Morgunblaðið - 10.12.2002, Blaðsíða 35

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 2002 35
HVER er munurinn á Lands-
banka og Þjóðkirkju? Enginn að því
leytinu til að hvorugri stofnun ætti
að bera sérstök vernd frá Alþingi.
Bankinn er nú seldur, en hvað um
kirkjuna? Meirihluti landsmanna vill
að hún öðlist sjálfstæði frá ríkisvald-
inu og er tími til kominn. En hverjar
eiga að vera forsendurnar fyrir slíku
sjálfstæði og hver á þá að eiga kirkj-
una þegar af slíku verður?
Ráðherra dóms- og kirkjumála vill
gefa kirkjunni 84 jarðir og hús auk
150 milljóna króna meðgjafar. Var-
lega áætlað er hér um að ræða einn
milljarð króna, eða eina milljón fyrir
hvert ár guðs kristni í landinu. Þetta
eru eignir almennings og ráðherra
hefur ekkert vald til að gefa þær ein-
um eða neinum, hvað þá gefa með
þeim. Sem betur fer voru viðsemj-
endur ráðherra ekki greindari en svo
að þeir vildu ekki þiggja gjöfina. Þeir
voru reyndar snöggir að hirða millj-
ónahundruðin, sem alþingi gaf stofn-
uninni í 1000 ára afmælisgjöf fyrir
stuttu síðan, þvert á vilja þjóðarinn-
ar. Auk þess er það móðgun við
bændur þessa lands að setja góðar
bújarðir undir presta kirkjunnar,
sem hvorki hafa vilja til né getu, né
heldur ættu að sinna búskap. Hvers
vegna njóta prestar þeirra forrétt-
inda, einir stétta, að fórnað sé undir
þá jörðum og húsakosti? Prófessorar
og hæstaréttardómarar eru einnig
æviráðnir, en ekki er mulið undir þá
á þennan hátt.
Meðlimir þjóðkirkjunnar eru auð-
vitað allsendis vanhæfir til að semja
um aðskilnað ríkis og kirkju við
sjálfa sig vegna hagsmunaárekstra.
Reyndar er um ósköp lítið að semja
ef út í það er farið. Eða hvernig hefur
biskup hugsað sér eignarhald á auð-
æfum kirkjunnar þegar til aðskiln-
aðar kemur? Hver verður handhafi
afsals fyrir Skálholt, Hóla eða Val-
þjófsstað? Staða kirkjunnar er um
margt lík stöðu sparisjóðanna í land-
inu, sem enginn á að því er manni
skilst. Stofnfjárfestar kirkjunnar er
fólkið í landinu, fyrr og síðar og auð-
vitað réttlætismál að það fá notið
ávaxtanna af þeim fjárfestingum.
Þar er ekki einungis átt við þá sem
játast undir helsi þjóðkirkjunnar
heldur alla Íslendinga.
Nú verða e.t.v. einhverjir til að
benda á að margt sem kirkjan á hef-
ur henni verið ánafnað í gegnum tíð-
ina. Fyrir því er sú einfalda ástæða
að fyrir lýðveldisstofnun gegndi
kirkjan svipuðu hlutverki og ríkið
gerir í dag. Fram til 1944 áttu er-
lendir konungar landið og fóru með
að vild sinni. Kirkjan sat í krafti kon-
ungs ein að kjötkötlunum og sölsaði
undir sig hvað eina sem kóngur gat
ekki flutt úr landi, m.a. landið sjálft.
Íbúarnir fylgdu með ofurseldir dutl-
ungum geistlegs yfirvalds, sem
stjórnaði harðri hendi með hótunum
um helvítiseld að lokinni aumri hér-
vist. Margir reyndu að kaupa sig frá
slíkum örlögum og gáfu því kirkjunni
lönd og lausa aura sér til sáluhjálpar.
Ef steingerður naflastrengur
kirkju og ríkis verður loksins rofinn,
mun drottinn sjálfsagt sjá um sína.
Alþingi er hins vegar að bregðast
skyldum sínum ef með í þeim gjörn-
ingi fylgja eigur þjóðarinnar og e.t.v.
