Morgunblaðið - 01.08.2003, Blaðsíða 25

Morgunblaðið - 01.08.2003, Blaðsíða 25
LISTIR MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 2003 25 NÝÚTKOMIN ferðakort Land- mælinga Íslands eru um margt frá- brugðin hinum eldri kortum, dönsku herforingjaráðskortunum, sem flest- ir kannast við, í mælikvarðanum 1:250.000. Án efa eru þetta þau kort, sem flestir nota á ferðum sínum um landið og einnig til þess að átta sig á höfuðdráttum landsins. Fyrst er til að taka, að blöðin eru nú þrjú í stað níu áður. Að sumu leyti er hagræði af þessari stærð, því að kortin eru hag- anlega brotin. Á hinn bóginn eru þau oft óþægilega stór, ef breiða þarf úr þeim (86x135 cm) og samanbrotin að fullu fara þau heldur illa. Pappírinn í kortunum er vel valinn og virðist þola talsvert hnjask. Gerð leturs og stærð eru sömuleiðis vel valin, svo að kortin eru mun læsilegri en hin gömlu. Mörgum kemur sjálfsagt spánskt fyrir sjónir, að engar sýslur eru skráðar á kortin. Ástæðan er sú, að þær eru ekki til samkvæmt bókstaf laganna. Hins vegar eru umdæmis- mörk sýslumanna færð á kortin og sums staðar falla þau að mörkum gömlu sýslnanna en annars staðar ekki. Hreppamörk eru löngu dottin upp fyrir en hvergi er að finna skil á milli sveitarfélaga og hin nýju nöfn eins og Árborg og Fjarðabyggð eru ekki tekin með, að því er þó bættur skaðinn. Gömlum og gildum nöfnum yfir stærri svæði er þó víða haldið, eins og Staðarsveit, Flói, Mýrar, Landsveit og Kelduhverfi, en engar línur dregnar, sem sýna víðáttu þeirra; en Holt og Tungusveit eru ekki merkt, svo að dæmi sé tekið. Þarna á milli er víða mikið ósamræmi í stærð leturs. Að sjálfsögðu eru hæðarlínur á kortunum, en það hefur gleymzt að geta um hver hæðin er á milli lína. Verra er, að hvergi eru hæðartölur við línur, svo að það getur verið taf- samt að komast að réttri hæð. Öllu verra er þó, að hæðarlínum á jöklum er sleppt. Slíkt má ekki koma fyrir og verður að laga það hið snarasta. Margar hæðartölur á fjöllum eru aðrar en á eldri kortum og má því ætla, að þessar séu réttar. Árni Hjartarson sýndi fram á það hér í blaðinu fyrir skömmu, að hæð Heklu er röng og leikur grunur á, að það eigi við um fleiri fjöll (t.d. Snæfell, Hengil og Eyjafjallajökul), þó að ekki sé auðvelt að sannreyna það. Einkennilegt er, að búið er að þurrka út hæðartölur á mjög áberandi kennileitum eins og Krakatindi, og Grettishæð á Stórasandi er ekki einu sinni merkt lengur. Á eldri kortum er tiltekin hæð vatna yfir sjó, en hér er þessum mjög svo nauðsynlegu tölum sleppt, þó að skýringar við kortin sýni annað. Það þarf ekki að lýsa því, hve bagalegt það er. Ár og lækir eru teiknuð með bláum línum og eru því nokkuð greinileg á kortinu. Þó eru sumar ár slitnar í sundur (t.d. Háumýrakvísl og Grjótá undir Búrfellshálsi) en um aðrar hef- ur ekki verið kunnugt áður, eins og allar lækjarsprænurnar, sem sýndar eru á Heiðinni hárri. Þar sem ár falla um sanda eða aura eru oft aðeins út- línur látnar duga, svo að árnar líta út sem stórfljót, stöðuvötn eða jafnvel firðir. Þannig má ætla, að fjörður gangi norðaustur úr Hvítárvatni, þar sem Fróðá rennur í það, og ókunn- ugir kunna að halda, að Skyndidalsá í Lóni sé allt að því skipgeng og að stöðuvötn