Morgunblaðið - 01.07.2003, Blaðsíða 23

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚLÍ 2003 23
KAFFI er ómissandi drykkur í
lífi margra Íslendinga og sjálf get
ég varla hugsað mér að nokkur
dagur líði án þess
að ég fái mér kaffi-
sopa.
Algengt er að
hugsa aðeins um
kaffið sem neyslu-
vöru frá kaffi-
brennslunni en ekki
sem innflutningsvöru frá þróunar-
löndum. Kaffibaunir eru önnur
helsta útflutningsvara í heimi en
olía er sú helsta. Margir aðilar
koma að kaffikeðjunni frá því að
kaffibóndinn hefur ræktað baun-
irnar þar til kaffið kemst til neyt-
anda. Kaffibaunir eru aðeins rækt-
aðar í þróunarlöndum og það er
talið að um 100 milljónir manna lifi
nánast alfarið á ræktun og sölu
kaffibauna. Nánast allir kaffi-
baunaræktendur eru fátækar
bændafjölskyldur.
Að framleiða kaffibaunir er
tímafrek erfiðisvinna. Það þarf
fyrst að rækta kaffiplöntuna sem
fer síðan ekki að gefa af sér baunir
fyrr en eftir um þrjú ár. Þær
þurfa síðan að fara í gegnum mörg
ferli, t.d tínslu, flokkun, hreinsun
og þurrkun. Þessi vinna er oft
framkvæmd án hjálpar verkfæra
sem við á Íslandi teljum sjálfsögð.
Að lokinni þessari vinnslu eru
baunirnar seldar áfram frá bónda
til næsta aðila í keðjunni. Það er
oftast staðarkaupmaður sem kaup-
ir af bóndanum, hann selur baun-
irnar áfram til útflutningsaðila, en
þarna á milli er oft einn annar
milliliður. Útflutningsaðilinn selur
baunirnar áfram til innflutnings-
aðila, til dæmis í Evrópu. Þaðan
kaupa kaffibrennslurnar kaffibaun-
irnar sem þær brenna og mala og
selja til verslana. Allir þessir taka
sinn toll af verði kaffisins. Fyrir
um tíu árum fékk kaffibóndinn um
þriðjung útsöluverðs á kaffi en
hlutur þeirra hefur nú minnkað í
flestum tilfellum í minna en einn
tíundahluta af útsöluverðinu. Á
bak við þinn kaffibolla hefur því sá
aðili sem unnið hefur nánast alla
þá vinnu sem krafist er við fram-
leiðslu á gæðakaffi fengið minnsta
hlutann af því verði sem þú greið-
ir.
Fyrir margar fátækar þjóðir er
útflutningur á kaffibaunum jafn
mikilvægur og útflutningur okkar
Íslendinga á sjávarafurðum. Sem
dæmi má nefna Afríkulöndin Búr-
undí, þar sem kaffibaunaútflutn-
ingurinn er 79% af öllum útflutn-
ingi landsins, og Eþíópíu, þar sem
hann er 54%. Allar sveiflur á
heimsmarkaðsverði á kaffi hafa því
mikil áhrif á fjárhag þessara
landa. Fjárhag sem nú þegar er
bágborinn og milljónir manna búa
við sárustu fátækt. Einnig er kaffi-
útflutningurinn afar mikilvægur
fyrir stærstu kaffiframleiðendurna
svo sem Brasilíu, Kólumbíu og Ví-
etnam.
Fyrir nokkrum árum hvatti Al-
þjóðabankinn Víetnam til þess að
auka framleiðslu sína á kaffibaun-
um. Víetnamar brugðust skjótt við
og juku framleiðslu sína gríðarlega
og voru orðnir árið 2000 næst-
stærstu kaffiframleiðendur í heimi.
Þessi aukna kaffiframleiðsla leiddi
til um 8% offramleiðslu á kaffi-
baunum.
Það er afar erftitt að skilja
þessa ákvörðun Alþjóðabankans.
En stjórnendur Alþjóðabankans
þekkja líklega manna best lögmál
markaðarins, aukin framleiðsla án
aukinnar eftirspurnar þýðir aðeins
eitt, lækkað verð.
