Morgunblaðið - 31.05.2003, Page 30

HEIMSÞEKKTUR túlkandi bar-
okktónlistar, Jon Laukvik, flytur
verk eftir Steigleder, Froberger,
Buxtehude, Muffat, C.P.E. Bach og
J.S. Bach á tónleikum í Langholts-
kirkju í dag. Tónleikarnir, sem
hefjast klukkan 12 á hádegi, eru
liður í Kirkjulistahátíð en Jon
Laukvik hefur einnig haldið hér er-
indi um barokktónlist og haldið
námskeið fyrir orgelleikara.
Jon Laukvik hlaut sína fyrstu
menntun sem organisti og píanisti í
fæðingarborg sinni, Osló. Hann
stundaði svo orgelnám í Tónlist-
arháskólanum í Köln hjá professor
Michael Schneider og sembalnám
hjá professor Hugo Rolf ásamt því
að sækja einkatíma í orgelleik hjá
Marie-Claire Alain í París.
Árið 1977 hlaut Jon Laukvik
bæði fyrstu verðlaun og Bach-
verðlaunin í alþjóðlegri org-
elkeppni í Nürnberg. Sama ár hlaut
hann einnig verðlaun í keppni sem
var styrkt af þýsku mótmælenda-
kirkjunni. Hann er prófessor við
Listaháskólann í Stuttgart, sem og
við Tónlistarháskólann í Osló, auk
þess sem hann kennir í London.
Hann hefur haldið tónleika mjög
víða um heim, hljóðritað fyrir flest-
ar útvarps- og sjónarpsstöðvar í
Þýskalandi og gefið út geisladiska,
meðal annars með eigin tónsmíðum
fyrir orgel.
Laukvik flutti fyrirlestur á
Kirkjulistahátíð sem hann nefndi:
Frá Frescobaldi til Bachs – tokkat-
an í orgeltónlist. Hann segir tokköt-
una vera frá því á sextándu öld, en
tokkkötustíllinn hafi þegar verið
farinn að þróast á 15. öldinni. „Tok-
kata er dregið af ítalska orinu
„toccare“ sem þýðir að snerta.
Snerta lyklaborðið – og snerta það
hratt,“ segir hann.
Eru þá allar tokkötur hraðar?
„Flestar þeirra eru það en það
eru auðvitað til tokkötur sem eru
hægar, nálgast það jafnvel að vera
hugleiðslutónlist.“
Voru þær alltaf skrifaðar fyrir
orgel?
„Nei, þær voru skrifaðar fyrir
orgel og sembal á barokktímanum
og síðan fyrir píanó þegar fram liðu
stundir.“
Laukvik segist ekki eingöngu
leika barokktónlist, heldur skipi
rómantísk tónlist einnig stóran sess
í tónleikahaldi hans og kennslu.
„Það var tilviljun að forsvarsmenn
Kirkjulistahátíðarinnar óskuðu eft-
ir þessu þema.“
Hvað er það sem einkum ein-
kennir barokktónlist?
„Þetta er allt spurning um hrynj-
andi og laglínur. Það má kannski
segja að okkur líði vel þegar við
hlustum á barokktónlist vegna þess
að hún gefur tilfinningu fyrir ör-
yggi og stöðugum ryþma, að
minnsta kosti í yngri barokktónlist-
inni. Annars er barokktónlist eins
fjölbreytt og önnur tónlist. Hún er
tjáning á tilfinningum.“
Hvað fjallaðir þú um í fyrirlestr-
inum sem þú hélst hér í Langholts-
kirkju í gær?
„Ég fjallaði um þróun efnisskrár
einleiks-lyklaborðsins, frá því á 15.
öld og til daga Bachs.“
Hvað geturðu sagt mér um verk-
in á tónleikunum í dag?
„Ég byrja á tokkötu eftir Steigl-
eder úr Tabulatarbuch das Vatter
unser. Sú bók inniheldur fjörutíu
mismunandi tilbrigði um sálminn
Faðir, þú sem ert á himn-
um og er tokkata síðust
þessara tilbrigða. Annað
verkið er Tokkata í g-
moll eftir Froberger. Hún
er samin í svipuðum stíl
fyrir altarisgöngu. Hún er
hægferðug og með at-
hyglisverðri hljómasetn-
ingu. Verkið sem ég flyt
eftir Buxtehude er Pre-
lúdía í g-moll en í tokköt-
ustíl. Hún samanstendur
af nokkrum köflum sem
hafa ólíkan stíl. Toccata
septima eftir Muffat er
stórt verk sem endar í
stórri fúgu og er samið
undir áhrifum frá
franskri tónlist.
