Morgunblaðið - 01.08.2003, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
EINS og kunnugt er hefur
nefnd á vegum Evrópuráðsins
gegn kynþáttafordómum og um-
burðarleysi gagn-
rýnt kristinfræði-
kennslu í íslenskum
grunnskólum. Hún
sé skyldufag þó
mögulegt sé að fá
undanþágu. Hvetur
nefndin stjórnvöld
til að tryggja að vel sé staðið að
kennslu um önnur trúarbrögð en
kristni. Eftir orðum formanns Fé-
lags kennara í kristnum fræðum,
siðfræði og trúarbragðafræðum að
dæma er slík kennsla þó mjög í
skötulíki í grunnskólum landsins
(Mbl. 10.7. sl.).
Fyrir greinarhöfundi rifjast upp
hálfgleymd saga. Í ársbyrjun 1964
birtist frétt í Vísi undir fyrirsögn-
inni „Grein „klippt úr“ skólablaði“.
Nemandi hafði skrifað grein í
skólablaðið sitt um það hvort
kenna ætti kristinfræði í gagn-
fræðaskólum. Fannst honum slík
fræðsla ferlega hallærisleg og
þessi heilagi andi þarna uppi alveg
glataður. En viti menn! Skóla-
stjórinn varð svo uppnæmur yfir
þessum ungæðislegu stælum að
hann lét rífa greinina úr þeim ein-
tökum blaðsins sem átti eftir að
dreifa til nemenda. Jafnframt var
biskupnum, fræðslumálastjóra,
formanni Prestafélags Íslands,
menntamálaráðherra og guð má
vita hverjum gert viðvart til að
tryggja að slíkur atburður end-
urtæki sig ekki. Í Vísi sagði einnig
að skólastjóri hefði kallað nem-
endur og kennara til fundar og
harmað þennan atburð. Frá því
var hins vegar aldrei sagt op-
inberlega að nemandinn fylltist
óyndi miklu yfir því að hafa verið
fordæmdur „á sal“ frammi fyrir
öllum nemendum og kennurum og
flosnaði upp úr skólanum fyrir
vorpróf. Samt var hann gæddur
ágætum námsgáfum. Hann var til
að mynda eini nemandi skólans
sem hafði fengið einkunnina 10,0
fyrir ólukkans kristinfræðina!
Vegir guðs eru sannarlega órann-
sakanlegir! En hvað skyldu marg-
ir aðrir grunnskólanemendur hafa
orðið að líða fyrir það umburð-
arleysi sem oft hefur loðað við
kristinfræðikennsluna? Það virðist
síst hafa minnkað. Varaformaður
Siðmenntar nefnir nokkur dæmi í
Morgunblaðinu 16. júlí. Er það
forsvaranlegt að kennsla í grunn-
skólum ríkisins meiði og lítillækki
nemendur? Þarf enga „aðgát í
nánd sálar“ þegar um krist-
infræðikennslu er að ræða?
Aðfinnslur nefndar Evrópuráðs-
ins gefa gullvægt tækifæri til að
bæta úr þessu ranglæti. Einfald-
asta og heiðarlegasta ráðið er að
taka alla trúarbragðafræðslu af
námskrá grunnskóla í eitt skipti
fyrir öll. Skilning milli ólíkra
menningarheima ætti að vera
hægt að efla með öðrum ráðum en
eilífum bíblíusögum frá fyrsta til
tíunda bekkjar í grunnskólum og
smágælum við nokkur önnur
trúarbrögð, bara svona til að sýn-
ast. Það er nefnilega augljóst að
námskráin um trúarbragðakennsl-
una er næstum öll um kristnina og
þar er víða gengið út frá ýmsum
trúarlegum og siðferðilegum gild-
um hennar sem gefnum. Ekki er
hægt að kalla það annað en inn-
rætingu. Nemendur fá ekkert
svigrúm til að efast. Þið ættuð
bara að lesa námskrána, bæði
áfram og aftur á bak. Það er hægt
að skoða hana á Netinu eins og
svo margt annað „kinky“ efni.
Menntamálaráðherra ætti að
gera alvöru úr þeirri hugmynd
sinni að kanna hvernig trúar-
bragðakennslu er háttað í grunn-
skólum. Þá myndi hann til dæmis
sjá að samkvæmt námskránni um
„kristin fræði, siðfræði og trúar-
bragðafræði“ er „siðfræðin“ í
náminu öll hugsuð út frá trúar-
brögðunum rétt eins og siðfræði
eigi sér enga sjálfstæða tilvist.