Heimsmarkaðsverðið á kaffi náði
sögulegu lágmarki árin 2001–2002
og hafði ekki verið lægra í hundr-
að ár. Þrátt fyrir að verðið hafi nú
aðeins hækkað er það ennþá sögu-
lega lágt. Þetta verðfall kom gríð-
arlega illa við tugi milljóna kaffi-
bænda, og nú lifa margir þeirra
nánast við svelti. Verðið sem
margir fá dugir ekki fyrir fram-
leiðslukostnaði þeirra. Til þess að
fara að framleiða eitthvað annað
en kaffi þarf fjármagn, fjármagn
sem þessir bændur hafa oftast
ekki og engin útgönguleið virðist
vera í sjónmáli fyrir milljónir
manna.
Það sorglegasta við þetta er að á
meðan þessir bændur búa við
hörmulegar aðstæður græða kaffi-
brennslur á Vesturlöndum millj-
arða. Sem dæmi má nefna Nestlé,
einn risann á kaffimarkaðnum,
sem var með 26% hagnað árið 2001
af sölu á skyndikaffi, og sömu sögu
er að segja frá kaffibrennslunum í
Noregi þar sem stærstu brennsl-
urnar græddu milljarða og voru
með yfir 10% hagnað af sínum
rekstri. Oxfam, þróunaraðstoðar-
félag í Evrópu, skrifaði skýrslu um
ástandið í kaffibransanum fyrir um
einu ári. Þar koma þeir fram með
neyðaráætlun til þess að bjarga
kaffibændunum. Hún byggist á því
að allir aðilar í kaffikeðjunni leggi
sitt af mörkum til að hjálpa kaffi-
bændum út úr þessari neyð. Kaffi-
brennslurnar ættu að einbeita sér
að því að kaupa einungis gæðakaffi
og borga fyrir það sanngjarnt
verð. Einnig að veita fjármagn í
uppbyggingu hjá kaffibændum til
að geta unnið bug á þessu sorg-
lega ástandi.
Á flestum Vesturlöndum er
neytendum gefinn kostur á því að
kaupa svokallað sanngjarnt kaffi,
en það er kaffi sem er keypt fyrir
ákveðið lágmarksverð beint frá
kaffibóndanum, verð sem ákveðið
er af Sameinuðu þjóðunum. Þetta
kaffi er ekki selt á Íslandi og okk-
ur neytendum er með því ekki gert
kleift að styðja beint við bakið á
kaffibændunum. Þetta kaffi væri
gaman að sjá á íslenskum markaði.
Ég skora á kaffibrennslur á Ís-
landi að gera allt sem í þeirra
valdi stendur til að bæta hag kaffi-
bændanna og taka þessi málefni
alvarlega. Ekki fara auðveldustu
leiðina og setja ábyrgðina á næsta
aðila í keðjunni heldur taka á
vandanum og sýna gott fordæmi.
Með kaffi á sam-
viskunni
Eftir Þórhildi Fjólu Kristjánsdóttur
Höfundur er nemi í orkuverkfræði í
Þrándheimi.
ÁRIÐ 1976 voru samþykkt lög frá Alþingi sem gjörðu Húsnæðismála-
stofnun ríkisins kleift að lána á beztu kjörum þeim öryrkjum sem þurftu
vegna aðstæðna sinna að breyta eða endurbæta húsnæði hjá sér, sem
sagt aðgengislán vegna hreyfihömlunar fyrst og síðast.
Það var hugsjónamaðurinn mikli Oddur Ólafsson sem
flutti um þetta þingmál og með sinni mildu en ákveðnu
málafylgju og elskulegri ýtni fékk hann stuðning þing-
heims, svo af urðu lög.
Lán þessi komu sér mjög vel fyrir marga sem stóðu
andspænis vandkvæðum í húsnæðismálum sínum vegna
fötlunar af völdum slysa eða sjúkdóma og lánakjörin voru
á þann veg að hvergi fundust nándar nærri eins góð.
Reynslan varð sú að hundruð einstaklinga nýttu sér þessi lán og hafa
nýtt sér fram til þessa og þau urðu þeim veruleg hjálp við oft mjög örð-
ugar aðstæður þeirra.
Þegar Íbúðalánasjóður tók til starfa lögðu Öryrkjabandalagið og
Sjálfsbjörg á það ríka áherzlu, að þessi flokkur lána yrði með ein-
hverjum hætti tryggður áfram og svo varð og forstjóri Íbúðalánasjóðs,
Guðmundur Bjarnason, sýndi þessum málum mikinn og góðan skilning.
