Morgunblaðið - 22.11.2002, Blaðsíða 54

UMRÆÐAN
54 FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HVAÐ gerir það að verkum að
unglingar telja allt í lagi að sofa hjá
og stunda kynlíf, finnst það vera sitt
mál og fullorðnum komi það ekkert
við?
Hvers vegna ýta unglingar hver á
annan til að stunda kynlíf og þá sér-
staklega stelpur, sem hvetja vinkon-
ur sínar til að prófa, þótt þær viti að
það er mjög sársaukafullt í fyrsta
sinn? Aftur á móti finnst strákum
það strax gott og vilja meira og
meira.
Hvers vegna finnst unglingum að
of mikið sé talað um kynsjúkdóma?
Unglingar greinast með kynsjúk-
dóm aftur og aftur, þrátt fyrir með-
ferð. Hvað er þá það sem þau hafa
lært og heyrt en fara ekki eftir? Er
ekki mikilvægt að unglingar geri sér
grein fyrir því hvað ábyrgt kynlíf
þýðir? Jú ábyrgt kynlíf er ekki bara
það að verjast getnaði – að verða
ófrísk, heldur líka það að verjast
kynsjúkdómum. Gera unglingar sér
grein fyrir að afleiðingar kynsjúk-
dóma geta fylgt þeim alla ævi?
Til að geta borið virðingu fyrir
öðrum þarf unglingurinn fyrst og
fremst að bera virðingu fyrir sjálf-
um sér. Unglingar hugsið áður en
þið sofið hjá í fyrsta sinn; því þrosk-
aðri sem þið eruð, því meiri ánægja.
Þótt ótrúlegt sé þarf ekki að sofa hjá
nema einu sinni til að verða ófrísk
og/eða fá kynsjúkdóm.
Unglingar lítið í eigin barm og
hugsið hvenær er ég sjálf/ur tilbúin
að stunda kynlíf og þá með hverjum.
Hvar er ykkar styrkur, „ég sjálf/
ur“? Mundu að þetta er þinn líkami
og þú ákveður hvað þú vilt, hvað er
rétt fyrir þig og hvað ekki. Ungling-
ar þurfa að geta leitað ráða hjá ein-
hverjum sem þeir treysta, er tilbú-
inn að hlusta á þá og skilur.
Smokkinn á „oddinn“
Smokkurinn er a.m.k. 98% örugg
getnaðarvörn og 100% vörn gegn
kynsjúkdómum sé hann rétt notað-
ur. (Bæklingur um smokkinn fæst í
apótekum.)
Enginn veit hver er næstur, en
allir hafa jafna möguleika á að verja
sig, hvort heldur þú ert stelpa eða
strákur, með því að draga smokkinn
yfir „prikið“ – typpið.
Hver veit í hve mörg göt einn
strákur hefur dýft sínum „besta
vini“ fyrir 18 ára aldur, án þess að
nota smokk, og getur jafnvel verið
með þögul einkenni kynsjúkdóma,
sem hann dreifir víða áður en upp
kemst. Það að nota smokk telja
margir unglingar að sé eins og „að
borða karamellu í bréfi“. Ef ung-
lingar venja sig strax á að nota
smokk komast þeir að því að ánægj-
an hefur ekkert með smokkinn að
gera.
Hverjar eru hætturnar?
Það ferlega við kynsjúkdóma er
að þeir geta legið lengi í dvala áður
en einkenni og afleiðingar koma í
ljós. Klamydía er algengasti kyn-
sjúkdómurinn hér á landi og grein-
ast 2.190 ný tilfelli á ári (samkvæmt
skráningu Landlæknisembættisins),
flest hjá einstaklingum 16–25 ára.
Þetta gæti samsvarað því að sex
nemendur í framhaldsskóla smituð-
ust daglega.
Unglingar, gerið þið ykkur grein
fyrir því að stelpur geta fengið end-
urteknar bólgur í eggjastokka, orðið
ófrjóar, fengið leghálskrabbamein
og að strákar geta fengið bólgur í
pung og sáðleiðara og orðið ófrjóir?
Kynfæravörtur koma oft ekki í ljós
fyrr en allt að 12 mánuðum eftir að
smit átti sér stað og þá getur oft
verið erfitt að hafa uppi á bólfélaga/
bólfélögum síðasta árs. Þetta getur
leitt til þess að smit heldur áfram og
berst um víðan völl og enginn verð-
ur var við neitt.