„rífleg milligjöf“. Það er auðvitað
ekki annað hægt en að selja eignir
þær sem þjóðkirkjan hefur haft til
prívat brúks, lysthafendum þegar að
því kemur að bandið slitnar. Áhuga-
samir söfnuðir geta þá keypt „sínar“
kirkjur, ráðið sér prest og keppt á
frjálsum markaði um sálir lands-
manna rétt eins og aðrir söfnuðir
gera nú þegar. Fénu sem aflað yrði á
þennan hátt mætti svo verja til þarf-
legri og jarðbundnari hluta en trúar-
hjals. Hluta fjárins væri t.a.m. vel
varið sem verðlaun í samkeppni um
nýjan þjóðsöng, sem ekki er uppfull-
ur af mærð og ósönghæfur með öllu.
Þjóðkirkjan er ríkisstofnun og því
ríkisins, þ.e. almennings, að selja,
rétt eins hver annar banki eða áburð-
arverksmiðja. Ekki verður skilist við
umræðuna um einkavæðingu kirkj-
unnar öðruvísi en að minna á að að-
skilnaður kirkju og ríkis er ekki ein-
ungis fjárhagslegs eðlis, heldur
verður einnig að losa kverkatak
kirkjunnar af skólum og menntamál-
um. Það er óeðlilegt að óheftur áróð-
ur sögulegs undirlægjuháttar fái
óhindrað að kennd séu ævintýri og
bábiljur sem gallharðar staðreyndir.
Í fyrsta bekk barnaskóla er fyrsta
markmið kristinfræðikennslu skv.
kennsluskrá menntamálaráðuneytis
sköpunartrú! Er ekki mál til komið
að hætta svona vitleysu?
Einkavæðum
Þjóðkirkjuna
Eftir Guðmund
Guðmundsson
„Meðlimir
þjóðkirkj-
unnar eru
auðvitað
allsendis
vanhæfir til að semja
um aðskilnað ríkis og
kirkju við sjálfa sig
vegna hagsmuna-
árekstra.“
Höfundur er vísindamaður.
ÞEGAR maður eldist verður les-
efnið eftir því – það sem áður var
lærdómur og leiðindatorf verður
skemmtilestur. Nýlega las ég bæk-
ur Jóns Jóhannessonar „Íslend-
inga saga“ I. og II. Atburðir lið-
inna ára og ekki síður vikna og
þeirra kosninga sem framundan
eru hafa svo aftur leitt hugann að
stöðu okkar í dag og samanburði
við þá tíma sem þar er fjallað um.
Ég hef frá því í gagnfræðaskóla
hugsað með virðingu til Gizurar
Þorvaldssonar og Guðmundar
biskups góða – enda var að mig
minnir ekki illa talað um þá í
gömlu Íslandssögunni minni. Gizur
komst með snjöllum hætti lífs af úr
Flugumýrarbrennu og reyndar
fleiri hildarleikjum og Guðmundur
góði hjálpaði þeim sem minna
máttu sín, fátæklingum og ein-
stæðingum, og vígði heil ósköp af
stöðum, lindir, björg og guð má
vita hvað sem síðan hafa verið
taldir heilsubrunnar eða hættulitl-
ar brekkur! Nú kemst ég svo að
því að þarna fara tveir af mestu
óhappamönnum Íslandssögunnar,
menn sem áttu stóran þátt í að
skapa þær aðstæður sem komu
landinu undir Noregskonung (og
páfadóm) og leiddu af sér þá eymd
og niðurlægingu sem landið bjó við
frá 14. öld og fram undir vora
daga. Gizur fór fram með lygum og
svikum bæði gagnvart Íslending-
um og Noregskonungi og Guð-
mundur gerði í nafni trúarinnar
kröfur um völd og áhrif kirkjunnar
sem skapaði klofning í þjóðarsál-
inni auk þess sem liðsafnaður hans
fór eins og logi yfir akur og át
bændur og búalið út á gaddinn.
Hið sama hljóta reyndar líka allar
þessar herfarir fram og aftur um
landið að hafa gert. Valdamenn
fóru svo utan og leituðu sér met-
orða og þess réttlætis sem þeim
fannst þeir ekki finna hér – gerð-
ust margir lendir menn (hirðmenn)
Noregskonungs og allt endaði
þetta með ósköpum eins og menn
vita – EN ÞAÐ TÓK NOKKUR
HUNDRUÐ ÁR!
