Morgunblaðið - 10.12.2002, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
FLESTAR hugmyndir um jarð-
göng í vegakerfinu eru fram komnar
til að hafa áhrif á byggðaþróun í land-
inu. Í langtímaáætlun um vegagerð er
miðað við að atvinnu- og skólasvæði
verði tengd saman í eitt samgöngu-
svæði eftir því sem unnt er. Aðstæður
á Breiðadals- og Botnsheiði voru þær
verstu sem um getur á vegum sem
reynt hefur verið að opna reglulega,
enda voru þær oftast illfærar og lok-
aðar vikum saman. Markmiðið með
jarðgangagerð undir Breiðadals- og
Botnsheiði var að allt svæðið milli
Þingeyrar og Ísafjarðar yrði eitt at-
vinnu- og þjónustusvæði.Telja verður
að það hafi tekist þó að Þingeyri hafi
ákveðna sérstöðu þar sem vegalengd-
in til Ísafjarðar er 48 km en aðeins um
20 km frá Flateyri og Suðureyri. Síð-
an hafa skólabílar í tengslum við
Framhaldsskólann á Ísafirði gengið
alla leið til Þingeyrar. Íbúar á norð-
anverðum Vestfjörðum og við Ísa-
fjarðardjúp voru spurðir hversu
miklu göngin undir Breiðadals- og
Botnsheiði hefðu breytt fyrir þeirra
heimabyggð. Um níu af hverjum tíu
svöruðu: miklu máli. Þarna skáru Bol-
víkingar sig áberandi úr og aðein
fimm af hverjum tíu töldu þau hafa
skipt miklu máli fyrir Bolungarvík.
Fjárhagslegur sparnaður sem hægt
er að rekja til jarðganga beint eða
óbeint hefur helst verið í sjávarútvegi
og svo sparnaður neytenda vegna
lægra matvöruverðs sem afleiðing af
aukinni samkeppni. Þannig hefur
ákveðinn sparnaður náðst þegar fyr-
irtæki eða stofnanir hafa getað fækk-
að starfsfólki sem hluta af hagræð-
ingu vegna ganganna. Hagræðing í
sambandi við vinnuafl virðist oftast
vera sú að nýting á starfsfólki er betri
þar sem um þjónustu er að ræða. Um-
ferðaróhöpp í Vestfjarðagöngunum
vekja spurningar um hvort öruggara
hefði verið að hafa gangamunnana inn
í Önundarfjörð og Súgandafjörð tví-
breiða. Þarna geta stórir flutningabíl-
ar með tengivögnum aftan í á leiðinni
frá Þingeyri, Flateyri, Suðureyri og
að norðan frá Ísafirði lokað inni lög-
reglu, slökkviliðs- og sjúkrabíla þótt
gangamunninn úr Tungudal sé tví-
breiður. Einbreiðir gangamunnar
með útskotum inn í Önundarfjörð og
Súgandafjörð bjóða vandræðunum
heim þegar mínútur geta skilið milli
lífs og dauða. Þetta hefðu kjörnir
þingmenn Vestfirðinga og fleiri sem
að þessu máli komu átt að vita þegar
útboð Vestfjarðaganganna var ákveð-
ið í tíð Steingríms J. Sigfússonar þá-
verandi samgönguráðherra. Til þess
að minnka slysahættuna hefði verið
ódýrara að hafa alla þrjá gangamunn-
ana tvíbreiða strax og framkvæmdir
hófust í Vestfjarðagöngunum fyrir
ellefu árum í stað þess að þurfa að
hleypa kostnaðinum upp mörgum ár-
um síðar. Til eru hugmyndir í Jarð-
gangaáætlun og hjá Vegagerðinni um
tveggja km löng veggöng undir
Hrafnseyrarheiði úr tölunni 290 m
y.s. upp í 360 m y.s. milli Arnarfjarðar
og Dýrafjarðar. Þarna eru jarðfræði-
legar aðstæður slæmar. Á þessu
svæði getur verið hætta á snjóflóðum
og aurskriðum sem erfitt yrði að sjá
fyrir. Við innanverðan Borgarfjörð og
Dýrafjörð eru jarðfræðilegar aðstæð-
ur taldar góðar þar sem 4–5 km löng
veggöng hafa verið ákveðin um 10 km
frá Þingeyri. Með þessum veggöng-
um einum og sér úr Dýrafirði inn í
Borgarfjörð verða heilsárs sam-
göngur milli Barðastrandar, Vestur-
byggðar og Ísafjarðar aldrei tryggð-
ar. Vel uppbyggðir vegir yfir
Dynjandisheiði, Hrafnseyrarheiði og
Klettsháls geta aldrei orðið öruggir
fyrir blindbyl og snjóþyngslum í suð-
vestanáttum. Vel uppbyggður vegur
yfir Dynjandisheiði getur kostað 1–2
milljarða króna. Hugmyndir í lang-
tímaáætlun Vegagerðarinnar um
þrenn veggöng undir Dynjandisheiði
eru óraunhæfar og geta aldrei rofið
vetrareinangrun Vesturbyggðar við
Ísafjarðarsvæðið án þess að opna aðr-
ar dyr inn í Trostansfjörð. Þessi veg-
göng undir Dynjandisheiði, þ.e.a.s.
