Morgunblaðið - 10.12.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
H
ver er þessi venju-
legi maður?
Skrifuð hefur
verið heil bók um
það hvað Ronald
Reagan, fyrrum Bandaríkja-
forseti, var venjulegur (Ronald
Reagan: How an Ordinary Man
Became an Extraordinary Lead-
er eftir Dinesh D’Souza, 1999).
Reagan vissi að hann var bara
venjulegur maður og gerði út á
það í allri sinni pólitík. Hann
gerði meira að segja óspart grín
að því hvað
hann var
venjulegur,
vildi til dæmis
láta áletra
skrifstofustól
sinn í Hvíta
húsinu með orðunum: „Ronald
Reagan svaf hér.“ Og samstarfs-
menn hans höfðu þetta í flimt-
ingum; einn af helstu ráðgjöfum
hans, Robert McFarlane, sagði að
ráðgátan á bak við forsetann væri
sú að hann vissi svo lítið en afrek-
aði samt svo mikið.
Ég veit ekki til þess að nokkur
hafi tekið því óstinnt upp að
Reagan væri kallaður venjulegur
maður. Þegar Clinton var tekinn
við horfðu menn aftur til Reagan-
tímabilsins og sögðu dreymnir:
Það var í þá daga þegar það að
sofa hjá forsetanum þýddi að
mæta á ríkisstjórnarfund.
En þegar Hallgrímur Helgason
fer að tala um sig sem venjulegan
mann hér uppi á Fróni þá verður
allt vitlaust, eins og þar með hafi
illu orði verið komið á þennan
þjóðfélagshóp. Hvað segir þetta
okkur um aumingja Hallgrím? Og
hvað segir þetta okkur um venju-
lega Íslendinga?
Ég skildi Hallgrím þannig að
hann væri að tala um almenning,
fólkið sem sækist ekki eftir völd-
um og talar ekki út úr stofnunum,
sinnir með öðrum orðum ekki
hagsmunagæslu fyrir formlegan
félagsskap, stofnun eða fyrirtæki.
Þetta þýðir ekki að venjulegt fólk
hafi engra hagsmuna að gæta –
það þarf auðvitað að gæta sinna
eigin hagsmuna og sinna nánustu,
eins og allir – en það hefur sem sé
ekki atvinnu af því að tala út úr
stofnun. Þetta er því, að mínu
mati, fólk sem hægt er að taka
talsvert mark á. Þetta eru hinir
„venjulegu borgarar“ sem Gunn-
ar Smári Egilsson talaði um í
Silfri Egils síðastliðinn sunnudag
en skammaðist sín fyrir að til-
heyra, kannski vegna þess að
honum finnst ekki vera hægt að
taka mark á sér.
En það virðist sem sé vera búið
að koma illu orði á venjulegt fólk
vegna þess að þetta er fólk sem
vinnur fyrir sér, á fjölskyldu og er
að kaupa húsnæði en heimtar
samt að eiga sér einhverja mál-
svara á Alþingi. Til hvers þarf
fólk, sem hefur vinnu, á fjölskyldu
og er að koma sér þaki yfir höf-
uðið, málsvara á Alþingi?
Við þeirri spurningu átti ötull
málsvari og hagsmunagæslumað-
ur öryrkja, Garðar Sverrisson,
ekkert svar í Silfri Egils á sunnu-
dag. Hann skildi að minnsta kosti
ekki hvað venjulegir menn eins
og Hallgrímur Helgason og und-
irritaður voru eiginlega að biðja
um í greinum sínum um landleysi
venjulegs fólks og hægrikrata í
Fréttablaðinu og Morgunblaðinu
fyrir stuttu. Garðar dró þá álykt-
un að við Hallgrímur hlytum að
vera vondir menn að vera að tala
um þetta og reyndar sagði hann
að málflutningur okkar líktist
áróðri Hitlers í Þriðja ríki nasista
á síðustu öld. Við gætum heldur
ekki verið á meðal þess meiri-
hluta íslensku þjóðarinnar sem
vildi sýna samhug með þeim sem
minna mega sín í samfélaginu.
