Morgunblaðið - 04.12.2002, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 MIÐVIKUDAGUR 4. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
S
tjórnmálaflokkur er
merkilegt fyrirbrigði.
Í nýrri og prýðilegri
orðabók Eddu – miðl-
unar er merking orðs-
ins „skipuleg samtök til að berj-
ast fyrir ákveðinni stefnu og
markmiðum í stjórnmálum“.
Þegar horft er yfir sviðið í
byrjun kosningavetrar virðist
annað upp á teningnum. Skil-
greiningin á stjórnmálaflokki
gæti eins verið að það séu skipu-
leg samtök til að berjast fyrir
misvísandi stefnu og loðnum
markmiðum.
Hvernig á þetta ólíka fólk líka
að geta verið sammála um alla
skapaða hluti? Guðni Ágústsson
landbúnaðarráðherra í hinum „al-
þjóðlega“
flokki Fram-
sóknar segist
vera á sama
máli og Hall-
dór Ásgríms-
son utanrík-
isráðherra um að vilja styrkja
EES-samninginn. Hið skrýtna er
að þar sem formaður og varafor-
maður koma saman, þá heyrir
varaformaðurinn ekki það sem
formaðurinn segir. Halldór talar
varla um annað þessa dagana en
að skoða þurfi aðild að Evrópu-
sambandinu.
Ungu sjálfstæðismennirnir
vilja ganga lengra í skattalækk-
unum en ráðherrar flokksins hafa
treyst sér til. Eftir yfirlýsing-
arnar í prófkjörinu í Reykjavík
skýtur óneitanlega skökku við að
ríkisstjórnin hækki áfengis- og
tóbaksgjöld. Og fjármálaráð-
herra, sem einu sinni var líka
ungur eldhugi, segir það eðlilega
tekjuöflun miðað við núverandi
stöðu í ríkisfjármálunum. Hvort
allir viti ekki að það þurfi að afla
tekna til að standa undir út-
gjöldum? Svona getur veruleik-
inn komið aftan að fólki.
Stjórnarandstaðan hefur verið
í hlutverki gagnrýnandans á þingi
síðustu tvö kjörtímabil og því
ekki þurft að hrinda orðum sínum
í framkvæmd. Raunar er það eðli
stjórnmálaflokka að standa undir
orðabókarskilgreiningu sinni ef
þeir eru í minnihluta. Þá er eins
og allir verði sammála um að vera
sammála. Það er fyrst þegar
menn þurfa að vera sammála um
eitthvað og það skiptir máli sem
menn verða ósammála.
Gera má ráð fyrir að Vinstri
grænir lendi í úlfakreppu ef þeir
ætla í stjórn eftir kosningar og
þurfa að gera málamiðlanir í um-
hverfismálum. Þá kemur í ljós
hvort annað gildir í orði en á
borði? Á meðan flokkurinn er í
andstöðu við álver við Reyð-
arfjörð og Kárahnjúkavirkjun
berst H-listinn á Húsavík, sem
Vinstri grænir eiga aðild að, fyrir
því að fá súrálsverksmiðju þang-
að, sem hefði mikla mengun í för
með sér.
Samfylkingin hefur sett á odd-
inn umsókn um aðild að Evrópu-
sambandinu. Eins og umsókn um
aðild sé endanlegt markmið í
sjálfu sér. Var það eftir umdeilda
póstkosningu meðal félagsmanna.
Þótt lýðræðisleg vinnubrögð inn-
an stjórnmálaflokka verði að telj-
ast jákvæð, þá verður engu að
síður að gera þær kröfur að þar
sé fylgt grundvallarreglum um
kosningar, ekki síður en í kosn-
ingum til alþingis eða sveitar. Það
gefur augaleið að í póstkosningu
skapast hætta á því að atkvæði
gangi kaupum og sölum, auk þess
sem nafnleyndar sé ekki gætt.
Það er óviðunandi. Það sést vel á
prófkjöri sjálfstæðismanna í
Norðvesturkjördæmi hvílíkt at-
riði það er að grundvallarreglum
um lýðræðisleg vinnubrögð sé
fylgt í innra starfi stjórn-
málaflokka.
En hvaða mál eru það sem eiga
eftir að verða ofarlega á baugi á
næstu árum og ættu því að skipta
sköpum í komandi kosningabar-
áttu?
