Morgunblaðið - 10.12.2002, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 2002 31
Einn af helstu vísindaráð-gjöfum Saddams Huss-eins Íraksforseta, AmerSaadi, sagði á sunnudags-
kvöld að í tæplega 12.000 síðna
skýrslu, sem Írakar afhentu Sam-
einuðu þjóðunum á laugardag,
kæmu ekki fram neinar nýjar upp-
lýsingar sem sönnuðu að Írakar
hefðu eyðilagt sýkla- og efnavopn
sín á síðasta áratug eins og þeir hafa
haldið fram. Hann skoraði á Banda-
ríkjastjórn að leggja fram gögn sem
hún teldi afsanna þá staðhæfingu
Íraka að þeir ættu ekki lengur ger-
eyðingarvopn.
Stjórn George W. Bush Banda-
ríkjaforseta og eftirlitsmenn Sam-
einuðu þjóðanna höfðu krafist þess
að Írakar legðu fram nýjar upplýs-
ingar sem staðfestu að þeir hefðu
eyðilagt allar birgðir sínar af efna-
og sýklavopnum. Embættismenn
Bandaríkjastjórnar og Sameinuðu
þjóðanna hafa lengi dregið staðhæf-
ingu Íraka í efa og krafist sannana
fyrir því að þeir hafi eyðilagt sýkla-
og efnavopn sem þeir framleiddu á
laun á níunda áratug síðustu aldar.
Vopnaeftirlitsmenn Sameinuðu
þjóðanna sögðu í skýrslu árið 1999
að Írakar hefðu ekki gert grein fyrir
því hvað orðið hefði um þau sýkla-
og efnavopn, sem þeir hefðu viður-
kennt að hafa framleitt, og það væri
mikilvægasta óútkljáða málið eftir
vopnaleit þeirra í Írak.
Gögnin eyðilögð
Saadi sagði að Íraksstjórn hefði
ekki fundið nein gögn um eyðingu
vopnanna önnur en þau sem Írakar
lögðu fram á síðasta áratug. „Við
höfum rannsakað þetta eins ræki-
lega og hægt er og fundum ekki eitt
einasta skjal.“
Hans Blix, yfirmaður vopnaeftir-
litsmannanna, dró þessa staðhæf-
ingu Íraka í efa nýlega. „Fram-
leiðsla á sinnepsgasi er ekki eins og
marmelaðiframleiðsla,“ sagði hann.
„Það hljóta að vera til einhver gögn
um þetta.“
Í ummælum Saadis komu fram
ýtarlegustu upplýsingarnar til
þessa um innihald nýju skýrslunnar
sem getur ráðið úrslitum um hvort
Írakar teljist hafa brotið gegn nýj-
ustu ályktun öryggisráðs Samein-
uðu þjóðanna í Íraksmálinu. Banda-
rískir embættismenn hafa hótað
árásum á Írak verði Írakar staðnir
að slíkum brotum.
Írakar viðurkenndu í nokkrum yf-
irlýsingum á síðasta áratug að hafa
framleitt þrenns konar sýkla- og
efnavopn, meðal annars vopn sem
dreifir miltisbrandssýklinum. Írak-
ar viðurkenndu einnig að hafa fram-
leitt nær fjögur tonn af VX-tauga-
gasi og 100–150 tonn af saríngasi.
Eftirlitsmenn Sameinuðu þjóð-
anna hafa hins vegar aldrei getað
staðfest fullyrðingar Íraka um að
stjórn Saddams hafi látið eyðileggja
vopnin á laun. „Þetta er ekki aðeins
staðhæfing heldur staðreynd,“ sagði
Saadi en lagði áherslu á að Írökum
hefðu orðið á mistök með því að hafa
ekki aðeins eyðilagt vopnin heldur
einnig öll gögnin um þau.
Pappírsflóð til að fela
sannleikann?
Skýrslan er 11.807 síður og henni
fylgdu 352 síðna viðaukar og að
minnsta kosti tíu tölvudiskar.
Nokkrir bandarískir stjórnmála-
menn hafa lýst skýrslunni sem
„símaskrá“ með yfirborðskenndum
upplýsingum og sagt að markmið
Íraka væri væri að fela sannleikann
með pappírsflóði.