séu í Múlakvísl og Klif- anda. Þá eru upptök Jökulsár á Fjöll- um teiknuð þannig, að þau líkjast uppistöðulónum. Mesta furðu vekja þó vötnin stóru í Eldhrauni austur af Árkvíslum (eða Djúpabresti). Þeim hafa þó engin nöfn verið gefin. Svo aftur sé vikið að gömlu kort- unum, þá voru mýrar, hagar, engi og skógar merkt með grænum lit, auk smærri tákna. Nú eru aðeins skógar (kjarr) og ræktað land merkt græn- um lit en flóar og fen með litlum bláum, ógreinilegum táknum. Þessar merkingar eru með slíkum eindæm- um, að það hálfa væri nóg. Ljósvatns- skarð er eitt akurlendi fjalla á milli samkvæmt kortinu, enginn túnbleðill við Þórðarstaði en hins vegar víðlent ræktað land í Fnjóskadal frá Stein- kirkju suður fyrir eyðibýlið Grjótár- gerði. Það eru og nokkur tíðindi, að Vaglaskógur (eða Hálsskógur), vöxtulegasti birkiskógur landsins, er með öllu horfinn af korti. Þá eru hvorki flóar né fen í Þjórsárverum, Hvítárnesi eða Miklumýrum og eng- inn mýrarblettur lengur til í Guð- laugstungum. Þannig mætti lengi telja og er með ólíkindum hvað merk- ingar eru ónákvæmar. Þá er komið að örnefnum. Ef allt yrði talið, sem fundizt hefur við frem- ur litla leit, yrði sá bálkur ærið lang- ur. Hér eru því ekki tök á að birta nema fáein dæmi til glöggvunar. Ekki eru öll örnefni rétt, Vondubjall- ar á Rangárvöllum kallast Rauðu- bjallar og Biskupstunga á Auðkúlu- heiði er nefnd Biskupstungur. Sumir bæir eru á röngum stað; Heiðarbrún í Holtum er úti í miðri Ytri-Rangá en eyðibýlið Sandar í Leiðvallarhreppi er sýnt á bakka Kúðafljóts en ekki á eyju í miðri á. Sömu sögu er að segja um Belgsá í Fnjóskadal, sem er sett við Selgil vestan Fnjóskár á korti nr. 2 en er með réttu austan árinnar. Fyrir kemur að merkingar bæja séu rangar. Í Aðaldælahreppi er nöfnum á Brúnahlíð og Klambraseli víxlað og Víkingavatn II er nefnt Kílakot, en það er eyðibýli sunnan við vatnið og ekki merkt. Bærinn Fjall í Seylu- hreppi er ómerktur og Íbishóll þar skammt frá er þurrkaður út, þó að þar sé búið. Þá hafa nöfn á mörgum gömlum eyðibýlum, sem mörgum leikur forvitni á að vita hvar eru, ver- ið afmáð. Nú sjást engir Hólar lengur í Biskupstungum og niðjar kenndar til Víkingslækjar finna ekki lengur ættaróðalið á korti. Ótal önnur dæmi mætti nefna. Það eru ekki aðeins bæjarnöfnum, sem hefur skolað til, Arnarneslón er sett við Botnatjarnir og gleymzt hef- ur að teikna Úlfsvatn á Arnarvatns- heiði, og af ómerktum, stórum vötn- um má nefna Skjálftavatn og Svínafellsvatn í Nesjahreppi. Þá er mörgum þekktum örnefnum sleppt. Gránunes á Kili, Paradís á Skógar- strönd, Útfall og Grasver í Fögru- fjöllum, svo að fátt eitt sé nefnt, eru ekki lengur auðkennd, en hins vegar er nýnefnið Lónsöræfi sett á kort. Þau hétu áður Stafafellsfjöll og dugði það nafn þangað til kaupstaðabúar fóru að spranga þar um. Á kortunum er hitt líka til, að nöfnin standa en tákn um fyrirbærin eru horfin. Þann- ig eru tákn um jarðföllin í Urðarhálsi og Stóra- og Litla-Víti í Þeista- reykjabungu ekki sýnd. Þó að hér hafi verið fjallað um nöfn má líka geta þess, að víða eru áber- andi eyður í kortunum. Sem dæmi má nefna, að á leiðinni á milli Selvogs og Þorlákshafnar er ekki eitt einasta staðarnafn, þó að af nokkru sé