Morgunblaðið - 10.01.2003, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 10. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MIKLAR breytingar eruað verða á meðferð ým-issa krabbameina, sér-staklega ákveðnum teg-
undum hvítblæðis. Nýlega hafa
komið á markað lyf sem ráðast að
rótum krabbameinsins, þ.e. gegn
þeim genum sem valda óeðlilegri
frumuskiptingu og þar með krabba-
meini. Nýja lyfjameðferðin hefur
einungis vægar aukaverkanir í för
með sér, gagnstætt þeirri meðferð
sem sjúklingum hefur til þessa stað-
ið til boða. Sú lyfjameðferð hefur
mjög víðtæk áhrif á líkamann þar
sem hún ræðst gegn öllum frumum
sem skipta sér, jafnt heilbrigðum
sem óheilbrigðum, og hefur þar af
leiðandi töluverðar aukaverkanir og
óþægindi í för með sér fyrir sjúkling-
inn. Vonast er til að í framtíðinni
verði hægt að þróa fleiri lyf sem ráð-
ast beint að rótum krabbameina,
þannig að hægt verði að „klæðske-
rasníða“ lyfjameðferð að þeirri teg-
und krabbameins sem um ræðir
hverju sinni.
Einangraði sjúkdómsvaldandi
gen í sjaldgæfu hvítblæði
Magnús Karl Magnússon, sér-
fræðingur í blóðmeinafræði á Land-
spítala – háskólasjúkrahúsi og
starfsmaður UVS, er nýfluttur heim
til Íslands eftir að hafa starfað í fjög-
ur ár við Bandarísku heilbrigðis-
stofnunina. Þar stýrði hann rann-
sókn þar sem tókst að einangra gen
sem veldur mjög sjaldgæfri tegund
hvítblæðis. Í ljós kom að lyfið Glivec,
sem var um þær mundir að koma á
markað við annarri tegund hvítblæð-
is, verkaði einnig á þetta sjaldgæfa
afbrigði og virðist hvítblæðið nú al-
gjörlega horfið úr viðkomandi sjúk-
lingi. Þó er ekki vitað hvort það kem-
ur hugsanlega aftur ef sjúklingurinn
hættir að taka lyfið.
Lyfið Glivec var þróað sérstaklega
fyrir krónískt mergfrumukrabba-
mein, sem er nokkuð algeng tegund
hvítblæðis, að sögn Magnúsar Karls.
Sjúklingurinn, sem hann hafði til
rannsóknar, þjáðist af mun sjald-
gæfara afbrigði hvítblæðis, sem er
vel innan við 1% af öllum hvítblæð-
istilfellum og kallast á ensku chronic
myelomonocytic leukemia. „Þegar
við skoðuðum litninga í krabba-
meinsfrumunum kom í ljós að bútur
úr litningi 5 hafði færst á litning 17
og öfugt. Litningabútar höfðu þann-
ig víxlast á milli litninga 5 og 17.“
Kemur til greina að nota lyfið í
stað mergígræðslu
Þá var leitað að hugsanlegum nýj-
um genaafurðum sem gætu skýrt
krabbameinseiginleika frumnanna. Í
ljós kom að nýtt vaxtarörvandi gen,
svokallaður týrósín kínasi, hafði
myndast við litningayfirfærsluna og
sýndu Magnús Karl og samstarfs-
menn hans fram á krabbameinseig-
inleika þessa nýja æxlisgens. Þessi
týrósín kínasi er náskyldur þeim
genum sem voru örvuð í krónísku
mergfrumukrabbameini.
„Lyfið Glivec, sem menn höfðu
notað við krónísku mergfrumu-
krabbameini, reyndist vera mjög
sértækt og jafnvel enn öflugra til að
bæla genaafurð þessa nýja gens en
fyrir það gen sem það var þróað fyr-
ir. Þannig kemur sterklega til greina
að nota þetta nýja lyf í stað þeirra