En hvað með munnmök, eru þau
þá í lagi? Nei ekki alltaf, kynsjúk-
dómar geta smitast við munnmök,
t.d. ef þú ert með sár í munni og
mótaðili þinn er smitaður.
„Frelsi“ – hvað er það?
Það eru grundvallarmannréttindi
að tryggja unglingum það frelsi að
fá að njóta og bera ábyrgð á eigin
kynlífi á jafnréttisgrundvelli. Auð-
vitað vitum við að ekki er hægt að
læra allt á einni nóttu og það er gott
að prófa sig áfram þegar báðir að-
ilar eru tilbúnir. Bækur, blöð og
myndbönd geta verið ágæt, en ef
ekki er hægt að ræða um efnið og
átta sig á því hvað er eðlilegt og
hvað óeðlilegt getur það skapað
vandræði og jafnvel eyðilagt fyrir
unglingnum þessa stund, sem ætti
að vera frábær. Unglingar eru mjög
mismunandi, sumir telja sig tilbúna
að sofa hjá 15 ára, en aðrir ekki fyrr
en um tvítugt, og getur hvort
tveggja verið jafneðlilegt. „Krakk-
ar“, njótið heilbrigðs kynlífs þegar
þið eruð tilbúin sjálf og sýnið hvert
öðru gagnkvæma virðingu og elsk-
urnar mínar munið að það kemur
dagur eftir þennan dag.
Hvað er til ráða ef
grunur er um smit?
Einkenni hjá stelpum geta verið
illa lyktandi (eins og af úldnum fiski)
gul, græn eða brúnleit útferð eða ef
þú ert með vörtur og/eða hrufótt út-
brot við kynfærin sem klæjar í. Ein-
kenni hjá strákum geta verið útferð
frá þvagrás og vörtur/útbrot á
„kónginum“.
Ef þú ert með eitthvert þessara
einkenna skaltu leita læknis sem
fyrst, því það eyðir ótta og flýtir fyr-
ir réttri greiningu. Meðferð minnk-
ar líkur á að þú smitir aðra og dreg-
ur úr líkum á að fram komi hinar
alvarlegu afleiðingar kynsjúkdóma.
Kynlíf – kynsjúkdómar
– af hverju endilega ég?
Eftir Ágústu Dúu
Jónsdóttur,
Álfheiði Árnadóttur,
Nönnu Ólafsdóttur og
Þórdísi Magnúsdóttur
„Það ferlega við kyn-
sjúkdóma er að þeir
geta legið lengi í dvala
áður en einkenni og af-
leiðingar koma í ljós.“
Ágústa, Nanna og Þórdís eru hjúkr-
unarfræðingar, Álfheiður er hjúkr-
unarfræðingur og ljósmóðir.
Þórdís
Magnúsdóttir
Ágústa Dúa
Jónsdóttir
Nanna
Ólafsdóttir
Álfheiður
Árnadóttir
ÞEIR eru margir dómarnir, hugs-
aði ég, þegar mér bárust þær fregn-
ir, að Árni M. Mathiesen sjávarút-
vegsráðherra hefði verið dæmdur til
að greiða blaðamanni dálaglega fjár-
hæð í sekt fyrir að ræða vafninga-
laust og ærlega um sjónvarpsmynd
af brottkasti frá dragnótabát. Villa
ráðherrans var sú, að hann hafði haft
það eftir skipstjóranum, að frétta-
myndin væri sviðsett.
Sviðsett eða ekki sviðsett – eins og
á stóð hlýtur þessi spurning að vera
brennandi: Hvernig getur blaða-
manni dottið í hug að höfða meið-
yrðamál, þótt fjallað sé um frétt eins
og við mátti búast? Miklar sögur
fara af brottkasti og það er pólitískt
álitamál, hvernig við skuli brugðist.
Mörgum ofbauð aðfarirnar eins og
þær birtust á sjónvarpsskerminum
og fleiri en mér fannst myndin ekki
trúverðug.
Eðlilega voru fréttamenn á eftir
sjávarútvegsráðherra og spurning-
um rigndi yfir hann eins og þeim,
hvort þetta væri raunsönn mynd af
fiskimönnunum okkar eins og þeir
höguðu sér á miðunum allajafna.
Auðvitað gat sjávarútvegsráðherra
ekki fallist á það og látið eins og
hann vissi ekki, að skipstjórinn hafði
sagt að fréttamyndin væri sviðsett.