Að ná sátt um heilbrigðismálin
er líklega brýnasta úrlausnarefni
stjórnmálamanna, enda fyrirséð
að hlutfall aldraðra í þjóðfélaginu
eigi eftir að vaxa mjög hratt á
næstu árum, sem hefur í för með
sér aukinn kostnað í heilbrigð-
iskerfinu. Löngu er tímabært að
gera kostnaðarmyndun heilbrigð-
iskerfisins gagnsæja. Það er
ótækt að stjórnmálamönnum sé
stillt upp við vegg á hverju ári
þegar kemur að gerð fjárlaga og
þess krafist að þeir hækki útgjöld
í málaflokkinn, án þess að fyrir
liggi nákvæmlega í hvað fjármun-
irnir fara og hvernig komið verð-
ur böndum á heildarkostnaðinn
við heilbrigðiskerfið.
Eflaust á einnig eftir að verða
hitamál hvernig við nýtum auð-
lindir landsins, fiskstofnana og
vatnsaflið. Það er ljóst að Íslend-
ingar geta ekki haldið uppi lífs-
kjörum og atvinnu, nema finna
skynsamlegar leiðir til að nýta
þessar auðlindir.
Vandi landbúnaðarins gæti
orðið til umræðu, t.d. er verð á
grænmeti sívinsælt umfjöllunar-
efni. Það er þó af sem áður var
þegar Jón Baldvin Hannibalsson
fór í fundaferð um landið gegn
bændum til að fylkja kjósendum
á mölinni á bak við Alþýðuflokk-
inn.
Sumir segja sauðfjárbændur á
fátæktarmörkum. En neytendur
tapa líka. Þeim er gert að greiða
hærra verð fyrir lambakjötið
vegna þess að fjórðungur af því
er seldur til útlanda á kostn-
aðarverði til þess að halda uppi
verði á mörkuðum hér heima.
Sem betur fer fyrir íslenska neyt-
endur eru umframbirgðir af
svínakjöti og kjúklingum ekki
seldar til útlanda á kostnaðar-
verði heldur koma til lækkunar á
vöruverði hér heima.
Það sem á þó eftir að skipta
sköpum í málefnametingi kosn-
inganna er mat þjóðarinnar á
frammistöðu ríkisstjórnarinnar.
Þá eru ríkisfjármálin þyngst á
metunum og ástand og horfur í
atvinnulífinu.
Að ógleymdum trúverðugleika
forystumanna flokkanna. Ef til
vill eru þau málefni sem sett eru
á oddinn aukaatriði. Það eiga allir
hvort eð er aðeins eftir að fylgj-
ast með því hvort leiðtogarnir
koma nógu vel fyrir í kosninga-
baráttunni, hvort þeir brosa nógu
mikið, hafa farið í megrun, eru í
jakkafötum við hæfi og tala nógu
myndríkt mál.
Völdin og
veruleikinn
Í stjórnarandstöðu er eins og allir verði
sammála um að vera sammála. Það er
fyrst þegar menn þurfa að vera sam-
mála um eitthvað og það skiptir máli
sem menn verða ósammála.
VIÐHORF
Eftir Pétur
Blöndal
pebl@mbl.is
ÁTAKIÐ Ísland án eiturlyfja hófst
árið 1997 sem samstarfsverkefni
Reykjavíkurborgar, ríkisvaldsins,
ECAD – European Cities against
Drugs (evrópskar borgir gegn eitur-
lyfjum. Árið 1998 bættist Samband
íslenskra sveitarfélaga í hópinn. Auk
þessara aðila komu fjölmargir aðrir
að verkefninu, enda hinn rauði þráð-
ur verkefnisins að kalla sem flesta til
umræðunnar og aðgerða, s.s. íþrótta-
hreyfinguna, lögreglu, bindindis-
hreyfinguna, foreldrasamtök, fjöl-
miðla, aðila vinnumarkaðarins svo
fáeinir séu tilgreindir. Þetta gekk allt
eftir og fjölmörgum verkefnum var
hrundið í framkvæmd auk þess sem
opin og upplýst umræða hefur verið
meiri en nokkru sinni fyrr um vímu-
efnamál.
Á Íslandi er tiltölulega mikil þekk-
ing og þjónusta í fíkniefnamálum.
Kannanir á bæði umfangi vandans,
fíkniefnavörnum, meðferð og fleiru
hefur aukist mjög á undanförnum ár-
um. Erlendir gestir sem okkur sækja
heim og vilja fræðast um okkar að-
ferðir í þessum efnum, láta gjarnan í
ljós áhuga og ánægju með það sem
þeir sjá og heyra frá okkar sérfræð-
ingum. Hins vegar benda þeir einnig
á, að sökum fámennis og svo hins að
hópur neytenda er í raun lítill, þá
væri möguleiki á að ná enn betri ár-
angri. Það er margt til í þessu enda
er oft glöggt gestsins auga.