Næstsíðasta verkið á
efnisskránni er Sónata í
F-dúr eftir C.P.E. Bach og
ég nota það til þess að
hægja aðeins á ferðinni
fyrir lokaverkið. Þetta er sónata og
er fyrsti kaflinn skrifaður í mjög
rhapsódískum stíl, sem er ekki bar-
okkstíll heldur einkennandi fyrir
upphaf klassíska tímans. Síðasta
verkið er svo Wasserflüssen Bab-
ylon úr Leipzigkórnum eftir Jo-
hann Sebastian Bach. Þetta er mjög
stórt verk þar sem saman koma all-
ir þættir sem finna má í tokkötunni
fram að hans tíma.“
Tokkötur og
önnur barokktónlist
Jon Laukvik
Morgunblaðið/Árni Torfason
LISTIR
30 LAUGARDAGUR 31. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Kling & Bang Gallerí,
Laugavegi 23
Sýningu Barkar Jónssonar á
þremur myndbandsverkum lýk-
ur á morgun, sunnudaginn 1.
júní.
Galleríið er opið miðvikudaga
til sunnudaga kl. 14-18.
Listasafn ASÍ
Sýningu Hrafnhildar Sigurð-
ardóttir „Komin“ lýkur á morg-
un, sunnudaginn 1. júní.
Listasafn ASÍ er opið frá kl.
13-17 alla daga nema mánudaga.
Aðgangur er ókeypis.
Sýningu
lýkur
VIRÐULEGU
forsetar er yfir-
skrift tónleika
sem fluttir verða
af Caput-hópnum
í Hallgrímskirkju
í kvöld klukkan
23. Tónleikarnir
eru liður í
Kirkjulistahátíð
og eru strax á
eftir Listavöku
unga fólksins.
Virðulegu forsetar er klukkutíma
langt tónverk, eftir Jóhann Jó-
hannsson, fyrir ellefu manna lúðra-
sveit, slagverksleikara og „drone“-
hljóðfæri. Að sögn Jóhanns hefst
verkið á hátíðlegu, hægfara tíu
takta stefi sem leikið er á lúðra.
Síðan er þetta einfalda stef end-
urtekið í gegnum allt verkið í mis-
munandi raddsetningum. Smátt og
smátt hægist á tempóinu þangað til
það er orðið löturhægt. Þetta ein-
falda hægfara ferli leiðir í ljós nýj-
ar víddir í tónlistinni og stefið fær
smám saman á sig sálmablæ.
„Um miðbik verksins eykst hrað-
inn aftur þangað til tempóið er orð-
ið það sama og í upphafi,“ segir Jó-
hann. „Bygging verksins er því
bæði samhverf og hringlaga. Undir
kraumar svo allan tímann „drone“
sem samanstendur af orgelpunkti,
rafbassahljóðum og elektróník ým-
iss konar. Áferð þessarar undir-
liggjandi „mottu“ breytist einnig
smám saman eftir því sem líður á
verkið.“
Stjórnandi tónleikanna er Guðni
Franzson og þegar hann er beðinn
um að lýsa verkinu, segir hann það
mjög ljúft, nánast hugleiðsluverk.
„Það kemur enginn til með að
stökkva upp af kirkjubekkjunum
vegna hávaða,“ segir hann.
Jóhann Jóhannsson starfaði í
hljómsveitum á borð við Ham og
Daisy Hill á árunum 1989 til 1994.