Hann hlaut að láta skipstjórann
njóta sannmælis. Skipstjórinn er nú
einu sinni sá sem ræður um borð og
veit hvað þar er að gerast. Og hann
valdi þessa sérstöku veiðiferð fyrir
blaðamanninn í því skyni, að brott-
kastið yrði fest á mynd. Það liggur
fyrir. Þó svo blaðamaðurinn hafi í
blaðaviðtali gert lítið úr vitnisburði
skipstjórans fyrir rétti og gefið í
skyn að hann sé ekki trúverðugur.
Eftir sem áður komu þeir sér saman
um að fara í veiðiferðina skipstjórinn
og blaðamaðurinn og báðir vissu
hvað hékk á þeirri spýtu.
Eðlilega er blaðamaðurinn upprif-
inn yfir því að hafa fengið nokkrar
krónur frá sjávarútvegsráðherra.
En hvað hefur blaðamannastéttin
um allan þennan málatilbúnað að
segja og þessa skerðingu á málfrelsi
stjórnmálamanna, sem dómurinn
óneitanlega felur í sér? Blaðamanna-
stéttin hefur hrósað sér af því að
vilja standa vörð um prentfrelsið og
tjáningarfrelsið af því að öðru vísi sé
ekki hægt að leiða sannleikann fram
í dagsljósið. En við skulum þá líka
vona, að blaðamannastéttin líti ekki
svo á, að þetta frelsi sé bara fyrir
hana heldur alla jafnt. Því miður hef
ég ekki heyrt neitt frá Blaðamanna-
félaginu um þetta mál eins og ég þó
átti von á.
En nú er komið í ljós, að blaða-
maðurinn íhugar framboð fyrir
Frjálslynda flokkinn og segist ekki
sætta sig við neitt minna en forystu-
sæti á framboðslista. Og þá hættir
hann að vera blaðamaður og verður
stjórnmálamaður og þá má segja um
hann hvað sem er samkvæmt nýleg-
um dómi Hæstaréttar.
Nú blöskrar
gömlum
blaðamanni
Eftir Halldór
Blöndal
„En hvað
hefur blaða-
mannastétt-
in um allan
þennan
málatilbúnað að segja
og þessa skerðingu á
málfrelsi stjórnmála-
manna, sem dómurinn
óneitanlega felur í
sér?“
Höfundur er 1. þingmaður Norður-
landskjördæmis eystra.
UNDANFARIÐ hefur verið mik-
il umræða um fíkniefnamál og
fíkniefnaneyslu ungmenna í grunn-
skólum Reykjavíkur. Því hafa sum-
ir spurt hvað lögreglan í Reykjavík
sé að gera í forvörnum á þessu
sviði.
Forvarnadeild lögreglunnar í
Reykjavík hefur sl. fjögur ár verið
með fræðsluna „Hættu áður en þú
byrjar“, ásamt félaginu Maríta, for-
varna- og hjálparstarfi; og Fé-
lagsþjónustunni í Reykjavík. Þetta
er fræðsla um afleiðingar fíkniefna-
neyslu fyrir nemendur efstu bekkja
grunnskóla og átti lögreglan frum-
kvæði að þessu. Nemendum í 9. eða
10. bekk grunnskóla er sýnt mynd-
band um líf þeirra sem háðir eru
fíkniefnum og er nú notað nýtt
myndband um íslenska neytendur
sem er mjög áhrifaríkt. Síðan segir
fyrrverandi fíkill frá lífi sínu þegar
hann var bundinn á klafa fíkni-
efnanna og hvaða afleiðingar neysl-
an hafði fyrir hann. Hann leggur
áherslu á að unglingarnir geri upp
hug sinn, að hafna fíkniefnum þótt
þeim sé boðið, að þau hætti áður en
þau byrja. Næst ræðir lögreglu-
maður við unglingana og segir þeim
frá afleiðingum fíkniefnaneyslu frá
sjónarhorni lögreglunnar, síðan
segir unglingafulltrúi Félagsþjón-
ustunnar frá þeirri aðstoð sem hún
getur veitt.
Þá eru foreldrar unglinganna
boðaðir á fund til að sjá og heyra
það sama og unglingarnir og þeim
kynnt þau úrræði sem bjóðast.
Flestir skólar á Reykjavíkursvæð-
inu eru heimsóttir árlega og margir
skólar úti á landi. Nú hafa verið
haldnir um 500 fundir fyrir 15.000
ungmenni um land allt auk funda
fyrir foreldrana sem eru mörg þús-
und. Forvarnasjóður styrkir
fræðsluna sem hefur verið mjög
vinsæl og eftirsótt.