Saadi neitaði þessu og sagði að
skýrslan væri svona löng vegna þess
að í ályktun Sameinuðu þjóðanna
væri kveðið á um að Írakar ættu að
tilgreina allar verksmiðjur, sem
hugsanlega væri hægt að nota til að
framleiða gereyðingarvopn, jafnvel
þótt þær væru ekki notaðar í þeim
tilgangi. „Menn verða ef til vill hissa
þegar þeir sjá að innanríkisráðu-
neytið er tekið með í skýrslunni
vegna þess að það rekur vatns- og
skolphreinsunarstöðvar sem þurfa
að nota klór og önnur efni,“ sagði
Saadi. Hann bætti við að í skýrsl-
unni væri einnig fjallað um ýmsar
verksmiðjur, svo sem niðursuðu-
verksmiðjur og ölgerðir, sem not-
uðu tæki til gerjunar; sjúkrahús
með rannsóknarstofur; olíuvinnslu-
stöðvar, áburðarverksmiðjur og
matvælaverksmiðjur; og allar verk-
smiðjur sem nota meira en 10 mega-
vött af rafmagni. „Jafnvel mjólk-
urbú sem framleiða ost eru tilgreind
í skýrslunni,“ sagði hann.
Saadi virtist staðfesta það mat
vestrænna ríkja að Írakar hefðu
verið nálægt því að búa til kjarn-
orkusprengju árið 1990. „Við höfum
ekki sett saman sprengju eða prófað
hana,“ sagði hann. „Það er verkefni
Alþjóðakjarnorkumálastofnunar-
innar að dæma um það hvað við vor-
um nálægt því. Segi ég ykkur að svo
hafi verið er það huglægt mat.“
Sendiherra Íraks í Moskvu, Abb-
as Khalaf, sagði í gær að í skýrsl-
unni væri listi yfir vestræn fyrirtæki
sem hefðu aðstoðað Íraka við hag-
nýta kjarnorkuna en áréttaði að þeir
ættu engin kjarnavopn. „Eina
markmiðið með áætluninni var að
nýta kjarnorkuna í friðsamlegum
tilgangi,“ sagði hann.
Umfangsmikil rannsókn
framundan
Talsmaður Alþjóðakjarnorku-
málastofnunnarinnarinnar (IAEA) í
Vín sagði í gær að við fyrstu sýn
virtist skýrslan í samræmi við þær
fullyrðingar Íraka að þeir ættu ekki
kjarnavopn eða efni til að framleiða
þau. Sérfræðingar stofnunarinnar
eru nú að lesa þann hluta skýrslunn-
ar sem fjallar um kjarnorkumál, alls
2.400 síður, og þurfa að bera stað-
hæfingar Íraka saman við hundruð
þúsunda skjala sem stofnunin hefur
safnað í tölvugagnagrunn frá því að
hún hóf vopnaeftirlit sitt í Írak
snemma á síðasta áratug. Auk þess
þarf að þýða um 300 síður sem voru
skrifaðar á arabísku.
Talsmaður stofnunarinnar sagði
að hún hygðist afhenda öryggis-
ráðinu bráðabirgðaskýrslu um mál-
ið innan tíu daga og ýtarlegri
skýrslu í lok janúar.
Deilt um hverjir fái að
lesa skýrsluna
Embættismenn Sameinuðu þjóð-
anna og Bandaríkjanna segja að það
taki marga daga og jafnvel vikur að
lesa skýrsluna ofan í kjölinn. Banda-
rísk stjórnvöld reyndu um helgina
að fá eintök af skýrslunni en Al-
þjóðakjarnorkumálastofnunin var
treg til þess að afhenda aðildarríkj-
um öryggisráðsins skýrsluna af ótta
við að upplýsingum um kjarna-
vopnaáætlun Íraka yrði lekið til
annarra ríkja sem sækjast eftir
kjarnavopnum.
The Los Angeles Times kvaðst
hafa heimildir fyrir því að náðst
hefði málamiðlunarsamkomulag um
að ríkin fimm sem eru með fastafull-
trúa í ráðinu – Bandaríkin, Bret-
land, Rússland, Kína og Frakkland
– fengju óstytt eintök af skýrslunni.
Hin ríkin tíu, sem eiga kjörna full-
trúa í ráðinu, fengju síðan stytta út-
gáfu af skýrslunni þar sem sleppt
yrði upplýsingum sem gætu auð-
veldað ríkjum að þróa gereyðingar-
vopn.
Hermt er að aðildarríki öryggis-
ráðsins deili einnig um hvort Banda-
ríkjamenn og Bretar geti lagt fram
leyniþjónustugögn til að auðvelda
eftirlitsmönnum SÞ að afsanna stað-
hæfingar Íraka án þess að upplýs-
ingunum verði lekið eða að upp
komist um heimildarmennina.
Líklegt er að einnig verði deilt um
hvað gera eigi ef eftirlitsmennirnir
geta ekki staðfest þá staðhæfingu
Bandaríkjastjórnar að Írakar hafi
ekki orðið við kröfum öryggisráðs-
ins eða ef ekki verður samstaða um
það í ráðinu hvort Írakar hafi brotið
gegn ályktunum þess.