En lánskjörin eru auðvitað ekki þau sömu og áður var, því megin-
breytingin varð þegar vaxtakjörin á félagslegu lánunum hækkuðu, enda
skyldu vaxtabætur koma í staðinn og skal ekki frekar út í þau mál farið.
En sérþarfalánin eins og þau hafa löngum verið kölluð bera nú tæp-
lega 6 % vexti og vaxtabætur koma þar tæpast til nema í einstaka til-
felli.
Upphæðirnar eru ekki allar háar, geta þó vissulega verið það, en þær
eru þeim sem fyrir verða tilfinnanlegar. Réttilega segir forstjóri Íbúða-
lánasjóðs, að vaxtakjörunum geti hann ekki breytt, en þá er að leita
annarra leiða og að því hefur nokkuð verið unnið.
Lögin um málefni fatlaðra heimila 10% styrki úr Framkvæmdasjóði
fatlaðra til íbúða fatlaðra, þ.e. til framkvæmdaaðila og sveitarfélaga,
enda komi til félagslegt lán. Mér hefur þótt það hið eðlilegasta mál að
hið sama sé látið gilda um styrki til þeirra sem þurfa aðgengis vegna að
breyta eða bæta húsnæði sitt og hefi reifað það mál á vegum Stjórnar-
nefndar um málefni fatlaðra svo og við ráðherra félagsmála og fengið
góðar undirtektir í þeim efnum.
Sanngirnismál væri þetta miðað við hina stórfelldu breytingu láns-
kjara, enda var það grunnhugsun Odds Ólafssonar á sínum tíma að
þessi lán væru á sem allra lægstum vöxtum, allt að því styrkur að hluta
til, þó formið væri þetta.
Nýr ráðherra félagsmála hefur tekið máli þessu mjög vel og á það
skal trúað að úr megi leysa á einhvern þann hátt sem unandi er.
Það ætti að vera óhætt að fullyrða, að til þess muni fullur vilji hvar-
vetna í samfélaginu að létta þeim lífsgönguna sem mest, sem fyrir þeim
áföllum verða að þurfa að ráðast í slíkar framkvæmdir við oftast hinar
örðugustu fjárhagsaðstæður.
Svo er bara að vona að byggingarlögum sé svo vel eftir fylgt og þann-
ig um alla hnúta búið í nýbyggingum, að hvergi þurfi þar að bæta eða
breyta, þó breytingar verði á högum íbúa hvað aðgengisþörf alla varð-
ar.
Ráðherra félagsmála er alls árnaðar beðið í sínu starfi og vænzt hins
bezta af málinu í hans höndum.
Sérþarfalánin og vaxtamálin
Eftir Helga Seljan
Höfundur er fulltrúi ÖBÍ í Stjórnarnefnd um málefni fatlaðra.
Á TÍMUM gæðakrafna varðandi
starfsemi fyrirtækja, í nánast öllum
rekstri, innra eftirliti, aðild ýmissa
staðla ásamt metn-
aði starfsmanna,
rennur manni til
rifja misjöfn með-
ferð sumra þátta-
gerðarmanna RÚV á
formönnum stjórn-
málaflokkanna í
þættinum Á beininu sem birtust
okkur háttvirtum sjónvarpsáhorf-
endum og kjósendum dagana fyrir
síðustu alþingiskosningar. Hæstvirt-
ur forsætisráðherra hefur verið og
virðist enn í tiltekinni kreppu vegna
viss formanns flokks sem lenti utan
gátta í þeirri sérstöku meðhöndlun
sem hann sjálfur naut hjá þeirri
stofnun sem hér er um rætt. Undir-
ritaður hefur fullan skilning á skiln-
ingsleysi hæstvirts forsætisráðherra
á breyttri fiskveiðistefnu sem tiltek-
inn flokkur boðaði, en á jafnframt
erfitt með að hann átti sig ekki á
mun á þeirri lognmollu sem hann
sjálfur fór í gegnum með vini sínum
Gísla Marteini og þeirri gjörninga-
hríð sem formaður Frjálslynda
flokksins mátti sæta í þeim þætti af
Á beininu sem hann „naut“ hjá um-
ræddri stofnun. Þó tekur fyrst stein-
inn úr er sá sami hæstvirtur for-
sætisráðherra ber það á borð fyrir
sína ástkæru þjóð að úr því að hann
sjálfur skilji ekki þá breyttu stefnu
fiskveiðistjórnar sem formaður
Frjálslynda flokksins gerði tilraun
til að koma til skila í þættinum Á
beininu undir því gagnrýniverða
háttalagi beggja þáttagerðamann-
anna með sífelldum frammígripum
að honum virtist með öllu fyrir-
munað að gera sig skiljanlegan, þá
geti vart verið að hans þjóð skilji
frekar. Í hátíðarræðu sinni 17. júní
sl. talaði sami hæstvirtur forsætis-
ráðherra um skrum stjórnmálanna.
