Morgunblaðið - 04.03.2003, Blaðsíða 32

MINNINGAR
32 ÞRIÐJUDAGUR 4. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
B
andaríski menningar-
fræðingurinn Lawr-
ence Grossberg segir
í afar hnýsilegri
grein, „MTV: í
sveiflu á (póstmódernískri) stjörn-
unni“, að til þess að öðlast skilning
á því hversu kröftug skilaboð tón-
listarsjónvarps á borð við MTV
séu þá þurfi að veita miðlun þess á
andrúmi, geðhrifum og tilfinn-
ingum sér-
staka athygli.
Hann telur að
tónlistar-
sjónvarpið
miðli fremur
inntakslausu
andrúmi og geðhrifum en inntaki
og gildum; andrúmið dreifist eins
og smit og lúti í raun ekki lög-
málum hefðbundinnar miðlunar
sem geri það að verkum að erfitt
sé að henda reiður á því.
Þetta ofdekur við geðhrifin,
eins og Grossberg kallar það,
tengir hann tilkomu hins póst-
móderníska ástands þar sem sam-
bandið milli geðhrifa og hug-
myndafræði hefur sífellt orðið
nánara. Grossberg á við að það
verði stöðugt erfiðara að taka af-
stöðu byggða á yfirvegaðri skoðun
á raunverulegum aðstæðum. Fólk
myndar sér frekar skoðun byggða
á tilfinningum sem spretta af
neyslu tilbúinna mynda sem vísa
ekki til veruleikans heldur aðeins
til annarra tilbúinna mynda. Hér
er Grossberg að lýsa heimi of-
urveruleikans sem Baudrillard
hefur fjallað um. Grossberg talar
um rökheim hinnar áreiðanlegu
fölsunar í því sambandi vegna
þess að hinn sjálfhverfi tilbúni
heimur hefur þrátt fyrir allt raun-
verulegt gildi fyrir fólk. Þó að
hann vísi ekki til raunveruleikans,
eins og við höfum þekkt hann, þá
vísar hann til tilfinningalegrar
reynslu eða geðhrifa sem fólk tel-
ur sönn í sjálfum sér. Hinn falski,
tilbúni heimur virðist því upp-
runalegur og áreiðanlegur. Þetta
er meðal annars heimur sjón-
varpsins þar sem allar myndir eru
jafn tiltækar, jafn raunverulegar,
jafn tilbúnar, jafn sambærilegar. Í
sjónvarpi er engin dulin þekking,
segir Grossberg, eða öllu heldur,
þar er sífellt verið að ljóstra upp
hinni duldu þekkingu og end-
urtaka hana fyrir áhorfendur. Í
sjónvarpi liggur allt í augum uppi.
Hin dulda þekking sjónvarpsins
er í raun sú að það hefur engu að
leyna vegna þess að ekkert er á
bak við skjáinn. Skjámyndin felur
þannig ekki í sér neina víðari skír-
skotun, enga dýpri merkingu, hún
er öll þar sem hún er séð. Ef við
erum í raun algerlega sam-
bandslaus (við veruleikann), segir
Grossberg, þá er sambandsleysið
sá sjálfsagði grunnur sem við
byggjum líf okkar á. Þannig verð-
ur ofurveruleikinn okkar sjálf-
sagða umhverfi og geðshræringin
okkar sjálfsagða hugarástand.
Grossberg telur að þessi rök-
fræði ráði ríkjum í tónlistar-
sjónvarpi á borð við MTV og víðar
í afþreyingarmenningu samtím-
ans. Notkun á hinu brotakennda,
á myndum án tilvísunar, á efni án
inntaks, á sögu án veruleika og á
frásögnum án samhengis verður
sífellt algengari. Frumleiki og
merking virðast ekki lengur eft-
irsóknarverðir eiginleikar í texta
en þeir eru fullir af endurtekn-
ingum og eru vart aðgreinanlegir
hver frá öðrum. Þetta á ekki ein-
ungis við um fagurfræði auglýs-
inga, áréttar Grossberg.
Í bókinni Táknræn skipti og
dauði heldur títtnefndur Jean
Baudrillard því fram að boð-
skiptagrundvöllur samtímans hafi
breyst í kjölfar rafvæðingarinnar
með þeim hætti að nú skipti tákn
hvert við annað en ekki veru-
leikann í merkingarmyndun sinni.
