Morgunblaðið - 28.05.2003, Blaðsíða 33

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. MAÍ 2003 33
ekki alltaf sterkur.
Njörður var það sem hann var,
enginn fór í grafgötur um það. Hann
var góður heimilisfaðir, afi, langafi,
hermaður, flugmaður, völundur og
lögreglumaður; sannkallað gull af
manni – og eins og góður fjölskyldu-
vinur sagði svo réttilega: „Með hon-
um er genginn ein af þessum gömlu,
íslensku hetjum.“ Tengdafaðir minn
var sannarlega einn af málsvörum
hinna gömlu og góðu gilda sem í dag
eiga svo í vök að verjast.
Tæp fjörutíu ár er langur tími og
allar þær minningar, sem hrannast
upp við andlát þessa vinar míns, ein-
kennast af skemmtilegum og litrík-
um félagsskap sem ég sakna með
trega. Ég er stolt af því að mér hafi
hlotnast þau forréttindi að vera
tengdadóttir hans og kveð hann með
einlægri virðingu og þökk.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
(V. Briem.)
Þórunn Hafstein.
Hvernig á að skrifa minningar-
grein um mann sem hefir verið hluti
af manni sjálfum síðan maður man
eftir sér? Minningabrot myndu varla
duga, heila bók væri hægt að skrifa
um hann, enda ævi afa Njarðar svo
stórbrotin, að hann er löngu orðin
þjóðsagnapersóna í lifanda lífi. Hann
var einn af bestu sonum þessa lands
og ævi hans samofin örlögum hins
unga lýðveldis – sem braust úr sárri
fátækt, varð bjargálna og síðan eitt
ríkasta land í heimi. Afi var alþýðu-
maður, fæddur í torfbæ, á Sneis í
Laxárdal A-Húnav.sýslu.
Hann deildi kjörum sínum með
vinnandi fólki til sjávar og sveita; lét
drauma sína rætast um betra líf er-
lendis, þ.e. í Noregi, og þar fann
hann ástina, hana ömmu Magnhildi.
– Þegar ég segi að ævi afa Njarðar
hafi verið samofin örlögum Íslands,
er það enginn heilaspuni, vegna þess
að hann upplifði og var viðstaddur
nokkra örlagaríkustu atburði 20.
aldarinnar. Njörður tók fullan þátt í
baráttu verkalýðsins á Íslandi fyrir
bættum kjörum, og þegar hnefi
kreppunnar skall á íslensku atvinnu-
lífi skipaði hann sér í sveitir varn-
arliðs verkalýðsins sem hafði það
meginhlutverk að vernda kröfu-
göngur alþýðunnar fyrir árásum
nasista og annarra afla sem höfðu
horn í síðu kröfunnar um bætt kjör
og réttindi.
Í Noregi nam hann flug og vildi
einnig verða svínabóndi, en Adolf
Hitler kom í veg fyrir þessi áform
með innrás Þýskalands í Noreg 9.
apríl 1940. Þá var afi nýkominn til
Íslands, en amma og nýfæddur son-
ur hans urðu innlyksa þar og sá
hann þau ekki fyrr en um sex árum
síðar. Afi Njörður hafði um tvo kosti
að velja, þ.e. vera heima á Íslandi og
vona það bezta, eða að ganga til liðs
við Frjálsa Norðmenn til að gjalda
Þjóðverjum fyrir heimsóknina í Nor-
eg. Það gerði hann.
Eftir lok stríðsins kom hann heim
með fjölskylduna og hóf störf hjá
Lögreglunni í Reykjavík. Hans
beztu stundir voru á Harley Dav-
idson-mótorhjólinu þar sem frelsið
var í fyrirrúmi á þeim eftirlitsferð-
um um lendur borgarinnar/Reykja-
víkurbæjar (eins og þá hét!). Það var
í einni slíkri ferð nánar tiltekið í
Hvalfirðinum sem svartur valds-
mannslegur bíll brunaði framhjá afa
á fleygiferð. Afi veitti bílnum eftirför
og náði að stöðva hann í Kjós. Úr aft-
ursætinu heyrðist valdsmannlega
sagt: „Hver andskotinn er hér á
seyði?“ Afi tilkynnti að um skýlaust
umferðarlagabrot væri hér að ræða,
og hann myndi sekta viðkomandi.