Allt þetta sagði Garðar í fúl-
ustu alvöru. Og hann ljómaði eins
og honum fyndist hann standa
með pálmann í höndunum. Og það
er auðvitað rétt að ef við Hall-
grímur værum í keppni við Garð-
ar um réttlátasta málstaðinn þá
ættum við ekki séns. En snýst
umræða um íslenska pólitík um
það? Er það ekki fullmikil einföld-
un? Eða er það virkilega svo að
eitt umhugsunarefni útiloki annað
þegar pólitíkusar eiga í hlut? Get-
ur til dæmis einn og sami stjórn-
málaflokkurinn ekki borið hag
tveggja þjóðfélagshópa fyrir
brjósti? Spyr sá sem ekki veit.
Hér hef ég auðvitað ekki rúm
til að setja fram heildstæða mál-
efnaskrá svo að Garðar og fleiri
átti sig á því um hvað er verið að
tala þegar rætt er um hægrikrat-
isma og meðalmenn eða venjulegt
fólk í þjóðfélaginu. Ég tel það
raunar ekki vera hlutverk mitt
sem kjósanda að setja fram slíka
málefnaskrá, þótt ég telji mig
hafa leyfi til að kalla eftir slíkri
málefnaskrá hjá stjórn-
málamönnum. En það ber reynd-
ar svo vel í veiði að nú er nýkomið
út fyrra bindi af ævisögu Jóns
Baldvins Hannibalssonar sem
heitir Tilhugalíf. Þar er að finna
kjarnann í hugmyndafræði nú-
tímalegra jafnaðarmanna settan
fram á mannamáli, eins og stund-
um er sagt. Þessa hugmynda-
fræði er ekki að finna í neinum
stjórnmálaflokki á Íslandi í dag –
og þess sakna ég. Ég vil benda
Garðari á að fá sér eintak af bók
Jóns Baldvins og lesa hana gaum-
gæfilega. Ég vil líka hvetja ís-
lenska pólitíkusa sem telja sig
vera jafnaðarmenn til að lesa
þessa bók. Hún gæti hjálpað.
Að endingu vil ég nota tæki-
færið til að þakka Garðari Sverr-
issyni fyrir að segjast lesa skrif
mín um bókmenntir. Og ég vil
þakka honum fyrir að hrósa mér
svona mikið fyrir þessi skrif. En
ég vil þó í breyskleik mínum bæta
við: Garðar, ég vil miklu frekar
vera góður maður og vondur
gagnrýnandi en vondur maður og
góður gagnrýnandi, eins og þú
sagðir að ég væri. Ég vil vera
góður maður, Garðar, góður mað-
ur, eins og þú, með réttan mál-
stað!
Venjulegi
maðurinn
og sá góði
En þegar Hallgrímur Helgason fer að
tala um sig sem venjulegan mann hér
uppi á Fróni þá verður allt vitlaust,
eins og þar með hafi illu orði verið kom-
ið á þennan þjóðfélagshóp.
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
throstur@mbl.is
RÍKISREKIN vísindastofnun er
ekki hafin yfir gagnrýni. Það er
skylda, ekki síst stjórnmálamanna,
að vekja athygli á því þegar eitthvað
fer stórkostlega úrskeiðis.
Umhverfi Hafrannsóknastofnun-
ar getur ekki kallað fram þá vísinda-
umræðu sem nauðsynleg er. Það
blasir við hverjum manni að það er
eitthvað mjög mikið að varðandi haf-
rannsóknir. Sama stofnun hefur á
því einkaleyfi að rannsaka og vinna
síðan úr og túlka gögn samkvæmt
sínu eigin höfði. Margir mjög vel
menntaðir líffræðingar hafa vissu-
lega lengi haft efasemdir um þetta
og gagnrýnt harðlega en þær raddir
eru miskunnarlaust kæfðar. Staða
þeirra vísindamanna sem gagnrýna
Hafró er líka næsta vonlaus, þeir
hafa ekki að baki sér það afl sem til
þarf og það getur reynst vísinda-
mönnum til lítils frama að rísa upp
gegn ægivaldi „Ríkisvísindanna“.
Allir sem gagnrýnt hafa Hafró eru
stimplaðir óábyrgir og jafnan er því
bætt við að „þetta sé nú besta fáan-
lega þekking, hvað sem öllu líður“.
En er það svo? Er túlkun og aðferða-
fræði Hafrannsóknastofnunar á
þeim rannsóknargögnum sem fyrir
liggja „besta fáanlega þekking“?
Reynslan af þeim skóla sem Hafró
hefur rekið hér bendir ekki til þess.