meðferða sem áður voru, þá fyrst og
fremst beinmergsígræðslu, fyrir þá
sjúklinga sem hafa þessa tegund af
krónísku hvítblæði.“
Krabbamein myndast þannig að
frumur taka að skipta sér stjórn-
laust. Magnús Karl segir að þótt fólk
geti haft meðfædda tilhneigingu til
að mynda krabbamein séu það fyrst
og fremst áunnar breytingar sem or-
saki krabbamein, þ.e. breytingar
sem verði í erfðamenginu við skipt-
ingu frumna. Í raun sé ekki vitað
hvers vegna það gerist.
„Þegar menn hafa greint hvaða
gen það eru sem eru gölluð, hvaða
vaxtarferla er um að ræða, eru menn
mjög spenntir fyrir því að þróa klæð-
skerasniðnar meðferðir til að ráðast
gegn viðkomandi genum. Besta
dæmið um klæðskerasniðna með-
ferð í dag eru lyf sem hamla virkni
týrósín kínasa og í þann flokk fellur
Glivec.“
Ein fruma orsökin
Týrósín kínasar stjórna í raun
vexti frumnanna, því það eru þeir
sem senda boð til frumnanna um að
þær eigi að skipta sér. Krabba-
meinsgenið sem Magnús Karl og
samstarfsmenn hans einangruðu gaf
stöðugt merki um að fruman ætti að
fjölga sér en hann segir að heilbrigð-
ir týrósín kínasar lúti mjög ná-
kvæmri stjórn, hægt er að kveikja
og slökkva á þeim eftir kerfi.
Krabbameinsfruman leit
leiða til að komast hjá vax
og ein leiðin er að örva týr
asa viðstöðulaust,“ segir
Karl. Ein fruma verði upp
fyrir skemmdum á erfðae
öll afkvæmi hennar be
skemmd og skipti sér þ
stöðugt. Þessi skemmd í er
leiði þannig til krabbame
unar.
Hvað hvítblæði varðar á
yfirfærslan sér stað við
stofnfrumu í beinmergnum
blóðið er myndað.
„Lyfið binst sértækt við ö
ósín kínasa sem þekktir er
menginu. Í genamenginu e
týrósín kínasar. Við vitum t
lyfið getur hindrað starfs
þessum 90, en frumur geta l
lífi án þess að þessir 5 týró
ar hafi fulla virkni. Líf krab
frumunnar er hins vegar a
háð því að einmitt sá týrós
sem olli vextinum, sé örvað
binst á sértækan hátt á v
stað æxlispróteinsins sem
hvítblæðinu. Þannig er mö
hindra vöxt hvítblæðisfr
eingöngu. Þetta lyf er te
sinni á dag, sjúklingar fá
aukaverkanir og hvítblæði
algjörlega úr blóðinu,“ segir
Karl.
Stóra spurningin í dag
hvítblæðið kemur aftur ef
inni er hætt. „Við vitum e
þetta er endanleg lækning
dómnum, en við vitum að m
lyfsins sjást engin merki le
hvítblæðisfrumur í lík
Sjúklingurinn er með sáraf
verkanir og öll eðlileg bló
getur hafist að nýju með hi
legu blóðfrumum í merg s
ins.“
Nú standi læknar fram
ákveðnum vanda, sérstakle
annist unga einstaklinga m
ískt hvítblæði sem hafi gó
mergsgjafa. „Læknar vita
geta, með 80% líkum, læk
linginn með beinmergsígr
þeir vita jafnframt að meðfe
ur miklar aukaverkanir í fö
og að sjúklingurinn gæti jaf
af meðferðinni. Það er deil
hvort það eigi að meðhön
íska mergfrumuhvítblæðis
Ræðst eingöngu
krabbameinsfr
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Magnús Karl Magnússon stjórnaði
rannsókn þar sem tókst að ein-
angra sjúkdómsvaldandi gen í
sjaldgæfri tegund hvítblæðis.





