Morgunblaðið - 21.12.2002, Blaðsíða 47

HEILSA
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 2002 47
ÉG er staðráðin í að hætta að reykja um ára-
mótin. Hef hætt nokkrum sinnum áður en ekki
gengið of vel. Eldri systir mín greindist nýlega
með krabbamein í lungum, líklega vegna reyk-
inga, þannig að nú ætla ég að hætta. Ég ætla
að standa við áramótaheitið og vildi gjarnan fá
ráðgjöf um besta ráðið til að hætta að reykja,
t.d. einhver lyf. Hvert er besta ráðið til að
hætta?
Að hætta að reykja er stór ákvörðun fyrir
flesta reykingamenn. Hugur reykingamanns
er þó aðalatriðið í þessu sambandi – þú verður
að virkilega að vilja að hætta NÚNA. Það er
ekki nóg að vilja bara kannski hætta eða lík-
lega. Í þínu tilviki eru veikindi í spilinu sem
hvetja þig enn frekar til að hætta.
Ástæðuna fyrir því að mörgum reynist mjög
erfitt að hætta reykingum má rekja til þeirra
fráhvarfseinkenna sem nikótínið í tóbaki veld-
ur, eins og erfiðum skapsveiflum, svefntrufl-
unum, svitaköstum eða ákafri matarlyst. Þessi
einkenni geta verið afar erfið viðureignar,
þannig að reykingarfólki finnst líkami þeirra
beinlínis „öskra“ á meira nikótín, jafnvel mán-
uðum eftir að það hefur hætt. Af þessum sök-
um er í dag talað um nikótínfíkn sem sjúkdóm
og er reykingalyfjum ætlað að hjálpa fólki við
að vinna bug á honum.
Margar aðferðir hafa verið notaðar gegnum
tíðina til að hætta, eins og námskeið af ýmsu
tagi. Talið er að aðeins 3–10% þeirra sem
reyna að hætta sjálfir, án sérstaks undirbún-
ings eða utanaðkomandi hjálpar, heppnist ætl-
unarverk sitt. Því er mikilvægt að undirbúa sig
vel og nýta sér allan stuðning sem mögulegur
er hvort það er námskeið af einhverju tagi eða
einfaldlega samtöl við einhvern nákominn. Lyf
eru einn möguleikinn en þau hafa hjálpað
mörgum í baráttunni gegn tóbakinu. Tveir
hópar lyfja eru til gegn reykingum: Lyf án
nikótíns (Zyban) og lyf sem innihalda nikótín
(Nicorette, Nicotinell). Niðurstöður vísinda-
rannsókna sýna yfirleitt að notkun lyfja eykur
líkur á að fólki takist að reykja. Það er þó al-
gerlega háð því að þau séu notuð rétt og leið-
beiningum sé fylgt. Því miður er allt of algengt
að fólk hugi ekkert að leiðbeiningum og þar af
leiðandi næst ekki árangur.
Aðeins eitt lyf án nikótíns er til hér á landi
og nefnist það Zyban. Zyban er á töfluformi og
eru ein til tvær töflur teknar á dag í nokkrar
vikur. Verkun lyfsins byggir á því að nikótínið
í tóbakinu raskar ákveðnum boðefnaskiptum í
heilanum. Fráhvarfseinkenni nikótínsins eiga
því upptök sín í því að líkaminn er að koma
þessum boðefnaskiptum í upphaflegt horf, en í
stuttu máli „flýtir“ Zyban fyrir því ferli. Lyfið
á þannig að draga úr hinum erfiðu fráhvarfs-
einkennum með því að minnka eða slökkva
löngun líkamans í sígarettur og nikótín. Lyfinu
fylgir einnig gagnlegur fræðslubæklingur með
ýmsum ráðleggingum fyrir þá sem ætla sér að
hætta að reykja. Lyfið hefur verið mikið notað
í Bandaríkjunum og Evrópu og getur verið
mjög hjálplegt. Ef þú ert að velta þessari leið
fyrir þér er rétt að athuga að Zyban er lyfseð-
ilsskylt og því verður þú að fara til læknis til að
geta fengið lyfið.
Nikótínlyf þekkja margir. Þau verka þannig
að þau sjá líkamanum fyrir lágmarksmagni af
nikótíni og koma þannig í stað nikótínsins úr
tóbaksreyknum. Þau fást sem tyggjó, plástrar,
soglyf, tungurótartöflur og nefúði. Valið stend-
ur því um það sem hverjum og einum þykir
henta sér. Sumum hefur reynst vel að nota
fleira en eitt nikótínlyf í einu, t.d. tyggjó og
plástur saman, og minnka síðan skammtana
smám saman. Einn möguleiki er að hætta
fyrst að nota plásturinn og minnka síðan notk-
unina á tyggjóinu. Mikilvægt er að fara ekki of
geyst í að minnka við sig. Það eykur líkurnar á
því að maður springi.
Nikótínlyf fást í öllum apótekum. Þau inni-
halda mismikið magn af nikótíni, en algengt er
að hver skammtur innihaldi annars vegar 2 mg
og hins vegar 4 mg nikótíns. Það fer alveg eftir
því hversu mikið þú hefur reykt og hversu
hörð fráhvarfseinkennin verða, hvor skammt-
urinn hentar þér betur til að byrja með.