Nú hafa sömu aðilar byrjað á
„Eftirfylgd“ sem fer fram árið eftir
fræðsluna „Hættu áður en þú byrj-
ar“. Þá koma unglingar og for-
eldrar saman á fund þar sem
vandamálið er rætt.
Í undirbúningi var fræðsla á
þessu sviði fyrir 12 ára börn en til
hennar vantar fjármagn.
Hverfislögreglumenn fara oft í
grunnskólana og ræða við nemend-
ur, t.d. þegar fréttist af fíkniefna-
neyslu einhverra þeirra. Þessar
heimsóknir skipta tugum yfir vet-
urinn. Auk þess koma starfsmenn
forvarnadeildar oft á fundi hjá for-
eldrafélögum til ýmissar fræðslu.
Þá flytja þeir marga fyrirlestra
um fíkniefnamál ár hvert fyrir ein-
staka hópa, s.s. fyrir nemendur og
leiðbeinendur vinnuskóla, háskóla,
iðnskóla og ökuskóla og fyrir
starfsfólk sjúkraliðs, slysadeildar,
vinalínunnar, öryggisfyrirtækja og
skipafélaga. Mörg undanfarin ár
hafa starfsmenn forvarnadeildar
haldið uppi fræðslu fyrir 12 ára
nemendur og þar rætt m.a. um
vímuefnaneyslu og skaðsemi henn-
ar en um 1.100 ungmenni njóta
þessa ár hvert.
Hverfislögreglumenn eru iðnir
við að heimsækja ýmis félagasam-
tök svo sem skáta, ungmenni í
kirkjulegu starfi og ungliðahreyf-
ingar björgunarsveita og fræða þá
um skaðsemi fíkniefna.
Þannig ná starfsmenn forvarna-
deildar lögreglunnar í Reykjavík á
hverju ári til mörg þúsund ein-
staklinga með fræðslu um vímu-
efnamál.
Á þessu hausti hefur lögreglan í
Reykjavík lagt sérstaka áherslu á
að vinna úr upplýsingum um neyslu
ungmenna á hvers konar ólöglegum
vímuefnum. Lögreglumenn úr for-
varna- og fíkniefnadeildum emb-
ættisins unnu sameiginlega að
þessu sem fólst í því að börn og for-
ráðamenn voru boðuð til viðtals þar
sem forráðamönnum voru kynntar
upplýsingar lögreglu. Barnavernd
Reykjavíkur tók þátt í þessu og
einnig var gott samstarf við stjórn-
endur grunnskólanna. Alls var rætt
við 88 ungmenni 13 til 17 ára og
rúmlega 100 forráðamenn.
Í ljós kom að fjölmörg ungmenni
voru í fyrsta sinn að viðurkenna
fyrir forráðamönnum neyslu á ólög-
legum efnum en þau sem virðast
aðgengilegust fyrir ungmennin eru
landi, annað áfengi, kannabisefni,
e-töflur og amfetamín.
Forráðamönnunum voru gefnar
leiðbeiningar um hvernig mætti
leita sér aðstoðar og vitað er til
þess að ungmenni úr þessum hópi
eru komin í meðferð. Áberandi var
hversu vel forráðamenn tóku þess-
ari viðleitni og þeirri aðstoð sem
lögreglan var að veita þeim. Það
kom fram að mörg ungmennin hafa
ekki mikla neyslu að baki og því er
tækifæri að koma þeim til aðstoðar.
Lögreglan mun halda þessu
áfram enda sýna fjölmargar hring-
ingar frá foreldrum að mikill áhugi
er á þessu starfi. Lögreglan telur
að þetta sé árangursríkt og mikil
forvörn.
Svo virðist því miður að auðvelt
sé að nálgast ólögleg fíkniefni. Úr
því þarf að bæta en það krefst mik-
illar samvinnu foreldra, lögreglu,
skóla, Barnaverndar og annarra
einstaklinga og stofnana sem bera
hag ungmenna fyrir brjósti. Allir
þurfa þeir að vera á varðbergi
gagnvart sölumönnum fíkniefna og
bregðast hart við þeim, m.a. með
því að koma ábendingum á fram-
færi við lögreglu.
Forvarnir lögregl-
unnar í Reykjavík
í fíkniefnamálum
Eftir Guðmund Gígju „Komið
ábendingum
á framfæri
við lög-
reglu.“
Höfundur er lögreglufulltrúi í for-
varnadeild lögreglunnar í Reykja-
vík.