Morgunblaðið - 03.04.2003, Side 40

UMRÆÐAN
40 FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
OFBELDI er sorglega ríkt í eðli
margra manna, enda er maðurinn
vafalaust grimmasta skepna jarðar-
innar þótt sagt sé (með réttu eða
röngu) að hann sé jafnframt hin full-
komnasta – ef fullkomnun skyldi
kalla! Beiting ofbeldis, í einni eða
annarri mynd, er og hefur verið al-
þekkt úrræði misindismanna til að
ná fram vilja sínum með því að
deyða, meiða eða niðurlægja aðra
menn í margvíslegum tilgangi. Svo
hefur það verið fyrr og síðar og um
heim allan – í samskiptum milli
manna af sömu þjóð jafnt sem þjóða í
millum. Ofbeldið er ýmist nakið eða
hjúpað reifum, stundum fagurlitum,
sem ætlað er að dylja það, en oft þarf
þá lítið áreiti til að bryddi á brandi
þeim, sem undir hjúpnum býr.
Íslendingar – örþjóð á hjara heims
– hafa ekki farið varhluta af þessari
birtingarmynd hins illa í mannheimi.
Þess þekkjum við dæmin, mörg og
dapurleg, úr sögu okkar, þótt á góð-
um stundum viljum við stæra okkur
af því að vera friðelskandi og friðsöm
þjóð. Ofbeldismenn ganga um á með-
al okkar, sumir prúðbúnir og villa á
sér heimildir. Aðrir eru skuggalegri
ásýndum og bera fremur með sér
hrottaskapinn. Þjóðfélagið líður
undan þeim öllum. Lausaganga of-
beldismanna er löngu viðurkennd
samfélagsmeinsemd, sem ekki hefur
reynst unnt að stemma stigu við
nema í takmörkuðum mæli. Þegar
ein kynslóð ofbeldismanna hnígur í
valinn tekur önnur við!
Ofbeldi má sýna með ýmsum
hætti. Það getur hvort heldur sem er
verið líkamlegt eða andlegt, en oftar
en ekki fléttast þessir þættir þó sam-
an, enda verður ekki skilið milli lík-
ama og sálar í þessu efni.
Andlegu ofbeldi (oft í dularklæð-
um) er beitt með ýmsum hætti í þjóð-
málabaráttunni og í viðskiptum og
dæmi um líkamlegt jafnt sem and-
legt ofbeldi má – allt eftir atvikum –
finna á víðum vettvangi, bæði á göt-
um úti, á vinnustöðum og innan
múra heimilanna. Ofbeldið skilur
eftir sig sár, sem oft gróa seint eða
aldrei, og ör, sem þolendurnir bera
ekki alltaf utan á líkama sínum held-
ur búa í sálinni. Skemmdirnar, sem
ofbeldið veldur á þolendum, birtast
m.a. stundum í því, að þeir fara sjálf-
ir að grípa til ofbeldis í vanmætti sín-
um, ofbeldis, sem getur allt eins bitn-
að á saklausum. Ofbeldismanninum
má líkja við rotinn ávöxt, sem
skemmir út frá sér. Þá er alkunna,
að oft heggur sá, er hlífa skyldi. Iðu-
lega er örðugt að varast þá höndina,
sem meiðir en græðir ekki, særir en
bætir ekki – höndina, sem deyðir.
Ein af höfuðskyldum samfélagsins
er að vinna gegn ofbeldi með öllum
tiltækum og lögmætum ráðum. Þjóð-
félagið má aldrei láta undan ofbeld-
ismönnum, gefast upp í baráttunni
gegn hinu illa. Enda þótt varast beri
oftrú á mátt laga og reglna – hvers
konar regluverks – á þessu sviði sem
öðrum má heldur ekki vanmeta
hann. Ofbeldismenn eru ekki hafnir
yfir landslög og skylda réttarríkis
felst m.a. í því að koma lögum yfir þá.
