Morgunblaðið - 07.12.2002, Qupperneq 76

SKOÐUN
76 LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
FYRIR nokkru átti sér stað opin-
ber umfjöllun í ljósvakamiðlum og
dagblöðum um umhverfisáhrif fram-
kvæmda. Tilefnið var m.a. ásakanir
þriggja vísindamanna á hendur
Landsvirkjun, ákveðnum starfs-
mönnum hennar og VSÓ Ráðgjöf ehf.
um að hafa beitt vísindamenn þrýst-
ingi, jafnvel falsað niðurstöður eða
valið með óeðlilegum hætti úr niður-
stöðum þeirra við gerð skýrslu um
mat á umhverfisáhrifum Norðlinga-
ölduveitu. Eins og kunnugt er féllst
Skipulagsstofnunin á framkvæmd-
ina. Úrskurðurinn var síðan kærður
til umhverfisráðherra sem mun
væntanlega kveða upp fullnaðarúr-
skurð innan skamms.
Í umræðunum koma fram efa-
semdir hjá sömu vísindamönnum og
reyndar alþingismönnum um að
sjálft matsferlið, eins og það er fest í
lögum nr. 106/2000 um mat á um-
hverfisáhrifum og reglugerðum er
þeim fylgja, tryggi nægilega vandaða
umfjöllun um umhverfisáhrif fram-
kvæmda áður en leyfisveitandi tekur
ákvörðun.
Gott samstarf
við vísindamenn
Um áðurnefndar ásakanir verður
ekki rætt hér en vísað í yfirlýsingar
Landsvirkjunar og starfsmanna
hennar þar sem þeim er algerlega
vísað á bug sem órökstuddum og
ómaklegum. Frekari upplýsingar um
þetta mál má finna á vefsíðum Lands-
virkjunar og VSÓ Ráðgjafar. Hins
vegar er full ástæða til að fjalla al-
mennt um rannsóknarstarf vegna
virkjana, gildandi lög um mat á um-
hverfisáhrifum og fyrirhugaðar
breytingar á þeim lögum. Miklu
skiptir að haldið sé á slíkri umræðu
með málefnalegum hætti.
Landsvirkjun hefur í gegnum tíð-
ina staðið fyrir og kostað margvísleg-
ar náttúrufarsrannsóknir á fyrirhug-
uðum virkjunarsvæðum. Í tengslum
við þær hefur fyrirtækið með örfáum
undantekningum átt ágætt samstarf
við tugi vísindamanna og aðra sér-
fræðinga og aldrei reynt að hafa
óeðlileg áhrif á niðurstöður þeirra.
Hins vegar er eðlilegt að leita eftir
skýringum og rökstuðningi fyrir nið-
urstöðum sérfræðinga, ekki síst þeg-
ar þær eru notaðar til að leggja mat á
framkvæmdir á vegum fyrirtækisins.
Nálægt tuttugu vísindamenn og
sérfræðingar komu að gerð endan-
legrar skýrslu um mat á umhverfis-
áhrifum Norðlingaölduveitu en mun
fleiri að rannsóknum enda eru rann-
sóknarskýrslur orðnar um fimmtíu
talsins. Öll þessi gögn eru lögð fram
þegar Skipulagsstofnun fær mats-
skýrsluna til skoðunar.
Skipulagsstofnun ber að sann-
reyna áður en hún kveður upp úr-
skurð að tilvitnanir sem koma fram í
matsskýrslu og vísa í rannsóknir vís-
indamanna séu í samræmi við það
sem kemur fram í frumskýrslum
þeirra. Við vinnu sína hefur því stofn-
unin aðgang að öllum grunnheimild-
um. Það gefur augaleið að fram-
kvæmdaaðili hefur engan ávinning af
að reyna að hagræða niðurstöðum
vísindamanna. Slíkt mundi einfald-
lega koma í bakið á framkvæmda-
aðila þegar skýrslan er tekin til skoð-
unar hjá Skipulagsstofnun og ráð-
herra.