 









  


 




 
  

 
 



 









   



!
  "   

 


$ % 
Nýtt lyf við krónísku hvítblæði hefur stórbætt meðf
Meðferð ákveðinna hvítblæðissjúklinga hefur gjörbrey
sem ræðst beint gegn krabbameinsfrumunum. Lyfið hefu
og hefur því stórbætt líðan sjúklinga. Magnús Karl Ma
Nínu Björk Jónsdóttur frá rannsóknum sínum og þróun í VIÐSKIPTALÍFIÐ Í NÆRMYND
Síðustu fjóra daga hefur birzthér í Morgunblaðinu greina-flokkur eftir einn af frétta-
stjórum blaðsins, Agnesi Bragadótt-
ur, þar sem fjallað hefur verið um
harkaleg átök, sem stóðu í nokkur
misseri um yfirráð yfir stærsta og
öflugasta banka þjóðarinnar, Ís-
landsbanka. Upphaf þeirra átaka má
rekja til síðari hluta árs 1999, þegar
Kaupþing og sparisjóðirnir seldu
svonefndum Orca-hópi stóran hlut í
Fjárfestingarbanka atvinnulífsins,
sem síðar sameinaðist Íslandsbanka.
Átökunum lauk síðari hluta sumars á
síðasta ári, þegar þeir sem eftir voru
af kaupendahópnum innan Orca tóku
ákvörðun um að selja hlut sinn í Ís-
landsbanka og hverfa af þeim vett-
vangi. Inn í þessi átök blönduðust
m.a. Tryggingamiðstöðin og Fjár-
festingarfélagið Straumur.
Það er ekkert sem bannar kaup-
sýslumönnum eða öðrum að kaupa
banka eða reyna að ná yfirráðum yf-
ir banka með þeim tækjum, sem
markaðurinn býður upp á í þeim efn-
um. Bankar eru orðnir eins og hver
önnur fyrirtæki eins og bezt sést af
því að íslenzka ríkið hefur selt örfá-
um einstaklingum ráðandi hlut í
Landsbanka Íslands, sem einu sinni
var kallaður þjóðbankinn og gegndi
um hríð hlutverki bæði viðskipta-
banka og seðlabanka.
Átökin, sem stóðu um Íslands-
banka eru hins vegar upplýsandi
fyrir almenning vegna þess að þau
sýna þá byltingu, sem orðið hefur í
íslenzku viðskiptalífi á fáum árum.
Milljarðaviðskipti eru stunduð fram
og aftur eins og ekkert sé og stund-
um að því er virðist án þess að mikið
af eigin fé sé í þeim viðskiptum. Að
sumu leyti sýnir þetta að kraftur og
dirfska einkennir íslenzkt viðskipta-
líf. Að öðru leyti vekja þessi miklu
umsvif spurningar um í hvaða átt
samfélag okkar er að þróast.
Sú mikla áhætta, sem tekin er nú
orðið í viðskiptalífinu á áreiðanlega
þátt í að aga það. Krafan um árangur
verður þeim mun meiri, ef áhættan
er mikil. Samkeppnin eykst. Við-
leitnin og viljinn til þess að sýna
betri árangur í rekstri verður sterk-
ari. Þetta er jákvætt.
Hin hliðin á málinu er sú hvaða
áhrif þessi milljarðaumsvif hafa á
samfélagið að öðru leyti. Það er aug-
ljóst að áhrif viðskiptalífsins í ís-
lenzku þjóðfélagi eru margfalt meiri
en þau voru t.d. fyrir áratug eða svo
og áhrif stjórnmálamanna og stjórn-
málaflokka hafa að sama skapi
minnkað. Þeir sem muna þá tíð, þeg-
ar pólitíkin réð hér öllu eru áreið-
anlega margir þeirrar skoðunar, að
aukið jafnvægi á milli stjórnmála og
atvinnulífs sé af hinu góða. Svo
lengi, sem eðlilegt jafnvægi ríkir á
milli áhrifahópa í lýðræðisþjóðfélagi
þarf ekki að hafa áhyggjur. Raskist
þetta jafnvægi er hins vegar hætta á
ferðum.
Það er alveg sama hversu langt