Bílstjórinn sagði hinum unga og
óreynda lögregluþjóni að það væri
ekki til siðs að stöðva og sekta for-
sætisráðherrann sem væri á hrað-
ferð. Afi tilkynnti bílstjóranum að þá
væri þessi siður tekinn upp og skrif-
aði sektina. Þá gall við hlátur úr aft-
ursætinu: „Þetta var vel sagt; við
tökum sektina.“ Bíllinn rann frá afa
með Ólaf Thors í aftursætinu, en til
að halda jobbinu veitti afi Ólafi lög-
reglufylgd í bæinn.
Hinn 30. mars 1949 ákvað Alþingi
að Ísland skyldi verða stofnaðili að
NATO. Þá sögu þarf ekki að reifa
hér, en afi var á Austurvelli með fé-
lögum sínum í lögreglunni til að
fylgjast með fjöldanum sem þar var
saman kominn. Víst var mönnum
heitt í hamsi, en aðallega voru það
unglingar sem grýttu Alþingishúsið,
en mest voru menn þarna af forvitni.
Það varð svo allt vitlaust þegar Hvít-
liðarnir stormuðu út úr Alþingishús-
inu, og þá var gefin skipun um að
dreifa mannfjöldanum og nota til
þess táragas. Afi reif upp táragas-
sprengjuna og henti henni inn í
mannfjöldann, en hún rúllaði undir
barnavagn, sem ein virðuleg ung frú
ók í rólegheitum. Afi sagðist hafa
sett heimsmet í spretthlaupi þegar
hann hljóp á eftir sprengjunni og
sparkaði henni undan vagninum svo
hvorki frúnni, barninu né afa varð
meint af. Oft þegar afi rifjaði þennan
atburð upp sagði hann hlæjandi:
„Ég hef barið Heimdellinga, komm-
únista og nasista en aldrei fram-
sóknarmenn, því ég var framsókn-
armaður þangað til þú byrjaðir í
pólítík, Jón minn.“ Þessar tvær sög-
ur lýsa afa vel. Fyrir honum voru all-
ir jafnréttháir, enda þoldi hann aldr-
ei snobb eða sleikjuhátt. Fyrir
honum var norski kóngurinn Ólafur
viðkunnanlegur kall, en öllu merki-
legri gat róninn í Austurstræti verið,
eða síbrotamaðurinn sem alltaf ját-
aði brot sín fyrir afa og fékk í nefið
eftir yfirheyrslur.
Það var algjört ævintýri að eiga
Njörð sem afa og enn meiri forrétt-
indi að eiga hann að vini. Við vorum
mjög nánir enda sameinaði okkur
margt. Hann kenndi mér að skálda
heilu ævintýrin um tröll og forynjur;
hann kenndi mér að búa til púður í
sprengjur, skjóta af byssum, hreinsa
þær svo nýjar væru, og gera skot
óvirk. Við þessi verk var maður
beittur þeim sama heraga og hann
var beittur í þjálfun sinni í norska
hernum. Afi losaði mig við myrk-
fælni með því að setja 9mm Luger
undir koddann minn með þeirri fyr-
irskipun að skjóta á allt sem kæmi
nálægt mér, og hann kenndi mér
einnig að blanda saman ólíkum mat
og drykkjum til að kanna þanþol
bragðlaukanna. Fyrst var ekki óal-
gengt að prufa pepsí, kaffi og órans-
djús saman, en þegar ég náði aldrei
til var til siðs að blanda saman sterk-
ari drykkjum. Frægasti kokteillinn
var skírður í höfuðið á Tempest or-
ustuvélinni, en Tempestinn saman-
stendur af rauðvíni, Bailey’s, vodka,
gini og koníaki. Frægust er þó súpa
nokkur sem afi eldaði í nóvember
1994 þegar teymi rússneskra flug-
virkja ásamt afa og föður mínum
gerðu við An-2 rússneska tvíþekju
sem hlekkst hafði á í lendingu á Eyri
í Kollafirði. Byrjaði súpan sem kjöt-
súpa í 10 lítra grautarpotti, en þegar
leið á dvölina bætti hann vatni og
fiski út í súpuna, og eftir tvær vikur
varð hún að fiskisúpu. Rússarnir dá-
sömuðu súpuna á hverju einasta
kvöldi, og spurðu hvað hún héti.