Þegar táknin hafa misst skír-
skotun sína til veruleikans má
snúa þeim við, breyta þeim og
skipta þeim út fyrir önnur án til-
lits til þess sem vísað er til. Tákn,
sem áður voru ljós, eru orðin full-
komlega óljós, að mati Baudrill-
ards, og samspil þeirra einkennist
af leik. Tákn vísar á tákn sem vís-
ar á enn annað tákn og heimurinn
er hugmynd sem verður aldrei að
veruleika. Poppiðnaðurinn og
tískan eru slíkir innheimar og þá
er að finna víðar í menningar-
landslaginu. Austurríski arkitekt-
inn Raimund Abraham lýsir því
yfir í nýlegu viðtali – þvert á trú
módernískra arkitekta síðustu
aldar – að í byggingarlist skipti
hugmyndin höfuðmáli en bygg-
ingin sjálf sé aukaatriði. Abraham
segir: „[…] það er hugmyndin
sem vekur áhuga minn. Maður
getur skrifað arkitektúr, maður
getur teiknað arkitektúr, maður
getur búið til líkön – arkitektúr
þarf ekki að byggja.“
Grossberg segir að tónlistar-
sjónvarpið geri að engu gildi stíls,
inntaks og smekks. Í staðinn býð-
ur það fólki að setja sig í stellingar
sem það veit að eru eingöngu
stellingar. Stellingarnar eru ein-
ungis spurning um val en ekki
skoðun eða gagnrýna afstöðu.
Þær eru til marks um að viðkom-
andi hefur valið að fylgja ákveð-
inni línu um sinn, að hann hefur
látið hrífast – gengið í nokkurs
konar geðshræringarbandalag –
en hrifning hans hefur enga víðari
skírskotun, hún hefur enga merk-
ingu, og það er erfitt að henda
reiður á orsökum hennar enda
liggja þær í illhöndlanlegu and-
rúmi tímans. Á sama hátt er sam-
hengið í heimi tísku og menningar
stundum ráðgáta. Við fyrstu
kynni vaknar grunur um eitthvert
innra samhengi, eitthvert hug-
myndalegt eða jafnvel raunveru-
legt bakland en við nánari skoðun
kemur jafnvel í ljós að í þessum
heimi er heldur engin dulin þekk-
ing – hann er allur á yfirborðinu.
Geðshrær-
ingar-
bandalagið
Stellingarnar eru einungis spurning
um val en ekki skoðun eða gagnrýna af-
stöðu. Þær eru til marks um að viðkom-
andi hefur valið að fylgja ákveðinni
línu um sinn, að hann hefur látið
hrífast – gengið í nokkurs konar
geðshræringarbandalag.
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
throstur@mbl.is
Þegar Sigurður Haf-
stað fór frá Ósló árið
1965 varð það tilefni
nokkurra blaðaskrifa í
norskum blöðum því
ýmsir helstu menning-
arvitar Noregs töldu ástæðu til þess
að koma á framfæri við fjölmiðla
þakklæti fyrir störf hins íslenska
sendiráðsstarfsmanns. Var þar lýst
söknuði vegna brottfarar hans og
aðdáun á framlagi hans til eflingar
menningartengsla Íslands og Nor-
egs. Ivar Eskeland, sem Íslending-
um er að góðu kunnur, tók reyndar
fram í grein í Dagbladet að ætlunin
hefði verið að taka viðtal við Sigurð
en frá því hafi verið horfið því það
hefði aldrei getað mætt ströngum
kröfum fagurkerans Sigurðar um
SIGURÐUR
HAFSTAÐ
✝ Sigurður Her-steinn Árnason
Hafstað fæddist í Vík
í Skagafirði 27. júlí
1916. Hann andaðist
í Reykjavík 21. febr-
úar síðastliðinn og
var útför hans gerð
frá Neskirkju 28.
febrúar.
stíl og framsetningu,
nema þá helst með því
að fela honum að
skrifa viðtal við sjálfan
sig. Það hefði hins veg-
ar ekki verið hægt
vegna lítillætis hans og
anna við búferlaflutn-
inga.
Ég treysti mér ekki
frekar en Ivar Eskel-
and til þess að skrifa
texta samboðinn Sig-
urði en þessi síðbúnu
minningarorð eru
þakklætisvottur utan-
ríkisþjónustunnar fyrir
störf í hennar þágu um 42 ára skeið.