Rannsóknir á umfangi vandans
eru mikilvægur grunnur í verkefni af
þessu tagi. Í því skyni hafa verið
gerðar athuganir og kannanir á fíkni-
efnaneyslu nemenda í mörg ár og er
þekking á þessu sviði allvíðtæk. Árið
1997 ákvað ríkið og Reykjavíkurborg
ásamt fleirum að taka höndum sam-
an um áætlunina Ísland án eiturlyfja.
Áætlunin fólst ekki síst í því að virkja
þjóðfélagið í heild í baráttunni gegn
fíkniefnum, efla forvarnir og fræðslu
og fá frjáls félagasamtök til verka. Þá
var lög mikil áhersla á að efla sveit-
arfélögin til dáða og yfirlátt láta ekk-
ert óhreyft sem gæti orðið til þess að
okkur miðaði í rétta átt. Fjölmörgum
verkefnum var hrint í framkvæmd og
hundruð manns komu að margvísleg-
um viðfangsefnum sem unnu gegn
fíkniefnaneyslu barna og unglinga.
Örfá dæmi um verkefna sem hrundið
var í framkvæmd eru:
 Aðild/frumkvæði að Vímuvarnar-
skólanum; fræðsluprógramm fyrir
allt starfsfólk grunnskóla Reykja-
víkur
 Ráðstefnur um land allt í samstarfi
við Heimili og skóla, UMFÍ og
ýmsa fleiri þar sem fjallað var um
vímuvarnir í sveitarfélögum. Voru
ráðstefnur mjög fjölmennar og
mikill áhugi á verkefninu hvar sem
þær voru haldnar.
 Reglulegar kannanir voru gerðar
á þróun fíkniefnanotkunar meðal
grunnskólanema.
 Gerðar voru auglýsingar og vegg-
spjöld af ýmsu tagi til ráðstöfunar
fyrir sveitarfélög, stofnanir, fé-
lagasamtök o.fl.
 Gerðar voru 20 stuttmyndir um
vímuefnavandann. Voru myndirn-
ar kallaðar 20,02 og þær sýndar í
sjónvarpi 1998 og 1999.
 Segulmottur með reglum um úti-
vistartíma barna og unglinga voru
hannaðar og sendar foreldrum og
þeir hvattir til að virða þær í hví-
vetna.
 Fjölmörg önnur verkefni voru
unnin, m.a. hönnun veggspjalda í
áfengisverslanir, fundir með ungu
fólki um vímuvarnir, stuðningur
við dansleiki gegn vímuefnaneyslu,
samstarf við unglingablaðið Smell
öll árin, samstarf við samtök aldr-
aðra um útgáfu veggspjalda o.fl.
Áfram skal halda
Það hefur margt fleira verið gert
og fjölmörg samtök svo sem Vímu-
laus æska o.fl. vinna mjög öflugt
starf á sviði vímuvarna. Það er full
ástæða til að halda áfram starfinu og
baráttunni gegn fíkniefnunum með
bjartsýni og metnað að leiðarljósi, al-
veg eins og gert var, þegar Ísland án
eiturlyfja var sett af stað 1997. Átak-
ið hefur sýnt það og sannað, að margt
er hægt að gera til að stemma stigu
við fíkniefnaneyslu ungmenna. Og að
baráttan skilar árangri.
Ég vil í lok átaksins þakka öllum
þeim mikla fjölda sem lagði hönd á
plóginn á síðustu árum undir regnhlíf
Íslands án eiturlyfja og samstarfið
allt. Jafnframt vil ég hvetja alla hlut-
aðeigandi aðila og þjóðina alla til
dáða og svo sannarlega að þessari
baráttu verði haldið áfram með full-
um þunga. Við getum útrýmt þessari
vá úr samfélagi okkar og bætt þannig
stórkostlega lífsgæði og lífsham-
ingju.
Ísland án eiturlyfja –
átakið skilaði árangri
Eftir Snjólaugu
Stefánsdóttur
„Það er full
ástæða til
að halda
áfram starf-
inu og bar-
áttunni gegn fíkniefn-
unum með bjartsýni og
metnað að leiðar-
ljósi …“
Höfundur er verkefnisstjóri hjá
Reykjavíkurborg.
Í TVEIMUR greinum í Morgun-
blaðinu föstudag 29. nóvember gera
þrjár konur úr framvarðasveit Sam-
fylkingarinnar úrslit prófkjörs Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík á dögun-
um að umtalsefni. Í annarri greininni
spyr Guðrún Ögmundsdóttir alþing-
ismaður þess í fyrirsögn á hvaða öld
sjálfstæðismenn lifi. Í hinni greininni
staðhæfa Steinunn Valdís Óskars-
dóttir borgarfulltrúi og Þórunn
Sveinbjarnardóttir alþingiskona að
sjálfstæðismenn hafi „lækkað gler-
þakið“, eins og það er orðað.