„Já,“ sagði afi, „hún heitir Alles ess-
en á þýsku“.
Pabbi lifði á dósamat.
Afi Njörður var lögga og leyni-
lögga, og þess vegna naut maður
ákveðinna forréttinda – þótti t.d.
ekki ráðlegt að lemja mann, því þá
var voðinn vís, þótti ekki ráðlegt að
abbast upp á strák sem væri í leyni-
legum aðgerðum með afa sínum, t.d.
að leita að Geirfinni eða þann sem
hafði fengið sérstakt leyfi til jaka-
hlaups á Kópavoginum og verið
þjálfaður til þess af afanum leyni-
löggunni! Seinna fetaði ég svo í fót-
spor afa uppi á Sandskeiði, en þar
hafði ég verið fastagestur á sumrin
frá blautu barnsbeini með afa þegar
hann svifflaug. Hann var stoltur
þegar ég flaug mitt fyrsta einflug
sextán ára gamall. Þá fékk ég minn
fyrsta sjúss með honum; ég var orð-
inn að manni. – Síðustu tvö árin voru
afa mínum erfið þar sem skuggi Alz-
heimer-sjúkdómsins hvíldi yfir hon-
um. Hann varð æ fjarrænni, og að
lokum var Njörður afi hættur að
kannast við sitt nánasta. Svona vildi
hann ekki lifa og því kom dauðinn
sem vinur.
Við vorum öll hjá honum nema
pabbi þegar hann dó. Mínútu fyrir
andlátið opnaði hann augun og
brosti. Ég veit hvað hann langaði að
segja. Það var: „Hættið þið þessu
væli, og skálið fyrir mér, bless.“
Jón Kristinn Snæhólm.
Elsku afi. Þú varst í senn lærifaðir
minn og fyrirmynd. Nú þegar rann-
sókn þinni á þessum heimi er lokið
er mér efst í huga þvílík forréttindi
það eru að hafa fengið að vera sam-
ferða þér. Öll lífsviðhorf þín og þau
gildi, sem þú hafðir í hávegum, hafa
án efa mótað mig sem einstakling.
Fyrir þér voru allir eins og þú gerðir
aldrei upp á milli manna. Kæri fé-
lagi. Það voru líka forréttindi að fá
að vera með þér og halda í hönd þína
þegar þú kvaddir þennan heim og
eins og þú sagðir alltaf: „Maður fer
þegar maður fer. Þetta er bara
svona og það þýðir ekkert að vera að
hugsa um það.“ Far þú í friði í leit að
nýjum ævintýrum með sannleikann
að leiðarljósi, heiðarleikann í farar-
broddi og manngæskuna ofar öllu.
Fyrir ófæddan son minn barðist, /
maður allra manna / riddari ljóssins
er fallinn / nafn hans lifir enn.
Njörður I. Snæhólm.
Elsku Njörður tengdaafi minn er
farinn frá okkur – þessi stóri og
sterki fasti punktur sem var alltaf
með í öllu – alls staðar. Ég er reynd-
ar alin upp í næstu götu við Njörð og
Magnhildi konu hans, sem bjuggu í
litla sæta húsinu að Mánabraut 13.
Ég var bara smástelpa þegar ég
man fyrst eftir Magnhildi, dökkri yf-
irlitum með tindrandi brúnu augun
og þennan óskiljanlega norsk-ís-
lenzka framburð. Ætli Njörður hafi
þá ekki verið víðsfjarri að eltast við
bófa og glæpamenn því við Njörður
náðum ekki að kynnast fyrr en ég og
Jón Kristinn sonarsonur hans byrj-
uðum að vera saman um áratug síð-
ar.