10,8 km löng og önnur tvenn inn í
Geirþjófsfjörð sem hvor um sig yrðu
um 4–5 km löng úr Dynjandisvogi og
Vatnsdal, geta aðeins tengt Barða-
strönd við Ísafjarðarsvæðið allt árið
um kring en ekki Vesturbyggð. Heils-
árs samgöngur milli Barðastrandar,
Vesturbyggðar og Ísafjarðar verða
best tryggðar ef gerð yrðu tvenn veg-
göng inn í Geirþjófsfjörð úr Dynjand-
isvogi og Trostansfirði og þaðan þau
þriðju undir Breiðafell og Tröllaháls.
Slysahætta
í Vestfjarða-
göngunum
Eftir Guðmund
Karl Jónsson
Höfundur er farandverkamaður.
„Markmiðið
með jarð-
gangagerð
undir Breiða-
dals- og
Botnsheiði var að allt
svæðið milli Þingeyrar
og Ísafjarðar yrði eitt
atvinnu- og þjónustu-
svæði.“
Í DAG er alþjóðlegur mannrétt-
indadagur. Hann ber upp á þann
tíma sem flestir eru önnum kafnir
við jólaundirbúning. Mannréttinda-
dagurinn er sá dagur ársins sem
minnir okkur á þau réttindi sem við
öll höfum en langt er enn í land að
allir fái notið þeirra réttinda að
fullu. Í þessari grein ætla ég að
huga að mannréttindaástandinu í
heiminum og þeim öflum sem eru
að verki og hafa bein eða óbein
áhrif á framfylgd Mannréttindayf-
irlýsingarinnar.
Fátækt sem mannréttindabrot
Lengst af hefur verið litið svo á
að það sé ríkisvaldið sem fyrst og
fremst beri ábyrgð á því að réttindi
séu virt. Þessi mynd hefur nokkuð
breyst á undanförnum árum og í
auknum mæli er fjallað um að fjár-
málastofnanir, alþjóðleg fyrirtæki
og einkageirinn hafi ekki síður
ábyrgð að axla í mannréttindamál-
um. Margir fræðimenn hafa reynt
að greina áhrif hinnar svokölluðu
hnattvæðingar á mannréttindi og
bent á að hnattvæðingin auki ójafn-
an aðgang að auðlindum, grafi und-
an sjálfsákvörðunarrétti þjóða, ógni
virðingu fyrir réttindum verkafólks
og viðmiðum í umhverfisvernd. Í
dag hafa 85% íbúa jarðar aðgang að
25% auðlinda. Hin mikla fátækt
sem meirihluti jarðarbúa lifir við
hefur neikvæð áhrif bæði á borg-
araleg og stjórnmálaleg réttindi,
svo og félagsleg og menningarleg
réttindi. Ef ríkisstjórnir, fyrir-
tækjasamsteypur, efnahagslegar
elítur svo og alþjóðlegar fjármála-
stofnanir takast ekki á við þennan
mikla aðstöðumun sem er á milli
fólks í hinum ólíku heimshlutum og
vinna raunhæft að útrýmingu fá-
tæktar á næstu árum munum við
sjá enn frekari brot á borgaralegum
og stjórnmálalegum réttindum. Slík
brot munu verða framin til þess að
kveða niður allar kröfur um end-
urbætur. Við verðum að horfast í
augu við þá staðreynd að fátækt í
heiminum eykst frá ári til árs og
helmingur jarðarbúa býr við fátækt.
Fram til þessa hefur verið tekið á
þessu vandamáli út frá sjónarhorni
góðgerðar og samúðar, en slík nálg-
un hefur ekki breytt ástandinu í
raun. Breyta þarf nálgun að fátækt-
arvandamálinu og skoða fátækt sem
mannréttindavandamál. Í Mann-
réttindayfirlýsingu Sameinuðu
þjóðanna er fjallað um fimm grund-
vallarréttindi; borgaraleg réttindi,
stjórnmálaleg réttindi, menningar-
leg réttindi, efnahagsleg réttindi og
félagsleg réttindi.
Í yfirlýsingunni er áréttað að öll
þessi réttindi tilheyri öllu mannkyni
og þegar fólk búi við fátækt sé verið
að brjóta á rétti þess. Með því að
beita réttindahugtakinu á fátækt-
arvandamál heimsins eru meiri lík-
ur á því að hægt verði að vinna bug
á þessu mikla vandamáli. Fátækt er
staðreynd og helmingur jarðarbúa
býr við ómannúðlegar aðstæður og
hinn hluti mannkyns horfir á og
lætur sér fátt um finnast.
Engin áætlun um afnám fátæktar
mun ná því markmiði ef ekki er tek-
ið tillit til mannréttinda. Einungis
með því að nálgast fátækt sem
mannréttindamál munum við geta
gefið heimsvæðingunni manneskju-
lega ásýnd.