Hann stofnaði Lhooq 1996 og Org-
elkvartettinn Apparat 1999, en
kvartettinn hefur spilað víða í Evr-
ópu á undanförnum árum. Hann
hefur samið tónlist við fjórar kvik-
myndir í fullri lengd, heimildar-
mynd, dansverk, myndlistarsýning-
ar, innsetningar og gjörninga. Á
síðustu árum hefur Jóhann einnig
samið leikhús-
tónlist, meðal
annars fyrir
Viktoríu og
Georg, Krydd-
legin hjörtu,
Pabbastrák og
Englabörn. En
svo við snúum
okkur aftur að
Virðulegu forset-
um, hver er þá
meiningin með „hringlaga bygg-
ingu?“
„Í hringlaga byggingu verksins
og því hvernig tempóið hægist
smátt og smátt speglast til dæmis
hugmyndir eðlisfræðinga um
entrópíu, það er að segja, hvernig
ákveðin kerfi breytast þegar þau
eru hituð eða kæld, stækkuð eða
minnkuð, eða þá á þeim hægt eða
hraðað. Entrópía mælir óreiðu í
ýmsum kerfum (dreifingu orku í
lokuðu rými) en entrópía eykst allt-
af með tímanum og stefnir alltaf að
hámarki. Útþensla alheimsins mun
á endanum ná hámarki, segir ein
kenningin, og þá mun ferlið snúast
við og alheimurinn minnka smám
saman þangað til hann dregst sam-
an í einpunkt. Ef við höldum okkur
við þessa líkingu, nær Virðulegu
forsetar hámarks entrópíu um mið-
bik verksins, þegar tempóið er
hvað hægast. Svo hraðar á því
þangað til upphafsástandi er náð.
Virðulegu forsetar er samið und-
ir áhrifum frá hugmyndum
Nietzches um að allt sem gerist í
heiminum sé hluti af röð atburða
sem endurtaki sig endalaust. Sagan
sé því hringlaga og endurtaki sig.“
Þeir hljóðfæraleikarar, sem
koma fram með Caput í kvöld til
þess að flytja Virðulegu forsetana,
eru trompetleikararnir Eiríkur Örn
Pálsson, Ásgeir Steingrímsson,
Guðmundur Hafsteinsson, Jóhann
Stefánsson, Freyr Guðmundsson og
Vilhjálmur Ingi. Á horn leika þau
Jósef Ognibene, Anna Sigurbjörns-
dóttir, Stefán Jón Bernharðsson og
Þorkell Jóelsson, Sigurður Valsson
leikur á túbu, Guðmundur Sigurðs-
son og Hörður Bragason á orgel,
Skúli Sverrisson á bassa, Matthías
Hemstock á slagverk og höfund-
urinn, Jóhann Jóhannsson, á píanó.
Hringlaga
hugleiðsluverk
Caput-hópurinn frumflytur í kvöld nýtt verk eftir
Jóhann Jóhannsson. Tónleikarnir verða í Hall-
grímskirkju strax á eftir Listavöku unga fólksins.
Jóhann
Jóhannsson
Guðni
Franzson
HAUKUR Helgason opnar í
dag sýningu í Kænunni við
Hafnarfjarðarhöfn, á ljósmynd-
um sem hann tók við starf-
rækslu vinnuskóla Hafnarfjarð-
ar í Krýsuvík árin 1959-1962.
Þar dvöldu á sumrum 50 dreng-
ir í einu, á aldrinum 8-12 ára,
fimm vikur í senn. Haukur er fyrrver-
andi sjómaður, kennari, skólastjóri
og áhugaljósmyndari í yfir 50 ár.
Einnig stendur yfir ljósmyndasýn-
ing Hauks á Siglufirði frá síldveiði-
árunum 1954-59 og nú í júní verður
opnuð á Dalvík ljósmyndasýning á
myndum Hauks frá ýmsum tímum
þaðan, t.d. bæði síldarárunum og haf-
ísárunum.
Einnig er hægt að skoða ljósmynd-
ir Hauks á slóðinni www.mynd-
verk.is.
Ein ljósmynda Hauks Helgasonar af
Krýsuvíkurdrengjunum.
Krýsuvík-
urstrákar
í Kænunni
TILKYNNT var í Niðarósi í Noregi
í gærdag að skáldsagan Grafarþögn
eftir Arnald Indriðason hefði hlotið
Glerlykilinn,
Norrænu glæpa-
sagnaverðlaunin í
ár. Þetta er ann-
að árið í röð sem
Arnaldur hlýtur
þessi alþjóðlegu
verðlaun en í
fyrra féllu þau
honum í skaut
fyrir Mýrina.
Grafarþögn kom
út hjá Vöku-Helgafelli árið 2001.
Það eru samtök áhugafólks um
glæpasögur, Skandinavisk Krimi
Selskap sem veita verðlaunin.