Trúarbrögðin fást fyrst og síðast
við sáluhjálp manna fyrir til-
stuðlan guðlegrar opinberunar
þótt ýmsar siðakenningar fylgi
flestum trúarbrögðum. Siðfræðin
er hins vegar alveg sjálfstæð
fræðigrein, óháð öllum trúar-
brögðum. Hún lýsir og greinir sið-
ferðilegan vanda sem mætir fólki í
daglegu lífi með aðferðum er
styðjast við skynsamleg rök en
ekki vísunum til trúarlegra op-
inberana eða guðfræði. Það er
nauðsynlegt að skilja að siðareglur
ýmiss konar, svo sem boð og bönn
trúarbragðanna, eru ekki eiginleg
siðfræði þótt þessar siðareglur
geti orðið viðfangsefni hennar.
Námskrá um „kristin fræði, sið-
fræði og trúarbragðafræði“ gerir
siðfræðina hins vegar að auð-
mjúkri ambátt trúarbragðanna í
grunnskólunum. Það nær engri
átt. Það hlýtur að mega krefjast
þess í nafni heiðarlegrar hugsunar
að börnum og unglingum verði
kennd raunveruleg siðfræði sem
ekki styðst við nein sérstök trúar-
brögð. Slík kennsla myndi fremur
auka víðsýni nemenda og skilning
á ólíkum lífsviðhorfum en allar
þessar biblíusögur.
Enga
trúarbragða-
fræðslu
í grunnskólum
Eftir Sigurð Þór Guðjónsson
Höfundur er rithöfundur.
EVRÓPUNEFND gegn kyn-
þáttafordómum og umburðarleysi
birti nýverið skýrslu sem varðar
m.a. kristin fræði í
grunnskólum lands-
ins. Samkvæmt lög-
um ber að kenna
kristin fræði, sið-
fræði og trúar-
bragðafræði í
skyldunámi hér á
landi, en samt eru aðeins kristin
fræði tilgreind í skýrslunni og
hvatt til þess að öllum börnum sé
tryggt tækifæri til að fræðast um
mismunandi trúarbrögð. Það er
rangt sem haldið hefur verið fram
í sumum fjölmiðlum að krist-
infræðikennsla í skólum sé gagn-
rýnd í skýrslunni. Þar er aðeins
gagnrýnt að í sumum tilvikum hafi
reynst erfitt fyrir börn að fá und-
anþágu frá kristinfræði enda hafi
nefndinni verið tilkynnt um það,
en hún hvetur til að boðið verði
upp á aðra fræðslu í staðinn fyrir
þá sem það vilja.
Sú athugasemd að erfitt hafi
reynst að fá slíka undanþágu hef-
ur komið á óvart og segist
menntamálaráðherra t.d. ekki vita
til þess að það hafi verið vand-
kvæðum bundið. Komið hefur
fram að oftast séu það Vottar
Jehóva sem sæki um undanþágu
og virðist það jafnan hafa verið
auðsótt mál. Fólk af öðrum trúar-
brögðum sækist hins vegar sjaldn-
ast eftir slíkri undanþágu.
Í aðalnámskrá grunnskóla frá
1999 segir að skólinn sé „fræðslu-
stofnun en ekki trúboðsskóli“,
enda eigi þar fyrst og fremst „að
miðla þekkingu og auka skilning á
kristinni trú og öðrum trúar-
brögðum“. Undir þetta hafa marg-
ir tekið, m.a. biskup og prestar
þjóðkirkjunnar sem segja að
kennslan eigi ekki að vera trúboð
heldur fræðsla um trúarbrögð
þorra landsmanna og helstu
heimstrúarbrögðin.
Í forystugrein í Morgunblaðinu
12. júlí er tekið undir þessi sjón-
armið um leið og mikilvægi krist-
inna fræða og trúarbragðafræða í
skólakerfinu er áréttað. Þar segir
að þar sem þekking á kristindóm-
inum sé nauðsynleg til að skilja
menningu og siði landsmanna sé
„engin leið að láta eins og krist-
indómurinn komi þeim ekki við,
sem ætlar að búa á Íslandi“.
Sömuleiðis geti kristnir menn ekki
skilið aðra menningarheima nema
kunna skil á þeim trúarbrögðum
sem hafi mótað þá.
Kristinfræðikennsla í grunn-
skólum hefur verið gagnrýnd af
fáeinum einstaklingum á þeirri
forsendu að þar sé um trúboð að
ræða og hafa dæmi verið tilgreind
í því sambandi. Enda þótt mis-
brestur kunni að hafa orðið á í
einstaka tilfellum dregur það ekki
úr vægi fræðigreinarinnar. Hætta
á innrætingu er auk þess ekki
bundin við kristin fræði því að
kennarar geta allt eins misnotað
aðstöðu sína hvað varðar t.d. sið-
fræðileg álitamál, sagnfræðistefn-
ur og stjórnmál. Margt bendir
hins vegar til að kristnum fræðum
hafi ekki verið sinnt sem skyldi
víða í skólakerfinu á liðnum árum
og má allt eins tilgreina dæmi um
kennara sem hafa dregið úr vægi
kennsluefnisins eða sniðgengið
það alveg. Kemur það ekki á óvart
þar sem kennsla í kristnum fræð-
um og trúarbragðafræðum er ekki
skyldugrein við Kennaraháskól-
ann, aðeins valgrein. Því ber að
fagna að menntamálaráðherra segi
það koma til greina að gera athug-
un á tilhögun námsins í grunn-
skólum.