Þegar Sigurður hóf þar störf í
aprílbyrjun árið 1944 hafði utanrík-
isþjónustan vart slitið barnsskónum
og lýðveldið enn ekki stofnað.
Starfsaðstaðan var oft frumstæð og
kjör knöpp, ekki síst fyrir mann
sem hafði fyrir stórri fjölskyldu að
sjá. Sigurður var sendur strax 1945
til Stokkhólms og tveimur árum síð-
ar til Moskvu. Þar var diplómat-
anum unga og fjölskyldu hans kom-
ið fyrir á hótelherbergi á vegum
sendiráðsins meðan beðið var eftir
því að sovéska stjórnkerfið af-
greiddi umsókn um íbúð. Aðstaða til
matseldar á herbergjum var ekki
sem best, vöruúrval takmarkað og
þarf ekki mikið hugarflug til þess að
ímynda sér örðugleikana sem yf-
irstíga þurfti í daglegu lífi og starfi.
Sendiherra hafði aðsetur í París svo
það féll í hlut Sigurðar að sjá um
rekstur sendiráðsins og samskipti
við sovésk stjórnvöld á þessum tíma
ógnarstjórnar Stalíns. Síðar átti
leiðin eftir að liggja aftur til
Reykjavíkur, til Parísar, aftur til
Moskvu, Stokkhólms og í tvígang til
Óslóar en eftir þessa eldskírn hafa
önnur verkefni vart vaxið honum í
augum. En í bréfi til ráðuneytis-
stjóra árið 1965 þegar flutningar frá
Ósló til Parísar stóðu fyrir dyrum
segir Sigurður: „Ég þarf ekki að út-
lista það fyrir þér, hvað það er mik-
ið átak fyrir mann sem hefur stóran
barnahóp í eftirdragi , að skipta um
umhverfi og slá rótum sínum niður í
öðru og ókunnu landi. En þetta er
sá einfaldi hlutur og það óumflýj-
anlega, sem menn í okkar vondu at-
vinnu verða að sætta sig við, en
þetta hefur vissulega sínar góðu
hliðar.“
Sigurður og Ragnheiður voru
gestrisin og veitul og var heimili
þeirra sem skagfirskt höfuðból í
þjóðbraut hvar sem þau dvöldu. Al-
úð þeirra og umhyggju við íslenska
námsmenn í París er fagurlega lýst
Haraldur Sigþór Bergmann, sem
var sonur bróður míns Grétars Berg-
mann, er látinn langt um aldur fram.
Lífshlaup hans var stormasamt, fullt
af baráttu, höfnun og vonbrigðum.
HARALDUR SIGÞÓR
BERGMANN
✝ Haraldur SigþórBergmann fædd-
ist í Súðavík í Álfta-
firði 29. ágúst 1950.
Hann lést á heimili
sínu í Hátúni 10A í
Reykjavík aðfara-
nótt 14. febrúar síð-
astliðinn. Foreldrar
hans eru Valgerður
Haraldsdóttir, f. 28.
febrúar 1932, og
Loftur Grétar Berg-
mann, f. 4. febrúar
1934.
Haraldur verður
jarðsunginn frá
Fossvogskapellu í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Þannig sá ég það en ef
satt skal segja hafði ég
ekki mikið samneyti við
hann, þótt hann hringdi
oft í mig þegar hann
hafði slævt særindin og
vonleysið kom yfir
hann. Það var oft gam-
an að tala við Halla eins
og hann var kallaður.
Ekki vantaði hann
greindina og hafði því
oft skemmtilegar skoð-
anir á mönnum og mál-
efnum. Eftir að Grétar
missti eiginkonu sína
og var orðinn veikur
reyndist Halli honum frábærlega.
Ekki held ég að Grétar hefði trúað
því að það yrði Halli sem myndi veita
honum mestan stuðning þegar á
reyndi. Grétar afneitaði nefnilega
þessum syni sínum lengi vel og held
ég að ekkert hafi sært Halla meira.
Halli hafði í mörgu líkt skapferli og
Grétar og nauðalíkir voru þeir í útliti.
Það sem ég er þakklátastur þessum
frænda mínum fyrir er þrotlaus bar-
átta hans við að sætta okkur bræður.