„Þetta kemur mér algjörlega í
opna skjöldu þar sem mér datt ekki
í hug að ég myndi fá verðlaunin
annað árið í röð,“ sagði Arnaldur í
samtali við Morgunblaðið þar sem
hann var staddur í Niðarósi í gær.
„Ég er mjög glaður fyrir hönd bók-
arinnar þar sem hún fjallar um
heimilisofbeldi og þetta verður von-
andi til þess að vekja athygli á þeim
glæp sem ég tel einn þann svívirði-
legasta.“
Grafarþögn gerist á tveimur tím-
um, annars vegar í nútímanum og
hins vegar á árum seinni heimstyrj-
aldarinnar þar sem sögð er saga
fjölskyldu sem býr við gegndarlaust
ofbeldi heimilisföðurins. Lögreglu-
maðurinn Erlendur og félagar hans
fá það verkefni að grafast fyrir um
þessa sögu þegar bein finnast í
Grafarholtinu. „Glæpurinn í sögunni
er ekki beint morðið sem framið
hefur verið heldur ofbeldið og af-
leiðingar þess,“ segir Arnaldur.
Tilnefnd voru verk frá Dan-
mörku, Noregi, Finnlandi og Sví-
þjóð, auk Íslands, og valdi dóm-
nefnd skipuð fulltrúum allra
landanna fimm verðlaunabókina.
Meðal þeirra sem hlotið hafa Gler-
lykilinn á fyrri árum eru Henning
Mankell fyrir Morðingja án andlits
árið 1992, Peter Höeg fyrir Lesið í
snjóinn 1993 og Karin Fossum fyrir
Líttu ekki um öxl árið 1997 en bæk-
urnar hafa allar komið út á íslensku.
Arnaldur veitti verðlaununum við-
töku ytra fyrr í dag.
Réttindastofa Eddu - útgáfu hef-
ur þegar selt útgáfuréttinn á Graf-
arþögn til Þýskalands, Svíþjóðar,
Bretlands og Hollands. Mýrin, sem
hlaut Glerlykilinn í fyrra, hefur nú
verið seld til átta landa.
Tvær kvikmyndir
í undirbúningi
Að sögn Péturs Más Ólafssonar,
útgáfustjóra Vöku-Helgafells, hefur
Grafarþögn þegar verið seld til Sví-
þjóðar, Bretlands, Þýskalands og
Hollands og viðræður standa yfir
við forlög í fleiri löndum. „Mýrin
eftir Arnald Indriðason hefur nú
komið út á dönsku, þýsku, finnsku
og hollensku og er væntanleg á
ensku, sænsku, norsku og tékk-
nesku. Þeir dómar sem birst hafa
um Mýrina erlendis hafa verið mjög
lofsamlegir.“
Að sögn Péturs Más hefur þýska
forlagið Bastei-Lübbe nú tryggt sér
útgáfuréttinn á öllum bókum Arn-
aldar.
„Harvill Press í London mun gefa
Mýrina út á næsta ári og Grafar-
þögn ári síðar. Harvill Press er eitt
af dótturforlögum Random House
sem er stærsta útgáfusamsteypa
veraldar nú um stundir. Forum í
Danmörku, eitt af dótturforlögum
Gyldendal, gaf nýverið út Mýrina.
Prisma gefur bækur Arnaldar út í
Svíþjóð en það forlag hefur bæði
fest kaup á Mýrinni og Grafarþögn.
Finnska útgáfan Blue Moon kirjat
hefur keypt útgáfuréttinn á Mýrinni
og kom bókin nýverið út þar í landi.
Mýrin kom einnig út í Hollandi á
dögunum en það er forlagið Signat-
ure sem gefur hana út þar í landi.
Loks er þess að geta að Bastei-
Moba í Tékklandi tryggði sér rétt-
inn á Mýrinni á dögunum.“
Nú eru í undirbúningi tvær kvik-
myndir eftir bókum Arnaldar. Balt-
asar Kormákur vinnur að gerð bíó-
myndar eftir Mýrinni og Snorri
Þórisson stefnir að gerð alþjóðlegr-
ar stórmyndar eftir Napóleonsskjöl-
unum.
Norrænu glæpasagnaverðlaunin
Grafarþögn hlýtur
Glerlykilinn
Arnaldur
Indriðason