Grunnrannsóknir
Rannsóknir á náttúrufari landsins
eru af fremur skornum skammti enn
sem komið er. Þetta er ólíkt því sem
gerist hjá flestum nágrannaþjóðum
okkar. Þar geta orkufyrirtækin og
aðrir sem vinna við mat á umhverfis-
áhrifum framkvæmda gengið að upp-
lýsingum hjá viðkomandi sérfræði-
stofnunum hins opinbera. Hér hefur
það hins vegar komið í hlut Lands-
virkjunar að kosta slíkar grunnrann-
sóknir á fyrirhuguðum virkjunar-
svæðum og hefur fyrirtækið varið til
þeirra hundruðum milljóna króna
undanfarna áratugi. Svæðin sem um
ræðir eru m.a. Þjórsár-, Blöndu-,
Eyjabakka-, Kröflu-, Bjarnarflags-,
Skaftár- og Kárahnjúkasvæðið.
Umfang þessara rannsókna hefur
aukist jafnt og þétt síðustu árin m.a.
eftir að lög um mat á umhverfisáhrif-
um voru fyrst sett árið 1993. Engin
svæði á hálendinu eru jafnvel rann-
sökuð og virkjunarsvæðin og því eðli-
legt að athyglin beinist að þeim. Það
er ekki fyrr en með rammaáætlun um
nýtingu vatnsafls og jarðvarma, sem
nú er unnið að á vegum stjórnvalda,
að gerð er tilraun til að rannsaka önn-
ur svæði. Með því móti mun fást betri
heildarsýn yfir náttúruverðmæti ein-
stakra svæða og jafnframt raunhæf-
ari samanburður þegar leggja á mat
á slík verðmæti.
Vinnuferli við mat
á umhverfisáhrifum
Eins og áður segir voru lög um mat
á umhverfisáhrifum fyrst sett hér á
landi árið 1993 en nú eru í gildi lög nr.
106/2000. Lögin eru byggð á tilskip-
unum Evrópusambandsins No. 85/
337/EBE og 97/11/EB. Megintil-
gangur laganna er að tryggja að allar
nauðsynlegar upplýsingar um um-
hverfisáhrif matsskyldra fram-
kvæmda liggi fyrir áður en leyfisveit-
andi tekur ákvörðun um hvort
heimila eigi framkvæmdina. Lögin
eiga einnig að tryggja að almenningi
og öllum þeim sem hagsmuna eiga að
gæta gefist kostur á að koma athuga-
semdum sínum á framfæri. Í grófum
dráttum er matsferlið þannig:
 Framkvæmdaaðili sendir tillögu
að matsáætlun til Skipulagstofn-
unar og kynnir hana umsagnarað-
ilum og almenningi. Matsáætlunin
setur umgjörð um innihald mats-
skýrslunnar.
 Skipulagstofnun fer yfir áætlunina
og gerir athugasemdir við hana ef
svo ber undir. Fallist stofnunin á
matsáætlun hefst vinna við sjálfa
matsskýrsluna.
 Drög að matsskýrslu eru send til
Skipulagsstofnunar sem fer yfir
þau og sendir athugasemdir til
framkvæmdaaðila.
 Framkvæmdaaðili eða ráðgjafar á
hans vegum vinna síðan endanlega
matsskýrslu sem send er til Skipu-
lagsstofnunar til athugunar ásamt
öllum rannsóknaskýrslum og öðr-
um grunngögnum.
 Skipulagsstofnunin metur hvort
skýrslan uppfyllir kröfur sem sett-
ar eru í lögum og reglugerðum og
hvort hún sé í samræmi við mats-
áætlun.
 Uppfylli skýrslan kröfur Skipu-
lagsstofnunar er hún auglýst í
blöðum.
 Framkvæmdaaðili stendur fyrir
kynningu á skýrslunni í samráði
við Skipulagsstofnun. Skýrslan er
einnig aðgengilega á netsíðu stofn-
unarinnar.