ríkið gengur í að afsala sér völdum
og áhrifum eins og íslenzka ríkið
hefur gert síðasta áratuginn, alltaf
kemur að því að stór og veigamikil
fyrirtæki þurfa á einhvers konar fyr-
irgreiðslu opinberra aðila að halda.
Það skiptir miklu máli, að almanna
sjónarmið ráði þá ferðinni en ekki
þau miklu áhrif sem fylgja miklum
umsvifum í atvinnulífinu.
Atvinnulífinu farnast bezt ef það
býr við frelsi. Um það grundvallar-
atriði snerist stjórnmálabaráttan að
verulegu leyti á 20. öldinni. Um
frelsi til athafna.
Reynslan víða um lönd sýnir hins
vegar, að sé markaðurinn gersam-
lega óheftur fer hann úr böndum. Í
höfuðríki kapítalismans, Bandaríkj-
unum, hafa þess vegna verið byggð-
ar upp öflugar eftirlitsstofnanir á
mörgum sviðum til þess að halda
markaðnum innan skikkanlegra
marka. Bandaríkjaþing hefur hvað
eftir annað séð ástæðu til að blanda
sér í atvinnulífið með löggjöf, ef á
hefur þurft að halda. Þannig voru
einokunarhringir um olíuverzlun
brotnir upp með löggjöf fyrir hundr-
að árum og það sama gerðist fyrir
nokkrum áratugum þegar stórfyrir-
tæki í fjarskiptum var skipt upp í
smærri fyrirtæki með fyrirmælum
frá bandaríska þinginu. Markmiðið
með því var að vernda hagsmuni
neytenda.
Í því er ekki fólginn fjandskapur
við atvinnulífið að setja því ákveðnar
starfsreglur til þess að starfa eftir
eða að koma á fót öflugum eftirlits-
stofnunum til þess að fylgja því eftir
að starfað sé innan þess ramma.
Eftir því, sem viðskiptalífið á Ís-
landi verður öflugra og hefur meira
bolmagn til þess að takast á við
stærri verkefni er mikilvægt að þær
eftirlitsstofnanir, sem Alþingi hefur
ákveðið að setja upp eflist að sama
skapi, þannig að þær hafi menntaða
starfsmenn og nægilegt fjármagn til
þess að sinna skyldum sínum. Eng-
inn vafi er á því, að viðskiptalífið hef-
ur þróazt mun hraðar en hið opin-
bera eftirlitskerfi og á því verður að
ráða bót.
Markmið Morgunblaðsins með
vinnslu og síðan birtingu þessa
greinaflokks var og er að upplýsa al-
menning í landinu um það í hvaða átt
samfélag okkar stefnir. Það er mik-
ilvægt að fólk geri sér grein fyrir því
og viti það.
Að baki þessum greinaflokki er
gífurleg vinna og persónuleg samtöl
við nokkra tugi einstaklinga. Hver
og einn þeirra sér þessa atburðarás
frá sínum sjónarhóli og tveir menn
segja ekki endilega með sama hætti
frá sama atburði í þessari sögu.
Sumir kunna að halda því fram að
eitt og annað sé rangt í frásögn
Morgunblaðsins. Slíkt er aldrei
hægt að útiloka og verður þá leið-
rétt. En jafn líklegt er að þeir sem
halda því fram sjái atburðarásina
með öðrum augum en aðrir viðmæl-
endur blaðsins. Í slíkum tilvikum er
oft úr vöndu að ráða fyrir höfund
greina.
Baráttan um Íslandsbanka og aðr-
ar orustur, sem háðar hafa verið á
vígvelli viðskiptalífsins á undanförn-
um árum gefa vissulega tilefni til að
við stöldrum við og íhugum á hvaða
leið við erum. Verði greinaflokkur
Morgunblaðsins um átökin um Ís-
landsbanka til þess er tilganginum
með birtingu hans að hluta til náð.