Þar reynir, svo að um munar, á lög-
lærða menn, hæfni þeirra og færni –
á „lagasverðið bjart“. Góðir lögfræð-
ingar eru ómetanlegir í baráttunni
fyrir aukinni siðvæðingu og útrým-
ingu ofbeldis. Menntun þeirra á, ef
vel er, að reynast þeim besta vopnið í
þeirri baráttu. Því má samfélagið
síst af öllu víkja sér undan þeirri
skyldu að hlúa vel að þróun og við-
gangi þeirrar lagamenntunar, sem
háskólar landsins bjóða nú fram – og
munu gera í framtíðinni. En hlut-
verk háskólanna í baráttunni gegn
ofbeldi í samfélagi okkar er þó mun
víðtækara en snýr að lagakennslunni
einni saman. Efling ýmssa annarra
fræðigreina, ekki síst á sviði fé-
lagsvísinda í víðri merkingu, stefnir
m.a. að hliðstæðu markmiði, og
reyndar má hið sama segja um alla
þá menntun, sem íslensku háskól-
arnir veita, sökum mannbætandi
áhrifa hennar. „Menntun gegn of-
beldi“ mætti verða eitt af vígorðum
háskólanna á komandi árum.
Ofbeldi
Eftir Pál
Sigurðsson
Höfundur er prófessor í lögfræði
við Háskóla Íslands.
„Ofbeldið
skilur eftir
sig sár.“
ÁKVÖRÐUN ríkisstjórnarinnar
frá því í febrúar að verja rúmum 6
milljörðum króna til flýtingar á op-
inberum framkvæmdum, leggur
þungt lóð á vogarskálarnar í barátt-
unni gegn atvinnuleysinu.
Atvinnuleysið á landinu hefur auk-
ist hraðar en búist var við og sýnt er
að sú þróun geti haldið áfram verði
ekki gripið til samstilltra aðgerða, at-
vinnuleysi á landsvísu er u.þ.b. 4,1%
og er ungt fólk á aldrinum 20–30 ára
þar fjölmennasti hópurinn. Konur eru
líka stór hópur og vekur það athygli
að í Mosfellsbæ er 59,1% atvinnu-
lausra konur, en í febrúar voru 115 at-
vinnulausir í bæjarfélaginu okkar
u.þ.b. 14% aukning frá því í janúar og
114% aukning frá því í febrúar 2002.
Ljóst er að nokkuð bil hefur mynd-
ast milli síðustu uppsveiflu og fyrir-
hugaðra framkvæmda við virkjanir
og álver, því er nauðsynlegt að allir
sem vettlingi geta valdið berjist geng
atvinnuleysisvofunni sem herjar nú
tímabundið á landsmenn.
B-listinn hefur reynt að hvetja
meirihlutann til dáða í þessum málum
en stefnuleysið í atvinnumálum
D-listans virðist algert samanber að-
gerðir og bókanir þeirra.
Í janúar sl. tókust fullrúar B- og
D-listans á um atvinnuástandið í Mos-
fellsbæ og bókaði D-listinn þá eftir-
farandi: „Bæjarfulltrúar D-listans
taka undir áhyggjur B-listans um at-
vinnuleysi á höfuðborgarsvæðinu.
Hins vegar hefur sú gjörð meirihlut-
ans að leggja niður starf atvinnu- og
ferðamálafulltrúa og að leggja niður
Atvinnuþróunarsjóð ekkert með
aukningu atvinnuleysis í Mosfellsbæ
að gera.
Meirihluti D-listans hefur þegar
kynnt deiliskipulag glæsilegs at-
vinnusvæðis í miðbæ Mosfellsbæjar
sem án efa stuðlar að aukinni atvinnu-
uppbyggingu.“
Svo mörg voru þau orð.
Að þessu sögðu má telja víst að
D-listinn hafi gert ráð fyrir hraðri
uppbyggingu í framhaldi af deili-
skipulagi atvinnusvæðisins. Nú þykir
hins vegar ljóst að fyrirhugaðar fram-
kvæmdir munu frestast, jafnvel til
langs tíma.
Á sama tíma og nágrannasveitar-
félögin sjá ástæðu til að flýta fram-
kvæmdum auk þess að leggja viðbót-
arfjármagn til framkvæmda sem
draga mætti úr auknu atvinnuleysi þá
virðist stefna meirihlutans í Mos-
fellsbæ vera sú helst í atvinnumálum
að deiliskipuleggja lóðir undir at-
vinnuhúsnæði. Það er ljóst öllum
þeim sem til þekkja að það er ekki
skortur á atvinnuhúsnæði á höfuð-
borgarsvæðinu. Þó gott geti verið að
hafa tilbúnar lóðir fyrir næstu upp-
sveiflu þá er það ekki lausn dagsins í
dag. Meirihlutinn ætti frekar að fara
að fordæmi nágrannasveitarfélag-
anna og flýta verklegum fram-
kvæmdum og skapa þannig störf sem
nýttust þeim sem nú eru atvinnulaus-
ir. Með flýtingu verklegra fram-
kvæmda nú sparar bæjarfélagið þeg-
ar til lengri tíma er litið enda munu
framvæmdir á Austurlandi taka til sín
samkvæmt spá u.þ.b. 1.200 manns
2004, 2.400 manns 2005 og á sjötta
þúsund manns 2006. Ljóst er að mið-
að við þessa spá verður það afar óhag-
kvæmt að fara í miklar framkvæmdir
á sama tíma.