Nú er spurningin: Er einhver
samsvörunin við aðstæður dagsins
í dag – stendur nú yfir Sturlunga-
öld hin nýja? Má ekki segja að
valdablokkir þjóðfélagsins í dag
samsvari höfðingjaættum Sturl-
ungaaldar? Sjálfstæðisflokkurinn
og Framsókn í vasa LÍÚ sem hef-
ur fiskveiðiauðlindina í valdi sínu –
eign sem svarar til hvað land og
búfé var á þjóðveldistímanum! Það
er líka líklegt að andstaða LÍÚ og
Sjálfstæðisflokksins við inngöngu í
ESB sé ekki af þjóðernislegum
toga spunnin heldur séu þeir
hræddir um að missa spón úr aski
sínum. Samfylkingin (og Halldór
Ásgrímsson) vill hins vegar semja
sig inn í ESB þrátt fyrir að aug-
ljóst sé hverjum heilvita manni að
það er sami verknaðurinn og var
að selja sig undir Noregskonung á
sínum tíma og innleiða hans reglur
og réttlæti svo vel sem það nú
reyndist! Sjálfstæðið, Framsókn
og líklega Samfylkingin einnig
vilja virkja og selja orkuna erlend-
um álrisum, sennilega að undirlagi
einhverra auðvaldsafla sem ég ekki
kann skil á. Þetta á að gerast nán-
ast alveg án tillits til umhverfisins
og þeirra spjalla sem þar verða.
Framkvæmdir þessar eru kostaðar
með ríkistryggðum lánum og engu
má ljóstra upp um hvað fáist fyrir
orkuna. Réttlætingin á þessu
gagnvart þjóðinni er fyrst og
fremst atvinnumál ákveðinna
landsfjórðunga – Kárahnjúkar eiga
að bjarga byggð á Austurlandi og
Þjórsárverin Suðvesturlandi! Eins
og á Sturlungaöld er lofað, samið,
logið og svikið til hægri og vinstri
eftir því sem hentar. Við þetta lið
bætast svo allir frjálshyggjupost-
ularnir sem vilja opna allar gáttir
og eins og hinir lofa þeir lýðnum –
þ.e. þjóðinni gulli og grænum
skógum – meiri leikum, meira
brauði – og ódýrara!
Í framhaldi af þessu verður
maður að spyrja hvernig í ósköp-
unum það má vera að allt að 85%
þjóðarinnar virðist styðja þessa
hópa sem í raun eru hver um sig
aðeins fámenn klíka valda- og
auðssjúkra einstaklinga alveg eins
og ættirnar voru sem öllu réðu við
lok þjóðveldis og seldu okkur á
vald Noregskonungi. Eru menn
svo skyni skroppnir að þeir sjá
ekki að velferð og vegur þjóðarinn-
ar er hvorki fólginn í inngöngu í
ESB, virkjunum og álverum eða
þessu frjálshyggjurugli! Það sem
við þurfum er réttlæti – réttlát
skipting fiskveiðiheimilda, réttlát-
ur aðgangur að ódýru fjármagni til
uppbyggingar og stuðnings at-
vinnurekstri vítt og breitt um
landið. Auk þess þurfum við að
sýna lífríkinu, hvort heldur er á
landi eða sjó, það réttlæti og virð-
ingu sem því ber en bæði stór-
iðjustefnan með sín virkjanalón og
álver og fiskveiðistefnan þar sem
togarar slóðadraga sjávarbotninn
og henda hiklaust hluta aflans eru
vanvirða við þau sjónarmið.
Okkur líður ekki illa í dag en
okkur mundi líða miklu betur ef
núverandi valdaklíkur féllu af stól-
um sínum og réttlætið væri sett í
hásætið – og það merkilega er (og
það er frábrugðið því sem var á
Sturlungaöld!) að við getum fellt
klíkurnar með atkvæðum okkar og
samstilltu átaki. Þá mundu fáeinir
fá minna en allur almenningur
miklu meira!
Því miður brestur mig vit og
þekkingu til að skipta hlutverk-
unum á þessari nýju Sturlungaöld
en af því ég nefndi Guðmund Ara-
son biskup góða í upphafi vil ég
beina því til kirkjufeðranna að þeir
stígi varlega til jarðar, hugi vel að
því hver saga kristni og kirkju er
og ekki síður hver á hvað og hvers
vegna!
Sturlungaöld
hin nýja!
Eftir Ragnar
Eiríksson
„Það sem
við þurfum
er réttlæti.“
Höfundur er fyrrverandi ráðunaut-
ur, bóndi og verslunarmaður.