Í öllum boðum og samkvæmum
var Njörður hrókur alls fagnaðar og
hjá okkur yngra fólkinu, sem hóp-
aðist að honum til að hlusta á sögur
úr stríðinu, fluginu, lögreglunni og
til að syngja með honum norska
drykkjuvísu sem þeir félagarnir í
330. flugsveit norska flughersins
sungu við lagið „Lili Marlene“.
Op på en trappe – inden for en dør
/ sitter der en mann så full som
aldrig før. / Drømmer om troll og
nisse små / og hvite lam med vinge
på / – „Det er skjønt at være full.“ –
Við fráfall Magnhildar 1992 varð
hálfeinmanalegt í litla húsinu þeirra
Njarðar. En eftir það varði Njörður
enn meiri tíma með tengdaforeldr-
um mínum, Harald og Þórunni, og
fékk þá aðallega gamla húsið á Eyri í
Kollafirði að njóta krafta hans og
hugmyndaflugs, sem við sem syrgj-
um hann búum að í dag. Þær eru
ekki fáar ferðirnar sem við fórum
vestur og eyddum tíma með Nirði.
Og ég er bæði fegin og þakklát fyrir
að ég og börnin okkar Jóns Kristins,
Þórunn Soffía og Fannar Alexander,
fengu að kynnast og eyða tíma með
honum afa langa eins og þau barna-
barnabörnin kölluðu hann.
Undir lokin sýndi Alzheimersjúk-
dómurinn sinn ljótasta svip svo að
Njörður fjarlægðist okkur á skömm-
um tíma. Hann dvaldi síðustu 15
mánuðina á Sunnuhlíð, þar sem
hann naut umönnunar fagfólks, auk
aðstoðar Veru dóttur sinnar og fjöl-
skyldunnar fram að andlátsstund.
Eftir hverja heimsókn á Sunnu-
hlíð hvatti ég börnin mín alltaf að
kveðja afa langa með kossi og segja
honum hvað þau elskuðu hann mikið.
Elsku hjartans Njörður – þitt inn-
legg í tilveru okkar er ógleymanlegt.
Við höldum áfram að hugsa til þín og
tala um þig og við fallegu myndina af
þér lýsir ljós – ljós sem lýsir upp
minningu um frábæran afa, tengda-
afa og langafa.
Oddný Halldórsdóttir.
Sumarið er komið. Fagrir sumar-
dagar koma til okkar, þeir færa yl,
sól og blómaangan. Síðan hverfa þeir
einn af öðrum og það haustar á ný.
En minningin lifir og yljar okkur.
Svo var um kæran mág minn,
Njörð Snæhólm. Minningin um hann
kemur til með að ylja okkur eins og
góðir sumardagar, sem horfnir eru.
Hann var gull af manni, góður
maður og vinur. Njörður gerði öllum
greiða, þegar á þurfti að halda, en
ekki einungis þegar hentaði honum.
Ég kynntist Nirði fyrir rúmlega
fjörtíu árum, er ég giftist bróður
hans. Við höfum átt góða samleið
sem nágrannar og miklir vinir, hann
var mjög vinnusamur og verklaginn
svo af bar. Við hjónin nutum þess að
vinna með Nirði utan húss sem inn-
an. Við höfum alltaf verið stolt af
þessum virðulega, föngulega manni,
sem naut virðingar alls staðar.
Njarðar er sárt saknað og er hann
nú kvaddur með virðingu og vænt-
umþykju.
Guð geymi Njörð Snæhólm.
Sunneva Snæhólm.
Við fráfall Njarðar Snæhólm,
fyrrum yfirlögregluþjóns við rann-
sóknarlögreglu ríkisins, sækja
margar minningar á hugann um
samstarf okkar Njarðar um árabil
við þá stofnun. Minnist ég enn við-
ræðna minna við þáverandi dóms-
málaráðherra, Ólaf Jóhannesson,
um tillögu mína þess efnis að Njörð-
ur yrði skipaður yfirlögregluþjónn
RLR. Ég hafði þá þegar kynnst
störfum Njarðar sem aðalvarðstjóra
og deildarstjóra hjá rannsóknarlög-
reglunni í Reykjavík, þar sem hann
naut mikils trausts. Kom fljótlega í
ljós, að skipun Njarðar í þessa mik-
ilvægu stöðu var mikið lán fyrir hina
nýju stofnun, sem falin voru rann-
sókn í hinum alvarlegustu sakamál-
um. Varð hann vinsæll og vel virtur
meðal rannsóknarlögreglumanna
RLR.