Aðalatriðið er þó að þú sért alveg ákveðin í
að hætta þegar þú drepur í síðustu sígarett-
unni. Lyfin geta ekki „hætt“ að reykja fyrir
þig. Aðeins þú sjálf. Á hinn bóginn geta þau
hjálpað þér yfir erfiða hjalla. Gleðilegt jól og
reyklaust ár!
Að hætta að reykja
eftir Guðrúnu Jónsdóttur
og Álfheiði Árnadóttur Fjöldi mismunandi
gerða af nikótín-
lyfjum er fáanlegur
..........................................................
persona@persona.is
Guðrún Jónsdóttir hjúkrunarfræðingur,
Álfheiður Árnadóttir ljósmóðir, Samtökum
hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra gegn tóbaki.
Lesendur Morgunblaðsins
geta komið spurningum varð-
andi sálfræði-, félagsleg og
vinnutengd málefni til sérfræð-
inga á vegum persona.is.
Senda skal tölvupóst á
persona@persona.is og
verður svarið jafnframt
birt á persona.is.
Morgunblaðið/RAX
JÓLIN eru einn af þeim árvissu atburðum sem hafa
áhrif á líf okkar mannanna. Jólin hafa í för með sér lífs-
breytingar, lítils háttar lífsbreytingar en breytingar þó.
Við förum úr tannhjólum hversdagslífsins og kryddum
okkar daglega líf, með gjöfum, veislum, og góðum mat.
Þessari árlegu breytingu á högum okkar höfum við van-
ist frá blautu barnsbeini, tilhugsunin um komandi jól
framkalla hjá okkur sérstakar tilfinningar, oftast góðar.
Jólin á ólíkum æviskeiðum
Hlutverk okkar í jólaundirbúningi breytist með ólík-
um skeiðum ævi okkar. Sem börn erum við þiggjendur
og njótum þess að þeir fullorðnu skapi okkur jólahefðir
og væntingar. Sem foreldri eru jólin oft tími annríkis
þar sem við reynum að skapa fjölskyldu okkar sem
gleðilegust jól. Við viljum þá hvorki vera eingöngu
þiggjendur, eins og þegar við erum börn, né treystum
við okkur til að hvolfa okkur út í bakstur og stjórfjöl-
skylduboð.
Hinn gullni meðalvegur
En einhvers staðar þarna á milli liggur hinn gullni
meðalvegur. Þann meðalveg þarf elsta kynslóð okkar
lands nú að feta fyrir og um jólin. Tvö hugtök geta skipt
máli um hve vel tekst þá til, virkni og stjórn. Oft er talað
um að fátt sé hinum aldraða eins mikilvægt og að halda
virkni sinni, þ.e. að taka þátt í því sem lífið hefur upp á
að bjóða, að deila skoðunum sínum og tíma með öðrum,
að vera virkur þjóðfélags-
þegn. Virkni er að taka
þátt í jólaundirbúningi,
skrifa kort og spá í gjafir,
fara í veislur og ræða um
jólabækur og Kárahnjúka.
Hitt hugtakið, stjórn, að
hafa stjórn á eigin högum,
er manninum mikilvægt
hvenær sem er á ævinni.
Með hækkandi aldri for-
eldra eða ástvinar verður
væntumþykjan og greiða-
semi oft svo mikil að
stjórnin er tekin frá við-
komandi. Forsjárhyggja
verður þá yfirráðandi og
skoðanir og langanir hins
aldraða eru ekki virtar,
eða ná ekki fram að
koma. Um jólin skiptir máli að hver og einn fái að ráða
hve margar smákökutegundirnar verða, og á sama hátt
skiptir það hinn aldraða máli að fá sjálfur að ráða hvern-
ig hann hagar jólunum sínum.
Berglind Magnúsdóttir,
sálfræðingur á Landspítala – háskólasjúkrahúsi.
 Frá Landlæknisembættinu
Heilsan í brennidepli
Að eldast með jólunum
Með aldrinum breytist
þátttaka í jóla-
undirbúningi og
jólunum sjálfum
VÍSINDAMENN hafa borið
kennsl á þau gen í mönnum sem
salmonellan notar en hún veldur
veikindum m.a. magaverkjum,
niðurgangi, hita og uppköstum
hjá fólki. Árlega deyja tæplega
tvær milljónir manna úr matareit-
un af völdum salmonellu en til eru
mörg afbrigði þessa sýkils. Rann-
sakendur gera sér vonir um að
með þessari uppgötvun verði unnt
að finna leiðir með lyfjagjöf til
þess að stöðva árásir salmonellu á
líkamann.
Rannsóknin var birt í ritinu
Molecular Microbiology fyrr í
mánuðinum, en það var dr. Jay
Hinton við Institute of Food
Research í Norwich á Englandi
sem leiddi rannsóknina.
Af um 4.600 genum eru ríflega
900 virk þegar salmollusýking á
sér stað, samkvæmt rannsókn-
inni. Þar af eru um 400 gen sem
ekki er vitað hvaða tilgangi þjóna.
Sum þessara gena væri jafnvel
hægt að hafa stjórn á, án þess að
skaða viðkomandi einstakling, að
sögn dr. Hintons í samtali við
BBC News Online. Jafnframt er
vonast til þess að rannsóknin vísi
veginn við að afmarka þá sýkla
sem valda meðal annars malaríu
og berklum.
Salmonellan
afvopnuð