Daufleg framtíðarsýn og stefnu-
leysi meirihlutans m.a. í atvinnu- og
ferðamálum valda framsóknarmönn-
um í Mosfellbæ áhyggjum. Fráfar-
andi meirihluti lagði metnað sinn í
sterka þætti í uppbyggingu atvinnu-
lífs sem nú hafa verið rifnir niður t.d.
með uppsögn atvinnu- og ferðamála-
fulltrúa og með því að leggja niður At-
vinnuþróunarsjóð.
Vaxandi atvinnuleysi er staðreynd
sem bæjarstjórn Mosfellsbæjar getur
ekki látið fram hjá sér fara án þess að
grípa til aðgerða.
Stefnuleysi D-listans í
Mosfellsbæ í atvinnumálum
Eftir Martein
Magnússon
„Með flýt-
ingu verk-
legra fram-
kvæmda nú
sparar bæj-
arfélagið þegar til lengri
tíma er litið.“
Höfundur er markaðsstjóri og vara-
bæjarfulltrúi í Mosfellsbæ.
ÓLJÓST arðsemismat Kára-
hnjúkavirkjunar og slæm afkoma
sjávarútvegs vekja athygli. Svo virð-
ist sem þessar helstu náttúruauðlind-
ir Íslands, fiskurinn og vatnsaflið, séu
ekki sú gullnáma sem af er látið. Lítið
hefur heyrst af háum arðgreiðslum
Landsvirkjunar til eigenda sinna þótt
megnið af raforkunni sé nú selt hæsta
verði til erlendrar stóriðju, og ekki
batna lífskjör í sjávarbyggðum. Þar
fara þau versnandi og sjávarútvegur
allur greiðir þrisvar sinnum minni
tekjuskatt en álverið í Straumsvík.
Í þessum efnum eru Íslendingar þó
ekki sér á báti. Sú þjóð sem ræður yf-
ir helmingi allrar olíu í heiminum,
Sádi-Arabía, býr t.d. við svipuð lífs-
kjör og Mexíkó. Það eru nefnilega
ekki auðlindir sem gera þjóðir ríkar,
miklu frekar verk- og tæknimenntað
fólk. Góð dæmi um það eru Þýskaland
og Japan. Þessar þjóðir búa ekki yfir
miklum náttúruauðlindum og voru í
rústum eftir seinni heimsstyrjöld.
Þær bjuggu aftur á móti yfir fjölda
tæknimenntaðra einstaklinga sem
gerðu þeim kleift að komast í hóp auð-
ugustu þjóða á skömmum tíma.
Alþjóðavæðingin gerir það að verk-
um að það verður sífellt mikilvægara
að við högum okkar málum rétt. Sam-
keppni milli þjóða mun harðna og það
er mikilvægt að við staðsetjum okkur
rétt í þeirri samkeppni.
Ein leið sem bent hefur verið á er
að byggja upp fjármálaumsýslu hér-
lendis, önnur að einblína á frumfram-
leiðslu. Erfitt er að sjá að við getum
verið alþjóðlega samkeppnishæf í
fjármálaumsýslu þar sem nútímaleg
fjármálaumsýsla er enn að slíta
barnsskónum hérlendis og lítil
reynsla fyrir hendi samanborið við
önnur lönd. Í frumframleiðslu værum
við svo í annarri deild að keppa við
þjóðir eins og Venesúela um lífskjör.
Við eigum þvert á móti að stuðla að
framþróun á þeim sviðum sem við
getum náð langt í, t.d. sjávarútvegi.
Þar eru Íslendingar ennþá framar-
Eftir Guðmund Örn
Jónsson
„Ef framþró-
un á að
verða í sjáv-
arútvegi
verður að
virkja kraft fólksins …“
Auðlindir,
menntun og
velmegun