Framlag hans til skipulagningar
og mótunar hinna margvíslegu
starfa RLR var ákaflega mikilvægt,
og naut ég góðs af mikilli þekkingu
og margháttaðri reynslu hans á
þessu sviði.
En það var ekki aðeins starfs-
reynsla hans og staðgóð þekking á
lögreglumálum sem hér kom til
heldur einnig aðrir mannkostir hans,
sem fóru ekki fram hjá neinum, sem
honum kynntust. Hjartahlýja hans,
virðing fyrir samborgurum og létt-
lyndi hverju sem á gekk snart okkur
öll. Veit ég að margir minnast þess
hvernig hann tók þátt í sorgum ann-
arra, er slys eða aðrar ófarir dundu
yfir og lagði þannig sitt af mörkum
til að lina þjáningar.
Við upprifjun á lögreglumálum
hin seinni ár hefur fórnfúst starf
rannsóknarlögreglumanna RLR
ekki verið getið eða virt sem skyldi.
Er hlutur Njarðar í því fórnfúsa
starfi stór.
Veit ég, að ég mæli fyrir munn
okkar starfsfélaga hans hjá RLR, að
við minnumst öll Njarðar Snæhólm
með virðingu og þökk.
Ástvinum Njarðar sendum við
Erla okkar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Hallvarður Einvarðsson.
Afmælis- og minningargreinum má skila í tölvupósti (netfangið er minning@mbl.is, svar er
sent sjálfkrafa um leið og grein hefur borist) eða á disklingi. Ef greinin er á disklingi þarf út-
prentun að fylgja. Nauðsynlegt er að tilgreina símanúmer höfundar og/eða sendanda (vinnu-
síma og heimasíma). Þar sem pláss er takmarkað getur þurft að fresta birtingu greina, enda
þótt þær berist innan hins tiltekna frests. Nánari upplýsingar eru á mbl.is. Um hvern látinn
einstakling birtist formáli og ein aðalgrein af hæfilegri lengd á útfarardegi, en aðrar greinar
skulu ekki vera lengri en 300 orð, u.þ.b. 1.500 slög (með bilum) eða um 50 línur í blaðinu (17
dálksentimetrar). Tilvitnanir í sálma eða ljóð takmarkast við eitt til þrjú erindi.
ganga. Nokkrum árum síðar byggja
Bretar sinn fyrsta skuttogara og það
er álit flestra sem vit hafa á að þar
hafi uppfinning Andrjesar séð dags-
ins ljós. Þessar viðtökur landans
voru Andrjesi mikil vonbrigði og
vildi hann ekki ræða þessi mál fyrr
en áratugum síðar.
Um 1950 flytja þau hjónin til
Reykjavíkur og Andrjes ræðst til
Áburðarverksmiðju ríkisins sem þá
var í byggingu. Andrjes annaðist
verkstjórn við niðursetningu véla
verksmiðjunnar. Það höfum við eftir
mönnum sem til þekktu að þar hafi
útsjónarsemi og hugmyndaflug
Andrjesar fengið að njóta sín og það
hafi ekki síst verið honum að þakka
hve giftusamlega þessar miklu fram-
kvæmdir tókust. Sú virðing og vin-
átta sem samstarfsmenn sýndu hon-
um þá og síðar staðfesta það. Í
Áburðarverksmiðjunni vann
Andrjes þar til hann lét af störfum
vegna aldurs.