„Rakin lygi“
Margir bandarískir þingmenn,
jafnt demókratar sem repúblikanar,
voru mjög vantrúaðir á skýrsluna og
lýstu henni sem „rakinni lygi“.
Demókratinn Bob Graham, sem á
sæti í leyniþjónustunefnd öldunga-
deildar Bandaríkjaþings, sagði að
ekkert væri að marka staðhæfingar
Íraka. „Ég tel að við höfum undir
höndum óyggjandi sannanir fyrir
því að Saddam Hussein hafi í mörg
ár getað þróað, framleitt og birgt sig
upp af gereyðingarvopnum,“ sagði
hann.
Graham varaði einnig við því að
leiðtogar Íraks kynnu að standa fyr-
ir hryðjuverkum í Bandaríkjunum
ef árásir yrðu gerðar á Írak til að
steypa þeim af stóli. „Við þurfum að
fullvissa okkur um það á næstu dög-
um og vikum að við höfum gert allt
sem hægt er til að koma í veg fyrir
að Írakar geti framið slík hryðju-
verk í Bandaríkjunum.“
Reynist staðhæfingar Íraka í
skýrslunni vera rangar hafa þeir
brotið síðustu ályktun öryggisráðs
Sameinuðu þjóðanna og það þarf því
að koma saman til að ákveða hvern-
ig bregðast eigi við brotinu.
The Washington Post sagði í for-
ystugrein í gær að Bandaríkjastjórn
þyrfti að leggja tafarlaust fram
gögn sem sönnuðu að Írakar ættu
gereyðingarvopn ef þeir viður-
kenndu það ekki í skýrslunni. Verði
slíkar sannanir lagðar fram er lík-
legast að Bandaríkjamenn og
bandamenn þeirra geri árásir á Írak
til að koma Saddam Hussein frá
völdum.
Blaðið sagði að það yrði mikill sig-
ur fyrir Saddam og stjórn hans ef
öryggisráðið ákvæði að fela eftirlits-
mönnum Sameinuðu þjóðanna að
halda eftirlitinu áfram. Þeir væru
engan veginn færir um að finna
vopn, sem Írakar vildu ekki gera
grein fyrir, því það væri hægðarleik-
ur að fela þau.
Telja auknar líkur á
friðsamlegri lausn
Júrí Fedotov, aðstoðarutanríkis-
ráðherra Rússlands, sagði hins veg-
ar að skýrsla Íraka yki líkurnar á
því að hægt yrði að leysa deiluna
með friðsamlegum hætti og ekki
væri hægt að nota hana til að rétt-
læta árásir á Írak. Hann lagði
áherslu á að aðeins öryggisráðið
gæti ákveðið hvernig bregðast ætti
við skýrslunni.
Kínverska utanríkisráðuneytið
tók í sama streng og hvatti sérfræð-
inga Sameinuðu þjóðanna til að
gæta hlutleysis þegar þeir leggja
mat á skýrsluna.
Ítalska dagblaðið La Repubblica
sagði að Bush Bandaríkjaforseti
væri staðráðinn í því að hefja stríð í
Írak. „Við lítum á þessa skýrslu sem
snöru böðulsins,“ sagði blaðið í for-
ystugrein. „Þetta er 12.000 síðna og
58 kílógramma reipi og á enda þess
er hnútur til að hengja Saddam
Hussein með stríði Bush.“
Reuters
Íraskir öryggisverðir stöðva blaðamenn sem reyndu að fara að hergagnaverksmiðju um 90 kílómetra
norðvestan við Bagdad til að fylgjast með vopnaleit eftirlitsmanna Sameinuðu þjóðanna í gær.
Þrýst á stjórn Bush um að
afsanna yfirlýsingu Íraka
Írakar tóku áhættu með
því að árétta í nýrri
skýrslu um vopnabúr
sín að þeir réðu ekki yfir
gereyðingarvopnum.
Í Bandaríkjunum er
fast lagt að stjórn lands-
ins að leggja fram sann-
anir fyrir því að Írakar
eigi slík vopn og hafi
brotið gegn ályktunum
öryggisráðs SÞ.
The Washington Post,
Los Angeles Times, AFP, AP.
’ Rússar segja aðekki sé hægt að
nota skýrsluna til að
réttlæta árásir. ‘
raforku í
n ESB og
n kaupir
ni raforku
rkjun má
ðlilegt að
dsvirkjun.
amkeppni
þess þarf
fjármagni
a þá liggja
r Alfreð.