að taka (t.d. Bjarnavík, Viðarhellir, Háaleiti og Básar). Úr þessu verður ef til vill bætt, þegar Suðurstrand- arvegur kemur. Ekki skal fjallað hér um akvegi, en þar gætir oft mikillar ónákvæmni. Engum skal ráðlagt að treysta þess- um merkingum. Samkvæmt korti er akfær leið fram Kjálka alla leið að Ábæ; brúarsmíðin þar hefur því ekki farið hátt og er síðast fréttist lá leið fram Fnjóskadal ofan bæjar við Þórðarstaði en ekki fram bakkann eins og sýnt er. Að síðustu má geta sér þess til, að jökulskerin, sem tákn- uð eru við Grímsvötn, hafi á loft- myndum aðeins verið gjóskuflekkir, sem hafa glapið kortagerðarmönnum sýn. Skal nú lokið athugasemdum, þó að af nógu sé enn að taka. Við lestur kortanna fer ekki hjá því, að hugur- inn leiti aftur til Eggerts og Bjarna, Sveins Pálssonar og Björns Gunn- laugssonar, sem lögðu á sig ómælt erfiði til að grafast fyrir um hæð fjalla, svo að sem minnstu skakkaði. Um langan aldur stóðum við í þakk- arskuld við erlenda kortagerðar- menn, meðal annars Frisak, Scheel og Koch og síðan hóp erlendra manna, einkum danskra, sem unnu stórkostleg afrek. Flest af því, sem þeir unnu, var gert af slíkri ná- kvæmni við hinar erfiðustu aðstæð- ur, að ekki hefur þurft að bæta um síðar. Kortagerðarmenn nú á dögum vinna við allt aðrar aðstæður en áður og þurfa ekki að vaða eina einustu lækjarsprænu. Nútímatölvutækni og dýrustu tæki standa þeim til boða. Árangurinn er því miður ekki að sama skapi góður og þessi nýja út- gáfa er, frómt frá sagt, afspyrnu lé- leg, frá sjónarhóli þess leikmanns í þessum fræðum, sem hér heldur á penna. Nauðsynlegt er að fá ítarleg- ar skýringar á því, hvers vegna svona óhöndulega hefur til tekizt, því að út- gáfa landakorta er ábyrgðarmikið starf. Kortaútgáfa er hvort tveggja í senn menningarlegt og vísindalegt viðfangsefni, sem krefst þess að við- höfð séu hin vönduðustu vinnubrögð. Landmælingar Íslands, sem notið hafa mikils trausts til þessa, geta ekki vikið sér undan því að útskýra þessi flausturslegu vinnubrögð. Ágúst H. Bjarnason ahb@ismennt.is Hrapalleg ÍslandskortKORTKortagerð Útgefandi er Landmælingar Íslands. Reykjavík 2002/03. Ferðakort 1 til 3, mælikvarði 1:250.000– Ferðakort Landmælinga Íslands gefst kostur á að sjá verkið á Listahátíð Reykjavíkur á vori komanda. Aðspurður hvernig hugmyndin að verkinu hafi kviknað svarar Jó- hann að það sé í raun innblásið af upptökum úr tölvu af gerðinni IBM 1401, sem var fyrsta tölvan er kom til Íslands. „Faðir minn sagði mér frá því að þegar hann var að vinna hjá IBM á sjöunda áratugnum þá dunduðu starfs- mennirnir sér við það eftir vinnu að forrita tónlist á tölvur, sem voru annars einungis notaðar til bóhaldsútreikninga. Þegar ein slík tölva var tekin úr notkun árið 1971 þá tóku starfsmennirnir upp hljóðin úr tölvunni ásamt tónlist- inni sem þeir höfðu forritað á hana. Mér fannst þetta mjög spennandi og langaði að heyra. Þegar ég hlustaði á upptökuna þá upplifði ég þetta sem hálfgerða kveðjuathöfn, líkt og verið væri að kveðja gamlan vin. Upptakan af hljóðum tölvunnar var þannig nokkurs konar svanasöngur tölv- unnar,“ segir Jóhann sem varð hugfanginn af þessum mögnuðu hljóðum. Vélrænar hreyfingar andspænis lífrænum Jóhann segir