Í 30 ár hefur Hafrannsóknastofn-
un haldið fram þeirri hugmynd að
eina leiðin til að vernda og byggja
upp þorskstofninn á Íslandi sé að
ástunda friðun á smáþorski. Þannig
muni stofninn byggjast upp, verða
stór og sterkur þannig að Íslending-
ar geti árlega veitt úr honum ekki
minna en 4–500 þúsund tonn. Á
þessu tímabili hafa verið fram-
kvæmdar óteljandi aðgerðir sem all-
ar hafa átt að þjóna þeim tilgangi að
vernda smáfisk og á síðastliðnum 12
árum hefur tillögum stofnunarinnar
um leyfilegan hámarksafla verið
fylgt í nær einu og öllu. Niðurstaðan
er skýr. Árangurinn er enginn og
verri en það, okkur hefur miðað aft-
ur á bak en ekki fram.
Eftiráskýringar
Fyrir skemmstu sýndu rannsókn-
ir Hafrannsóknastofnunar að það
vantaði 600 tonn af þorski í hafið,
sem samkvæmt fyrri rannsóknum
og reikniforsendum stofnunarinnar
sjálfrar áttu að vera þar. Stofnuninni
var ómögulegt að horfast í augu við
þessar staðreyndir. Það var betra að
vanvirða allar fyrri mælingar og
rannsóknir heldur en að viðurkenna
að reiknimódelið þeirra var rangt.
Því kom fram sú skýring þeirra að
þessi 600 þúsund tonn hefðu aldrei
verið til og ekkert hefði því týnst!
Þetta var ótrúleg útskýring. Ástæða
þess að ég dreg þetta hér fram er að
þetta er skýrt dæmi um þau vinnu-
brögð sem Hafrannsóknastofnun
stundar. Vinnubrögð sem eiga lítið
skylt við vísindi og þekkingarleit en
helgast alltaf af því viðhorfi að taka
eigin reiknilíkan fram yfir veru-
leikann hvað sem það kostar og
skirrast þar einskis. Vísindakenning
sem á að geta sagt fyrir um lífríki
hafsins og spáð um samspil veiða og
náttúru verður að hafa eitthvert for-
spárgildi. Aftur og aftur hefur verið
sýnt fram á að raunveruleikinn er
annar en sá sem Hafró hélt fram en í
stað þess að huga að því hvort kenn-
ingin og forsendur hennar séu réttar
er ætíð gripið til eftiráskýringa og
kenningin varin fram í rauðan dauð-
ann og jafnvel enn lengur. Geta þetta
talist vísindaleg vinnubrögð? Hvað
þarf stofnunin til dæmis að týna
miklum fiski til þess að menn fari að
efast um fræðin sem allt er byggt á?
Gagnrýnin hugsun
úti í hafsauga
Allir sem þekkja til vísinda eru
sammála um að það sé grundvallar-
atriði að fram fari opinská og gagn-
rýnin umræða um vísindakenningar.
Þannig og bara þannig er hægt að
nálgast sannindin, ef þau eru þá til,
leiða í ljós villur og rangfærslur og
greina rétt frá röngu. Hvar á Íslandi
fer fram vísindaleg gagnrýni og um-
ræða um kenningar þær sem Haf-
rannsóknastofnun byggir allt sitt á?
Hún er hvergi. Í eðlilegu vísindaum-
hverfi hefði eftiráskýring Hafró um
600 þúsund tonna hvarfið aldrei lið-
ist. Ekki kom fram nein gagnrýni frá
vísindamönnum við Háskóla Íslands,
þeir þögðu, enda báðir þeir aðilar
sem gegnt hafa prófessorsstöðu í
fiskifræði við skólann komnir frá
Hafrannsóknastofnun og annar
þeirra reyndar fyrrverandi forstjóri
stofnunarinnar. Í ljósi þess hversu
ónákvæm vísindi Hafró eru og
hversu umdeilanlegur og veikur
grunnur stofnunarinnar er þá er
skorturinn á umræðu alveg hörmu-
legur. Þar sem ekki fer fram gagn-
rýnin umræða snúast vísindi upp í
andhverfu sína og verða að trúar-
brögðum og bábilju.