æra
il OR
rp til raf-
mið fram
ljós hvaða
með sér.
i að nauð-
a að selja
nn segist
að reyna
að fram-
una, þar
aðrar að-
r á landi.
i að koma
í ljós hvort borgin selji allan eign-
arhluta sinn eða eingöngu hluta
hans. Þar sem Landsvirkjun sé ekki
hlutafélag geti borgin einungis selt
hlutinn til ríkis eða sveitarfélaga.
Sveitarfélögin séu ekki nægilega
burðug til að fara í slíka fjárfest-
ingu og því sé ríkið líklegasti kaup-
andinn. Hann og borgarstjóri hafi
oft á síðustu misserum ámálgað
þetta við ráðherra í ríkisstjórninni,
einkum að ríkið keypti hluta af
eignarhluta borgarinnar. Segir Al-
freð að það hafi verið rætt um að
borgin seldi fjóra milljarða af sínum
hlut, sem alls er um 16 milljarðar
miðað við eigið fé Landsvirkjunar.
T.d. hafi verið rætt um að ekki væri
óeðlilegt ef Sogsvirkjanir yrðu
teknar út úr Landsvirkjun og færð-
ar inn í Orkuveitu Reykjavíkur.
Margfölduð skuldbinding
vegna Kárahnjúkavirkjunar
Ólafur F. Magnússon, F-lista,
segir skuldbindingar Reykjavíkur-
borgar vegna eignarhlutarins orðn-
ar svo miklar að ef til kastanna
kæmi ætti borgin varla fyrir þeim.
„Ef Landsvirkjun ræðst í Kára-
hnjúkavirkjun höldum við áfram að
fá lítinn, kannski engan arð úr fyr-
irtækinu, en erum komin í margfalt
stærri skuldbindingar vegna þátt-
tökunnar í Landsvirkjun en nokkru
sinni fyrr. Þetta eru svo miklar
skuldbindingar að Reykjavíkur-
borg á varla fyrir þeim. Heildar-
eignir hennar eru ekki nægilegar til
að mæta því ef Kárahnjúkavirkjun
færi á höfuðið og við þyrftum að
standa fyrir okkar ábyrgð, sem er
að minnsta kosti 45 milljarðar
króna, raunar er það að mínu mati
vægt áætlað.“
Ólafur segir að hann hafi lýst því
yfir að það komi ekki til greina að
Reykjavíkurborg taki þátt í Kára-
hnjúkavirkjun. „Ein leið til þess er
auðvitað sú að reyna að selja okkur
út úr Landsvirkjun. Þetta eru gríð-
arlegar skuldbindingar en ávinn-
ingurinn getur aldrei orðið nema
sáralítill í samanburði við þann litla
arð sem við erum að fá frá Lands-
virkjun í dag.“ Segist Ólafur telja að
það fé sem Reykjavíkurborg eigi í
Landsvirkjun gæti nýst borginni
miklu betur. „Þær virkjunarfram-
kvæmdir sem OR hefur staðið fyrir
og hyggst standa fyrir á næstu ár-
um eru mun hagkvæmari en Kára-
hnjúkavirkjun. Við eigum alveg nóg
með þær fjárfestingar, þær skila
vissulega arði til borgarsjóðs en
ekki Kárahnjúkavirkjun sem er að
mínu mati fyrst og fremst pólitísk
framkvæmd. Landsvirkjun, sem
fyrirtæki í eigu þjóðarinnar, er að
mínu mati fyrst og fremst rekið á
pólitískum grundvelli í þágu stjórn-
arflokkanna,“ segir Ólafur.
Fráleitt að borgin hlaupist
undan merkjum nú
Björn segir að samstarf um
rekstur Landsvirkjunar hafi gengið
vel í áranna rás og orðið eigendum
sínum til mikilla hagsbóta. „Með að-
ild Reykjavíkur að fyritækinu var
lagður sterkur grunnur að þátttöku
höfuðborgarinnar í virkjun orku
fyrir alla þjóðina og fráleitt að
hlaupast undan þeim merkjum þeg-
ar nú á að leggja í stórvirkjun á
Austurlandi. Þá eru undarleg þau
rök að úr því að ríkið eigi handbært
fé fyrir sölu banka eigi þeir fjár-
munir að renna til Reykjavíkur-
borgar. Þá er fráleitt að hafa það
sjónarmið að leiðarljósi að Reykja-
vík fari úr Landsvirkjun til að
veikja fyrirtækið og spilla framtíð
þess. Slík skemmdarfýsn sýnir í
hvaða blindgötur menn geta ratað
þegar þeir sjást ekki lengur fyrir
vegna andúðar á einstökum mann-
virkjum,“ segir Björn.
ið/Þorkell
vort
ur 44,5%.
verði
félag
ut
viti
tinn
láns-
ands-
þeir
lagi.
t í ábyrgð fyrir
í Landsvirkjun