Hvað getur að líta meira skrum en
það að telja þá þáttagerðarmenn
sem flytja þess mál er svo ræðir, af-
flutning, þegar viðkomandi á í hlut,
en óskiljanlegt þegar þeir eiga í hlut
sem hafa aðra skoðun en viðkom-
andi?
Er ekki augljóst að einhverra úr-
bóta er þörf hjá stofnun sem með
svo viðkvæma hluti lýðræðisins
höndlar? Um það leyti er kosið var í
síðustu alþingiskosningum var gerð
á því könnun hversu margir og hve-
nær kjósendur gerðu upp hug sinn
til framboða. Kom þá fram að 23%
gerðu upp hug sinn á síðasta degi. Á
eftirmiðdegi 9. maí, nánar tiltekið kl.
14–15 komu tveir menn saman á Út-
varpi Sögu, sem undirritaður telur
að talsverðu leyti í umráði þess
fræga manns, Jóns nokkurs úr Skíf-
unni. Umræðuefnið var að stórum
hluta eitt, fiskveiðistefna Frjáls-
lynda flokksins. Þar hittust höfð-
ingjar lýðræðislegrar umræðu, þeir
formaður Sjálfstæðisflokksins og
Ingvi Hrafn, í Hrafninn flýgur. Þessi
umræða var þeim einum lík. Hún
var síðan endurflutt á kosningadag
10. maí sl. að minnsta kosti einu
sinni á sömu Sögunni. Það kom svo-
lítið ankannalega út hjá þeim sama
Ingva Hrafni á Hrafninn flýgur að
umræðan um eineltið „dúkkaði“ upp
hjá honum skömmu eftir kosningar!
Er ekki kominn tími til að þjóðin fari
að kjósa sér málefnalega hugsandi
stjórnmálamenn svo við teljumst
enn í flokki lýræðisþjóða?
Eftir kosningar var gerð könnun á
fylgi flokka og kom þá í ljós að nú-
verandi meirihluti var fallinn.
Undirritaður neitar að trúa því að
þjóðina skorti dómgreind. Mikið
frekar að verkfæri lýðræðisins séu
vannýtt.
Er ríkisútvarp-
sjónvarp trúverð-
ug stofnun?
Eftir Trausta Hólm Jónasson
Höfundur er rafvirki.
w
w
w
.c
lin
iq
ue
.c
om
100% ilmefnalaust
Vísindi, vatn og viska
Kynntu þér nýju Water Therapy vatnsmeðferðarlínuna frá Clinique.
Hún byggir á hafsjó vísindalegrar þekkingar.
Clinique Water Therapy er ný lína af vörum til líkamshirðu sem eru
bæði árangursríkar og sannkallaðar dekurvörur.
Sérvirkjað vatn eflir rakabirgðir húðarinnar og hraðar markvissum
úrbótum.
Allar byggjast vörurnar á efnasamsetningu er færir húð þinni
ómældan raka á stundinni en tekur svo til við að sinna sérstökum
þörfum hennar, allt frá styrkingu til sefjunar. Þú finnur hvernig húð
þín öll, verður mýkri, sléttari, færari til að takast á við hvað sem er -
og síðast en ekki síst, unaðslega úthvíld.
Nýja Water therapy vatnsmeðferðin -
húðvæn, húðljúf, húðvitur.
Austurstræti, Austurver, Melhagi, Mjódd, Kringlan, Glerártorg
Akureyri, Kjarninn Selfossi
Ráðgjafi frá Clinique verður í
Lyf og heilsu kl. 10 -15.
Í dag Austurstræti
Á morgun Melhaga
Fimmtudag 3. Júlí Austurver
Þriðjudaginn 8. Júlí Mjódd
Fimmtudaginn 10. Júlí Kringlan