Breyttar áherslur
Mannréttindasamtökin Amnesty
International hafa starfað í fjörutíu
og eitt ár og Íslandsdeild samtak-
anna hefur starfað í tuttugu og átta
ár. Á fyrstu árum starfsins ein-
beittu samtökin sér að því að leysa
samviskufanga úr haldi. Á síðustu
árum hefur starfsvettvangur sam-
takanna breyst nokkuð og fleiri
fórnarlömb mannréttindabrota not-
ið aðstoðar samtakanna. Okkur sem
störfum með Amnesty International
verða æ ljósari þau tengsl sem eru á
milli fátæktar og mannréttinda-
brota um heim allan. Hinir fátæku
eiga frekar á hættu að verða fyrir
brotum á réttindum en hinir efna-
meiri. Hin svokallaða hnattvæðing
hefur leitt til efnahagslegrar
þenslu, en henni hafa líka fylgt
auknar skuldir, fátækt og aukin
mismunun. Mjög margar ríkis-
stjórnir tala máli mannréttinda en
færri trygga í raun þau réttindi og
vantar þar fyrst og fremst raun-
verulegan pólitískan vilja. Ríkis-
stjórnir heimsins þurfa að sýna að á
baki orðræðunnar sé ákveðinn vilji
til að tryggja þau réttindi sem sett
eru fram í Mannréttindayfirlýsing-
unni. Mannréttindasamtökin Am-
nesty International fylgjast náið
með framferði ríkisstjórna á sviði
mannréttinda og hlutverk okkar er
eftir sem áður að vekja athygli á
mannréttindabrotum og reyna að
koma í veg fyrir þau. Samtímis hafa
samtökin tekið á sig að reyna að
auka meðvitund um mannréttinda-
skyldur fyrirtækja og fjármála-
stofnana, sérstaklega þeirra sem
starfa í löndum þar sem mannrétt-
indabrot eru algeng. Á síðustu ár-
um hafa samtökin m.a. bent á tengsl
demantaframleiðslu og vopnaðra
átaka, t.d. í Sierre Leone. Samtökin
hafa einnig vakið athygli á verslun
með ýmis tæki og tól sem notuð eru
til að pynta fólk, en slík tæki eru
framleidd í um 22 ólíkum löndum og
seld um heim allan. Amnesty Int-
ernational hefur auk þess á síðustu
árum aukið samskipti við Alþjóða-
bankann og bent á nauðsyn þess að
fullt tillit sé tekið til mannréttinda í
störfum bankans.
Þau öfl sem berjast gegn mann-
réttindum eru valdamikil, en sam-
tök eins og Amnesty International
sameina einstaklinga úr öllum röð-
um samfélagsins, fólk sem er
reiðubúið til að vinna að heimi þar
sem öll ákvæði Mannréttindayfir-
lýsingarinnar eru virt.
Heimsvæð-
ing og mann-
réttindi
Eftir Jóhönnu K.
Eyjólfsdóttur
„Tengsl milli
fátæktar og
mannrétt-
indabrota
um heim all-
an verða æ ljósari.“
Höfundur er mannfræðingur og
framkvæmdastjóri Íslandsdeildar
Amnesty International.
BJÖRK Vilhelmsdóttir, formaður
félagsmálaráðs Reykjavíkurborgar,
fer mikinn þessa dagana. Það vakti
sérstaka athygli hennar að fulltrúar
Sjálfstæðisflokksins í félagsmálaráði
sátu hjá við afgreiðslu á jólauppbót-
um. Björk þurfti ekki á aðstoð okkar
að halda við samþykkt þeirrar af-
greiðslu, ekki frekar en hún þurfti
hana þegar R-listinn samþykkti að
hækka leiguna í leiguhúsnæði borg-
arinnar eða að skera niður fjárveit-
ingar til félagsstarfs aldraðra. R-list-
inn er í meirihluta í félagsmálaráði,
borgarstjórn og öllum öðrum nefnd-
um og ráðum borgarinnar. R-listinn
ber ábyrgð á fjármálum borgarinn-
ar, hann ber ábyrgð á þenslu og
skuldsöfnun undanfarinna ára. Hann
ber ekki minni ábyrgð á því að hátt í
1.000 manns er á biðlista eftir fé-
lagslegu leiguhúsnæði og að hækkun
leigu bitnar hvað verst á atvinnu-
lausum og öryrkjum. Valdi fylgir
ábyrgð og ættu borgarfulltrúar R-
listans að sjá sóma sinn í að viður-
kenna það.
Ábyrgð
Eftir Guðrúnu Ebbu
Ólafsdóttur
Höfundur er borgarfulltrúi og
fulltrúi Sjálfstæðisflokksins í
félagsmálaráði.
„Hækkun
leigu bitnar
hvað verst á
atvinnulaus-
um og
öryrkjum.“
C vítamín 400 mg
með sólberjabragði
Bragðgóðar tuggutöflur.
Eflir varnir.
Nýtt frá Biomega
Fæst í apótekum