Ekki verður Andrjesar minnst án
þess að getið verði Aðalheiðar konu
hans. Þeirra samband var mjög gott
og einkenndist af einlægni og virð-
ingu. Þegar annað var nefnt var hins
nær ávallt getið. Heiða og Andrjes
var jafnvel sagt þótt aðeins væri ver-
ið að ræða um annað þeirra. Þeim
varð ekki barna auðið, en við frænd-
systkinin nutum ástríkis og hlýju
þeirra beggja eins og eigin börn
værum. Eftir að Heiða dó fyrir tæp-
um áratug gjörbreyttist líf Andrjes-
ar. Hún hafði séð um allt sem sneri
að heimilinu, samskipti við vini og
ættingja og ávallt að vera til staðar
þar sem þörf var. Missir eiginkon-
unnar var Andjesi þungur og senni-
lega þyngri en hann lét í ljós. Síðustu
árin bjó Andrjes í Hafnarfirði. Hann
var sjálfum sér nægur, eldaði sinn
mat, þvoði sinn þvott og fór í sínar
daglegu gönguferðir. Andrjes var
víðlesinn, fróður og stálminnugur.
Nú er lokið langri og merkri ævi.
Okkur sem fylgdust með hin síðari
ár fannst ævistarf og uppfinningar
Andrjesar ekki njóta þeirrar athygli
og virðingar sem þeim vissulega bar.
Úr því verður ekki bætt, en það er
þó trú okkar að þrátt fyrir það hafi
Andrjes kvatt sáttur við allt og alla.
Með þeim orðum kveðjum við
Andrjes Gunnarsson og þökkum
honum samfylgdina.
Oddgeirsbörn.
Hinn 16. maí sl. andaðist Andrjes
Gunnarsson vélstjóri 98 ára að aldri,
einn af helstu velgjörðarmönnum
Skógræktarfélags Íslands.
Fyrir einum sex árum arfleiddi
Andrés, þá 92 ára, Skógræktarfélag
Íslands að eigum sínum, að honum
gengnum. Stofna skyldi sjóð, er bæri
nafn þeirra hjóna, Andrjesar og Að-
alheiðar Magnúsdóttur sem lést 24.
febrúar 1994. Frá hendi gefenda
fylgdu ekki önnur skilyrði en þau að
féð skyldi renna til eflingar á trjá-
rækt og landvernd á Íslandi.
Árið 2000 ákvað stjórn Skógrækt-
arfélags Íslands í samráði við Skóg-
ræktarfélag Hafnarfjarðar að stofna
til „Andrjesarlundar“ í Höfðaskógi í
Hafnarfirði. Einn fallegan júnídag
þetta ár gróðursettu skyldmenni
Andrjesar og stjórn Skógræktar-
félags Íslands 95 tré í lundinn. Á
þeirri stundu var Andrjes við hesta-
heilsu og vel hraustur og gróðursetti
sjálfur allmargar af ofangreindum
trjáplöntum. Fyrirhugað er að bæta
nokkrum trjám við lundinn hinn 11.
júní nk. og minnast þeirra ágætu
hjóna með þeim hætti.
Þrátt fyrir háan aldur var Andrjes
afskaplega ern, minnugur og fylgd-
ist vel með því sem efst var á baugi í
samtímanum. Andrjes var vélstjóri
að mennt og starfaði sem vélstjóri á
skipum, verkstjóri í smiðjum Vatn-
eyrarbræðra vestur á Patreksfirði
frá 1938 til ársins 1946 þegar þau
hjónin fluttust til Reykjavíkur. Síð-
ustu starfsárin annaðist hann vélar
Áburðarverksmiðjunnar í Gufunesi.
Þá fékkst Andrjes við uppfinningar
og naut þar sín hugkvæmni hans og
fagmennska.
Andrjes var alla tíð heilsuhraust-
ur og léttur á fæti. Hann hélt heimili
á Sólvangsvegi 3 Hafnarfirði sl. 7 ár
eða þar til skömmu fyrir andlátið er
heilsan fór að gefa sig en þá flutti
hann á St. Jósefsspítalann og naut
þar góðrar umönnunar síðustu ævi-
dagana.
Gjöf Andrjesar og þeirra hjóna
mun halda minningu þeirra á lofti
meðal skógræktarfólks. Með gjöf-
inni var styrkari stoðum skotið undir
starf Skógræktarfélags Íslands og
mun veita aukinn kraft í starfsemi
félagsins, í þágu skógræktar á Ís-
landi, um ókomna tíð. Blessuð sé
minning Andrjesar Gunnarssonar.
Magnús Jóhannesson,
formaður Skógræktar-
félags Íslands.