 Skýrslan er látin liggja frammi á
aðgengilegum stað í sex vikur en á
þeim tíma gefst öllum tækifæri á
að koma athugasemdum á fram-
færi við Skipulagsstofnun.
 Skipulagsstofnun leitar umsagnar
leyfisveitanda og umsagnaraðila
um skýrsluna.
 Framkvæmdaaðila er gefinn kost-
ur á að svara athugasemdum og
ábendingum sem komið hafa fram
við matsskýrsluna og framkvæmd-
ina.
 Skipulagsstofnun kveður upp rök-
studdan úrskurð; a) fallist er á
framkvæmdina með eða án skil-
yrða eða b) lagst gegn framkvæmd
vegna umtalsverðra umhverfis-
áhrifa.
 Úrskurðurinn er auglýstur og
kynntur á sama hátt og mats-
skýrslan.
 Allir geta kært úrskurð Skipulags-
stofnunar til umhverfisráðherra
og sé það gert gefst umsagnarað-
ilum aftur kostur á að gera athuga-
semdir.
 Ráðherra kveður síðan upp fulln-
aðarúrskurð á stjórnsýslustigi.
Eins og fram kemur í upptalning-
unni hér á undan er mönnum gefinn
kostur á að koma fram með athuga-
semdir þrisvar sinnum þ.e.a.s. við
matsáætlun, matsskýrslu og í kæru
til ráðherra.
Fyrirhugaðar breytingar á lögum
um mat á umhverfisáhrifum
Umhverfisráðherra hefur opinber-
lega lýst óánægju sinni með gildandi
lög nr. 106/2000 og hafin er vinna við
að endurskoða lögin. Markmiðið er
að færa lögin nær því sem gerist í
öðrum Evrópulöndum en þar tíðkast
ekki að sjálfstæð stofnun úrskurði
hvort fallist sé á framkvæmdir eða
þeim hafnað. Hugmynd ráðherra er
að Skipulagsstofnun gefi einungis út
álit sem leyfisveitendum bæri að taka
tillit til þegar leyfi fyrir framkvæmd-
um er veitt. Umhverfisráðherra hefði
þá ekki úrskurðarvald líkt og í dag en
gæti haft áhrif ef framkvæmd bryti í
bága við stefnu ríkisstjórnarinnar í
umhverfismálum eða gengi gegn
ákvæði alþjóðasamninga.
Orkufyrirtækin geta tekið undir
hugmyndir umhverfisráðherra um
breytingar á lögunum. Við endur-
skoðun laganna þyrfti jafnframt að
huga að samræmingu tengdra laga-
bálka, t.d. laga um náttúruvernd og
skipulags- og byggingarlög. Í þessu
sambandi má benda á að þrátt fyrir
að Alþingi eða ráðherra heimili fram-
kvæmd getur málið tafist eða jafnvel
stöðvast á lægri stjórnsýslustigum
þar sem einnig þarf að afla heimilda
eða leyfa fyrir framkvæmdinni.
Hverjir bera ábyrgð?
Hér eins og víðast í nágrannalönd-
um okkar í Evrópu er það á ábyrgð
framkvæmdaaðila að láta vinna
skýrslu um mat á umhverfisáhrifum.
Ályktanir sem settar eru fram í mats-
skýrslu um áhrif framkvæmdarinnar
eru einnig á ábyrgð framkvæmda-
aðila. Vísindamenn og sérfræðingar
rannsaka áhrif framkvæmdar á um-
hverfið. Það er hins vegar ekki í
þeirra verkahring né framkvæmda-
aðila að fella dóma um það hvort
framkvæmd sé leyfð. Það verður að
vera á ábyrgð stjórnvalda á grund-
velli upplýstrar ákvörðunar.