að sig hafi þegar í stað langað til þess að gera eitt- hvað við þetta efni og búa til tón- verk úr því. Þegar hann bar hug- myndina undir Ernu heillaðist hún strax af henni. „Í verkinu erum við að kanna tengsl líkamans við vélar. Við veltum fyrir okkur hvernig manneskjan persónugerir vélar, auk þess sem okkur langaði að gera samanburð á annars vegar þróun mannsins og hins vegar þróun vélarinnar. Í raun má segja að manneskjan sé algjörlega háð vélum og oft getur verið erfitt að skilja að mann og vél og því má spyrja sig að því hvort hugsanlega sé að verða til ný tegund sem sameini mann og vél.“ Aðspurður segir Jóhann uppsetninguna afar einfalda, bæði hvað varðar lýsingu og sviðsmynd, sem geri sýninguna mjög ferðavæna. „Sýningin bygg- ist þannig aðallega á tónlistinni og kraftinum í Ernu sem dansara og hennar sviðsnærveru. Hún hefur mjög persónulegan og sterkan stíl sem dansari, sem er alveg magn- aður. Í verkinu er hún að leika sér með andstæðurnar sem birtast annars vegar í vélrænum og hins vegar í lífrænum hreyfingum. Auk þess hefur hún verið að vinna með hugmyndina um raf- magn sem lífgefandi kraft.“ Spurður um tón- listina sjálfa segist Jóhann m.a. notast við vinnsluhljóðin úr tölvunni, bút úr Ís- land ögrum skorið sem forritað var á tölvuna auk þess sem hann notar upptöku af upplestri úr hand- bókinni sem fylgdi tölvunni. „Þetta er gömul upptaka frá 1960 af einhverjum vinalegum Breta sem er að lesa upp úr handbókinni. Allt er þetta gam- aldags tæknimál, hugtök sem eng- inn skilur lengur, en tónninn í röddinni er mjög sefandi og talar beint til manns. Þannig að þegar maður er búinn að hlusta á upp- lesturinn í smátíma þá fer maður að líta á þetta nánast sem einhver almenn heilræði.“ Englabörn í Belgíu Skammt er milli stórra högga hjá Jóhanni því frá Vín liggur leið hans til Belgíu þar sem Lista- miðstöðin í Hasselt hefur boðið Tilraunaeldhúsinu að skipuleggja tveggja daga tónlistardagskrá með íslenskri tilrauna- og raftónlist í safninu. Framlag Jóhanns verður flutningur á tónlist sem hann samdi fyrir Engla- börn, leikverk Hávars Sigurjónssonar er sýnt var í Hafn- arfjarðarleikhúsinu. „Þetta er í fyrsta skiptið sem við spilum þetta verk í Evrópu, en fleiri tónleikar eru ráðgerðir m.a. í Bret- landi. Tónverkið Englabörn byggist upp eins og hálfgerð svíta. Upprunalega er þetta leikhústónlist, safn stemningsbúta sem ég raðaði upp á nýtt og endurhannaði þannig að tónlistin gæti virkað ein og sér á plötu. Síð- an endurskoðaði ég verkið aftur þegar það var flutt á tónleikum í Borgarleikhúsinu sl. vor, þannig að tónlistin gæti staðið alveg sjálf- stæð án leikritsins og virkað sem slík.“ Á þeim tónleikum spiluðu með Jóhanni Matthías Hemstock og Eþos-strengjakvartettinn. Á tónleikunum í Hasselt munu þeir Jóhann og Matthías spila með belgíska kvartettnum Helikon. Tónleikarnir fara fram 19. og 20. september og meðal annarra ís- lenskra flytjenda eru Kristín Björk Kristjánsdóttir, Hilmar Jensson og Kippi Kaninus. Morgunblaðið/KristinnJóhann Jóhannsson tónlistarmaður. Erna Ómarsdóttir dansari. silja@mbl.is ...í ferðalagið N O N N I O G M A N N I I Y D D A / sia .is / N M 0 6 8 2 1
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.