Hafrannsóknir við Ísland eru mik-
ilvægasta hagsmunamál þjóðarinn-
ar. Efnahagsleg velmegun á Íslandi
stendur og fellur með því að okkur
auðnist að skilja lífríkið í hafinu. Það
hlýtur hver hugsandi maður að sjá
að sú skipan mála sem nú er, þar sem
ein ríkisstofnun hefur nánast einka-
leyfi á að rannsaka og vinna úr rann-
sóknargögnum og engin vísindaleg
gagnrýni kemst að, hlýtur að bera
dauðann í sér. Eða hefðu menn
kannski einhverntíma sætt sig við að
öll umræða um hagfræði á Íslandi
færi fram í einni ríkisstofnun, t.d.
Þjóðhagsstofnun, og sú skoðun sem
þar ríkti væri hin eina rétta, hinn
eini samþykkti sannleikur og þeir
sem efuðust stimplaðir óábyrgir?
Um hvað er deilt?
Eftir Einar Odd
Kristjánsson
„Efnahags-
leg velmeg-
un á Íslandi
stendur og
fellur með
því að okkur auðnist að
skilja lífríkið í hafinu.“
Höfundur er þingmaður Sjálfstæðis-
flokks á Vestfjörðum.
BORGARSTJÓRI kynnti í lið-
inni viku drög að fjárhagsáætlun
Reykjavíkurborgar fyrir næsta ár.
Fram kom m.a. að svokallað hand-
bært fé frá rekstri borgarinnar
yrði ríflega fjórir milljarðar 2003.
Væri sú fjárhæð því til ráðstöfunar
til fjárfestinga og niðurgreiðslu
skulda. Við þetta tækifæri lét
borgarstjóri þau orð falla að sam-
bærileg tala hjá ríkinu væri nei-
kvæð um fjóra milljarða. Tilgang-
urinn með þessu var augljóslega
sá að fegra stöðu borgarsjóðs með
því að gera lítið úr stöðu ríkis-
sjóðs.
Vandinn er hins vegar sá að
þessi samanburður er ekki réttur
og leiðrétti ég það opinberlega
degi síðar. Sambærileg tala hjá
ríkissjóði er um 12 milljarðar í
plús. Meginskýringin á því er sú
að ríkissjóður gjaldfærir fjárfest-
ingar jafnóðum og þær falla til en
afskrifar þær ekki á lengri tíma.
Hafa þær því verið teknar með í
reikninginn þegar handbært fé er
reiknað út.
Borgarstjóri brá þá í útvarps-
viðtali til gamals úrræðis rökþrota
fólks, sem sé að drepa málinu á
dreif án þess þó að geta hrakið
ummæli mín. Nefndi Ingibjörg
Sólrún t.d. til sögunnar stöðu
reikningsskilaráðs og reglur um
gerð sjóðstreymis. Ekkert af því
snertir kjarna málsins, nefnilega
þann að hún fór með rangt mál um
stöðu ríkissjóðs.
Um fjárlög, ríkisreikning og
annað tengt bókhaldi ríkissjóðs
gilda sérstök fjárreiðulög. Það er
leitt að borgarstjórinn skuli ekki
þekkja til þeirra. En varðandi ætl-
aða afkomu borgarsjóðs annars
vegar og ríkissjóðs hins vegar árið
2003 vil ég aðeins benda á eitt at-
riði: Ráðgert er að borgarsjóður
greiði niður skuldir að fjárhæð 120
milljónir króna á meðan sambæri-
leg fjárhæð hjá ríkissjóði er 13.600
milljónir. Skyldu þessar tölur ekki
segja nokkra sögu?
Blekking
borgarstjórans
Eftir Geir H.
Haarde
„Tilgang-
urinn var
augljóslega
sá að fegra
stöðu borg-
arsjóðs.“
Höfundur er fjármálaráðherra.
Stretchbuxur kr. 2.900
Konubuxur frá kr. 1.690
Dragtir, kjólar,
blússur og pils.
Ódýr náttfatnaður.
Brandtex fatnaður
Nýbýlavegi 12, sími 5544433
Stretchbuxur kr. 2.90
Konubux r frá kr. 1.790
ragtir, kjólar,
blús ur og pils.
Ódýr nát fatnaPIPAR OG SALT
Klapparstíg 44
Sími 562 3614
GRANÍT MORTEL
áður kr. 4.500
Nú kr. 3.300
Stærð15 cm www.starri.is
Sérhæfing í
Intel-vörum
Móðurborð - Örgjörvar
- Flatir skjáir
3ja ára ábyrgð