VIRKJUNARRANN-
SÓKNIR OG MAT Á
UMHVERFISÁHRIFUM
Eftir Agnar Olsen „Vísinda-
menn og
sérfræð-
ingar rann-
saka áhrif
framkvæmdar á um-
hverfið. Það er hins veg-
ar ekki í þeirra verka-
hring né framkvæmda-
aðila að fella dóma um
það hvort framkvæmd
sé leyfð.“
Höfundur er framkvæmdastjóri
verkfræði- og framkvæmdasviðs
Landsvirkjunar.
UMRÆÐAN
Á BORÐUM R-listans liggja fyrir
tillögur um að byggja bílageymslu-
hús í norðurenda Tjarnarinnar fyrir
rúmlega sjö hundruð milljónir króna.
Þessar tölur kunna að breytast eitt-
hvað og samkvæmt reynslunni lík-
lega til hækkunar. Í þessu dæmi
skipta hins vegar einhverjir milljóna-
tugir til eða frá líklega minnstu máli.
Skorturinn litli
Í miðbænum er nú þegar fjöldi
bílastæða og nokkur bílastæðahús.
Samkvæmt skýrslu bílastæðasjóðs
er nýting bílageymsluhúsanna frá
50–70% að meðaltali og fer einstaka
sinnum á álagstímum upp í 80 til
90%. Það kemur aldrei fyrir að þessi
hús séu svo full að þar sé ekki hægt
að fá stæði. Svipaða sögu er að segja
um stæði við götur og á bílaplönum
að þar er yfirleitt unnt að leggja bíl
ekki langt frá áfangastað. Sú stað-
hæfing borgaryfirvalda, að vanti
kringum þúsund bílastæði í miðbæn-
um, mun byggð á reglugerðum um
bílastæðaþörf miðað við þéttleika
byggðar en er í engu samræmi við
daglegan veruleika.
Nú er umrædd reglugerð annað-
hvort fengin frá guði og því óskeikul
eða hún er samin af mönnum. Það er
hæpið að guð sé mikið að skipta sér
af bílastæðum á þessum veraldar-
hjara, þannig að umrædd reglugerð
hlýtur að teljast mannaverk og þess
vegna ætti að vera hægt að breyta
henni eða horfa framhjá henni. Sam-
kvæmt reynslunni og skýrslum bíla-
stæðasjóðs er enginn skortur á bíla-
stæðum í miðborginni og því engin
knýjandi þörf á að eyða stórfé í enn
eitt bílamusterið á þessu svæði.
Bílastæði undir tónlistarhúsi
Lengi hafa verið uppi ráðagerðir
um að byggja tónlistarhús við aust-
anverða gömlu höfnina og munu þær
hugmyndir vera að komast á koppinn
um þessar mundir. Þar er gert ráð
fyrir miklum bílakjöllurum svo fólk
komist úr bílunum sínum í tónleika-
salina án þess að þurfa að fara út
undir bert loft. Yfirleitt fer flutning-
ur listefnis fram á kvöldin og um
helgar. Það er því ljóst að bílakjall-
ararnir í grunni þessa húss munu
standa auðir á virkum dögum þegar
helst er þörf fyrir bílastæði í Kvos-
inni. Ef um einhvern bílastæðavanda
er að ræða í miðbænum, annan en
fræðilegan talnaleik á pappír, ætti
þessi bygging að bæta úr honum.
Almenningssamgöngur
Á stefnuskrá núverandi borgar-
stjórnarmeirihluta er að efla al-
mannasamgöngur. Til þess þarf að
fjölga ferðum strætisvagna á álags-
tímum og lækka verð á fargjöldun-
um. Í fljótu bragði gæti þetta sýnst
kosta talsverða peninga, en þegar
lengra er litið sést að efling almenn-
ingssamgangna sparar peninga.
Nú er svo komið, eftir að stræt-
isvagnakerfið hefur meðvitað og
ómeðvitað verið látið drabbast niður,
að sáralítill hluti bæjarbúa notar
strætisvagna. Fargjöldin eru of há,
ferðir eru strjálar og leiðakerfið ekki
nógu þétt.