Inntak beggja greina er að sjálf-
stæðiskonur hafi borið verulega
skertan hlut frá borði í prófkjörinu
sem gefi fyrirheit um forneskjulegan
framboðslista fullan af körlum. Þetta
séu undarleg tíðindi, áfall og aftur-
hvarf til fortíðar. Guðrún Ögmunds-
dóttir furðar sig á því hvers vegna
enginn skuli hafa „bakkað konurnar
upp“ og lætur að því liggja að réttast
væri að handflytja nokkrar konur of-
ar á listana þannig að hann höfði til
„venjulegs fólks“, eins og greinar-
höfundur kýs að orða það.
Já, það er erfitt að þurfa að lúta
niðurstöðum lýðræðislegra kosninga
þegar þær fara á annan veg en mað-
ur hefur vonast til. Reyndar gera
Steinunn Valdís og Þórunn því skóna
að „raunverulegt lýðræði“, eins og
þær kalla það, feli í sér að konur og
karlar skipi til jafns framboðslista
flokkanna. Nú, jæja. Einhverjum
gæti fundist helst til mikið af mið-
aldra lögfræðingum á hinu háa Al-
þingi og full ástæða til breytinga.
Væri því ekki úr vegi að skeyta við
skilgreininguna á „raunverulegu lýð-
ræði“ lágmarkskvótum um fjölda
pípulagningarmanna, homma, þágu-
fallsjúkra og örvhentra á framboðs-
listum, svo einhver dæmi séu tekin.
Nú, eða einfaldlega meina ákveðnum
hópum að bjóða sig fram á tiltekna
lista. Fyrir því eru bæði gömul og ný
fordæmi, en þau hafa ekki verið skil-
greind „raunverulegt lýðræði“.
Jafnrétti er gott og nauðsynlegt
baráttumál og mikið hefur þrátt fyr-
ir allt áunnist í þeim efnum á und-
anförnum áratugum. Sumir virðast
hins vegar í óþolinmæði sinni vilja
ganga svo langt að beygja lýðræð-
islegar leikreglur samfélagsins,
skerða frelsi og réttindi sumra til að
ná fram meintu jafnrétti fyrir hönd
annarra. Jafnrétti felur ekki í sé að
það skuli vera jafn margir karlar og
konur í tilteknum stöðum þjóðfélags-
ins – á Alþingi, í stjórnum fyrirtækja
eða í háskólanámi. Slík kynjahlutföll
eru afleiðingar jafnréttis og gefa til
kynna, með mismunandi mikilli
„seinkun“, hvernig staða þessara
mála er í samfélaginu. Þannig eru
kynjahlutföll í íslenskum háskólum í
dag vísbending um að aðstaða eða
réttur kvenna til háskólanáms er
sambærilegur og réttur karla til há-
skólanáms. Það tekur hins vegar
hugsanlega lengri tíma að jafnrétti
hafi afleiðingar inn í stjórnir fyrir-
tækja og á Alþingi.
Mikilsvert er að ekki verði tekið
fram fyrir hendur kjósenda, hvort
heldur er í prófkjörum stjórnmála-
flokka, Alþingiskosningum eða til
stjórnarkjörs í fyrirtækjum með því
að setja skilyrði um tiltekinn lág-
marksfjölda ákveðinna hópa. Mikils-
vert er að skerða ekki rétt fólks til að
velja sér þá fulltrúa sem þeir treysta
best „án tillits til kynferðis, trúar-
bragða, skoðana, þjóðernisuppruna,
kynþáttar, litarháttar, efnahags,
ætternis og stöðu að öðru leyti“ eins
og segir í stjórnarskránni.
Víða má finna framúrskarandi for-
ystumenn úr hópi kvenna á ýmsum
sviðum þjóðlífsins. Nægir að nefna
Vigdísi Finnbogadóttur, Ingibjörgu
Sólrúnu og Rannveigu Rist. Ég held
mér sé óhætt að fullyrða að hver
þessara kvenna hefur notið trausts
og velgengni vegna eigin verðleika
en ekki vegna kynferðis eða tilbú-
inna kynjakvóta. Framverðir Sam-
fylkingarinnar verða einfaldlega að
veðja á að kjósendur treysti þeim af
öðrum ástæðum en vegna kynferðis.
Frelsi, jafnrétti og
eitthvað sem rímar
Eftir Svein
Tryggvason
Höfundur er ráðgjafi og faðir
tveggja stúlkna.
„Mikils-
vert er að
ekki verði
tekið fram
fyrir hendur
kjósenda.“