Hann gerði sér vel grein fyrir því að
ósættið fór illa með okkur báða. Oft
hringdi hann og átti langar viðræður
við mig um þetta mál. Að lokum hafði
hann erindi sem erfiði. Við náðum
sáttum og Halli var mjög glaður.
Hitti ég hann nokkrum sinnum
heima hjá Grétari eftir það og fór vel
á með okkur þremur.
Enginn veit hver hefur fengið
mest út úr lífinu fyrr en upp er stað-
ið. Lífið er óráðin gáta. Það er alls
ekki víst að líf án sjáanlegrar
áreynslu skili mestum árangri. Ef til
vill tók Halli fleiri próf en við mörg
hver, próf sem vonandi koma honum
að miklum notum á hinni marg-
slungnu þroskabraut eilífs lífs.
Ég kveð Harald frænda minn með
söknuði en ég veit að við hittumst
aftur heima og þá munum við ræða
um lífshlaup okkar beggja í þessari
jarðvist og vonandi verða einhvers
vísari. Valgerði móður hans og öðr-
um aðstandendum sendi ég samúð-
arkveðjur.
Guðlaugur Bergmann.
Ég kynntist Valda
sumarið 1994, hann var
þá að vinna á Rosen-
berg. Við urðum góðir
vinir og ég átti alltaf
vísan stað í fatahenginu hjá honum,
var alltaf númer 100. Ég á margar
góðar minningar frá þessum tíma
sem ég geymi í hjarta mínu og hef
verið að tína þær fram eina og eina
undanfarna daga, þegar hann spilaði
á gítarinn og söng fyrir mig lag,
þegar hljómsveitin hans, Virdian
Green, var með tónleika á skólaballi
og þegar hann kenndi mér brot úr
lagi með Metalica. Ég var mjög treg
að læra á gítarinn en hann gafst
ekki upp fyrr en ég var búin að læra
þennan hluta lagsins. En leiðir okk-
ar skildu. Ég var því mjög ánægð að
hitta Valda aftur fyrir ca 17 mán-
uðum síðan í samtökunum, mér
VALDIMAR
GUNNARSSON
✝ Valdimar Gunn-arsson fæddist í
Reykjavík 12. mars
1973. Hann lést af
slysförum 11. febr-
úar síðastliðinn og
var útför hans gerð
frá Fríkirkjunni í
Hafnarfirði 19.
febrúar.
hlýnaði um hjartaræt-
ur að þekkja einhvern,
hann hafði verið þar
síðan í júní og hann tók
vel á móti mér.
Ég er þakklát fyrir
að hafa fengið tækifæri
til að segja þér að mér
þykir vænt um þig,
Valdi, og ætla að enda
þetta á orðum sem þú
skrifaðir í bókina mína.
Takk fyrir að vera í
samtökunum og Guð
vaki yfir þér.
Kallið er komið,
komin er nú stundin,
vinaskilnaðar viðkvæm stund.
Vinirnir kveðja
vininn sinn látna,
er sefur hér hinn síðsta blund.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með Guði,
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
Grátnir til grafar
göngum vér nú héðan,
fylgjum þér, vinur. Far vel á braut.
Guð oss það gefi,
glaðir vér megum
þér síðar fylgja’ í friðarskaut.
(Vald. Briem.)
Barbara Hafey.
Drottinn er minn hirðir, mig mun
ekkert bresta.
Á grænum grundum lætur hann mig
hvílast,
leiðir mig að vötnum,
þar sem ég má næðis njóta.
Hann hressir sál mína,
leiðir mig um rétta vegu
fyrir sakir nafns síns.
Jafnvel þótt ég fari um dimman dal,
óttast ég ekkert illt,
því að þú ert hjá mér,
sproti þinn og stafur hugga mig.
(Úr 23. Davíðssálmi.)
Ég hef augu mín til fjallanna: Hvaðan
kemur mér hjálp?
Hjálp mín kemur frá Drottni, skapara
himins og jarðar.
(Úr 121. Davíðssálmi.)
Elsku Sigga, Gunnar, Daði, Axel
og aðrir ástvinir. Guð geymi ykkur
og blessi.
Saumaklúbburinn.
Góður drengur er nú farinn frá
okkur og við sem eftir sitjum erum
harmi lostin.
Minningarnar streyma og tárin
falla.
Mér hefur oft fundist eins og ég
væri á tónleikum með þér þar sem