbl.is
’ Stundum þurfumvið ekki annað en
ganga í salinn til að
menn fari að gagn-
rýna okkur. ‘
LANDBÚNAÐUR er mikilvægasta
atvinnugreinin í Iowa-ríki, en Iowa
er eitt af hinum svokölluðu Miðvest-
urríkjum Bandaríkjanna. Hvergi í
Bandaríkjunum er framleitt jafn
mikið magn af sojabaunum eða
svínakjöti. Þá standa bændur í Iowa
framarlega hvað varðar eggjafram-
leiðslu og nauta- og kornrækt.
Helstu borgirnar í Iowa eru Des
Moines, Cedar Rapids og Iowa-borg
en engin þeirra er ýkja stór, og hvar
sem komið er má sjá víðáttumikil
ræktarlönd.
Morgunblaðið hitti að málið tvo
bændur, þá David Schmidt og
Thomas Hotz, sem báðir eiga býli í
nágrenni Iowa-borgar. Schmidt
ræktar ásamt syni sínum sojabaunir
á um það bil eitt þúsund hektara býli
og Hotz er nautabóndi, var m.a. á
ferðalagi um Kína nýverið í þeim er-
indagjörðum að reyna að glæða við-
skipti með nautakjöt þangað.
Fram kemur í máli Schmidts að
sojabaunirnar sem hann framleiðir
teljist erfðabreytt matvæli. Má ráða
af honum að bændur í Bandaríkj-
unum séu allt annað en ánægðir
með það hversu Evrópubúar séu
tregir til að höndla með slík mat-
væli. „Við áttum okkur ekki alveg á
því hvers vegna Evrópubúar hafa
svona miklar áhyggjur af þessu. Vís-
indalegar rannsóknir sýna að þessi
matvæli eru örugg, framleiðsla
þeirra er hagkvæm að öllu leyti og
þau endast mun betur. Að vísu vit-
um við að Evrópumenn hafa þurft
að taka á vandamálum, sem við
þekkjum ekki, en engu að síður vek-
ur afstaða þeirra nokkra gremju.“
Er óhætt að segja að bændur í
ríkjum eins og Iowa, þar sem stöð-
ugt hefur þrengt að landbúnaðar-
framleiðslu, hafi áhyggjur af þessu
tiltekna máli miklu fremur en deil-
um um Alþjóðastríðsglæpadómstól-
inn en Kyoto-sáttmálann, enda
ræðst tilvera þeirra af því hversu
vel þeim gengur að selja vörur sínar
á erlendum markaði.
Rekstrarráðgjafinn John McNutt,
sem býr í bænum Westbranch í út-
jaðri Iowa, segir marga gruna Evr-
ópubúa um græsku þegar kemur að
erfðabreyttum matvælum. Ýmsir
telji að afstaða Evrópumanna mótist
af því að þeir einfaldlega vilji ekki
eiga viðskipti við bændur í Banda-
ríkjunum. Þær tilfinningar breyti þó
ekki því að íbúar í Iowa séu jákvæð-
ir í garð Evrópu, margir geti rakið
ættir sínar þangað og í grundvall-
aratriðum sé um sterk tengsl að
ræða.
Erfðabreytt
matvæli og Evrópa