Ef tækist að tvöfalda eða gott bet-
ur þann fjölda fólks sem ferðast með
strætó mætti að óbreyttu lækka far-
gjaldið verulega og fjölga ferðum.
Það hefði líka þann sparnað í för með
sér að síður þyrfti að ráðast í rándýr
umferðarmannvirki, breikka götur,
byggja mislæg gatnamót og eyða
stórfé í endalausar malbikunarfram-
kvæmdir. Umferðin yrði greiðari og
það drægi úr umferðaróhöppum og
slysum með tilheyrandi sársauka og
kostnaði. Þegar lagt var upp með
R-listann voru bættar almennings-
samgöngur eitt af leiðarljósunum.
Efndirnar hafa því miður nánast
engar verið.
Peningar bílastæðasjóðs
Efling almenningssamgangna
kostar talsvert fé þótt það skili sér
síðar, beint og óbeint. Hjá Reykja-
víkurborg eru til miklar fjárhæðir
sem eru eyrnamerktar til umferðar-
mála. Hér er átt við peninga svo-
nefnds bílastæðasjóðs, en þar á bæ
hafa borgaryfirvöld safnað nokkrum
hundruðum milljóna króna.
Hugmyndir forsvarsmanna R-list-
ans eru þær að nota þessa peninga til
að reisa umrætt bílastæðahús á botni
Tjarnarinnar. Hins vegar virðist
upplagt að nota þá til að bæta stræt-
isvagnakerfið í borginni og gera
strætó að raunverulegum valkosti
við einkabílinn. Efling almennings-
samgangna dregur úr álaginu á bíla-
stæðin, svo lítið sem það nú er, og þar
með koma þessir peningar bíla-
stæðasjóðs að þeim notum sem þeim
er ætlað.
Fáránleg hugmynd
Nú þegar hefur R-listinn varið
talsverðum fjárhæðum til að þróa
hugmyndina um bílastæðakjallara í
Tjörninni. Búið er að gera drög að
slíku húsi og er gert ráð fyrir 231
bílastæði, nákvæmni útreikninganna
er svona mikil. Miðað við nýtingu
annarra bílastæðahúsa í miðbænum
munu kringum hundrað stæði í þessu
húsi standa auð alla daga ársins árið
um kring. Hér er um rándýra fram-
kvæmd að ræða sem getur ekki með
nokkru móti staðið undir sér rekstr-
arlega. Þetta er að fara illa með fjár-
muni almennings.
Á sínum tíma var reist ráðhús í
Tjörninni. Þeirri byggingu var ákaf-
lega mótmælt sem kom þó fyrir ekki
vegna ofríkis og þráa þáverandi
borgarstjórnarflokks. Nú virðist
R-listinn hafa bitið í sig að djöflast í
Tjörninni, perlu Reykjavíkur, með
enn meira afgerandi hætti en fyrr-
verandi borgarstjórnarmeirihluta
nokkru sinni dreymdi um.
Sumir þeir flokkar, sem standa að
R-listanum, hafa kennt sig við um-
hverfisvernd, sjálfbæra þróun og
önnur slík tískuhugtök. Í orði er talað
um friðun náttúrunnar, vistvænt
þetta og sjálfbært hitt, almennings-
samgöngur og svo framvegis. Í verki
er vaðið inn á friðað svæði Tjarnar-
innar, lífríkinu raskað og hlaðið undir
einkabílismann. Þetta minnir dálítið
á gamlan boðskap úr Mattheus-
arguðspjalli: Lát þína vinstri hönd
eigi vita hvað hin hægri gjörir.
Bílastæðahús
í Tjörninni
Eftir Jón Torfason
Höfundur er íslenskufræðingur.
„Hér er um
rándýra
framkvæmd
að ræða
sem getur
ekki með nokkru móti
staðið undir sér rekstr-
arlega.“