Í ljósi þess hversu mikilvæg
kristin fræði eru, ekki aðeins til
skilnings á sögu og menningu
þjóðarinnar heldur einnig alls hins
vestræna heims, má spyrja hvort
ástæða sé til að veita undanþágu
frá henni. Evrópunefndin virðist
líta á það sem mannréttindi að
börn geti fengið undanþágu frá
kristinfræðslu. Sé kennslan hins
vegar fagleg en ekki trúboð má
allt eins spyrja hvort það geti ekki
verið rangt að veita undanþágu
þar sem barnið færi þá á mis við
bráðnauðsynlega grunnmenntun.
Það er æði margt í menntakerfinu,
sem er á skjön við hugmyndafræði
sumra þeirra trúarhópa, sem feng-
ið hafa opinbera viðurkenningu
hér á landi. Enda þótt þessir
trúarhópar afneiti þróunarkenn-
ingunni og víki frá ýmsum við-
teknum siðferðisviðhorfum er ekki
þar með sagt að rétt sé að hlífa
börnum úr þeirra röðum við nátt-
úrufræði, jarðfræði eða siðfræði í
skólum landsins.
Ástæða þess að Vottar Jehóva
kjósa að sniðganga kristin fræði
er einkum sú hversu ólíkar trúar-
hugmyndir þeirra eru þeim krist-
indómi sem helstu kirkjudeildirnar
eru grundvallaðar á. Í aðal-
námskránni segir að nemendur 8.
bekkjar skuli kunna skil á „helstu
kristnu trúfélögunum sem starfa
hér á landi, hvað greinir þau hvert
frá öðru og hvað þau eiga sameig-
inlegt“ og er meira að segja talað
um „vettvangsferðir í kirkjur og
aðra helgidóma“. Þar sem Vottar
Jehóva eru tiltölulega fjölmennur
trúarhópur hér á landi, sem auk
þess hefur hlotið opinbera við-
urkenningu, ætti námsefnið einnig
að greina frá því í hverju sérstaða
þeirra er fólgin.
Ástæða er til að taka undir með
Morgunblaðinu þar sem segir að
trúarbragðafræði eigi að vera
sjálfsögð skylda í skólakerfinu,
enda sé hún „ein forsenda gagn-
kvæms skilnings og friðsamlegrar
sambúðar í fjölmenningarlegu
samfélagi“. Að gera nemendum
grein fyrir hvaða þýðingu einstaka
trúarhugmyndir hafa fyrir hina
trúuðu er ekki trúboð heldur
fræðsla sem er nauðsynleg for-
senda víðsýnis og umburðarlyndis.
Skortur á fræðslu í trúarefnum er
hins vegar gróðrarstía vanþekk-
ingar, fordóma og umburðarleysis.
Trúarbragðafræði ætti einnig að
vera skyldufag í framhaldsskólum
eins og í nágrannalöndunum. Í HÍ
er nú boðið upp á þverfaglegt nám
í almennum trúarbragðafræðum á
vegum félagsvísindadeildar, guð-
fræðideilar og heimspekideildar
og sýnir það þá vitundarvakningu
sem á sér stað um mikilvægi þess-
ara fræða.
Kristin fræði og
trúarbragðafræði
Eftir Bjarna Randver Sigurvinsson
Höfundur er í doktorsnámi í almennum
trúarbragðafræðum við HÍ.
FYRIR skömmu kom út skýrsla
Evrópunefndar er vinnur gegn
kynþáttafordómum og umburð-
arleysi og þar var
kristinfræði-
kennsla hér á
landi gagnrýnd.
Þar er meðal ann-
ars talað um að
kristinfræði-
kennsla geti verið
undirrót fordóma og erfitt geti
verið fyrir foreldra/forráðamenn
að fá undanþágu fyrir börn sín,
kjósi þeir svo. Skýrsla þessi hefur
vakið athygli og ýmislegt verið
skrifað varðandi þetta mál und-
anfarið. Miklar breytingar hafa
verið á kristinfræðikennslu á liðn-
um áratugum, er hófust með að-
skilnaði skóla og kirkju árið 1926.
Kirkjan lætur sig varða kennslu í
kristnum fræðum og réttir kenn-
urum og foreldrum hjálparhönd
eftir því sem við á, en meginmunur
stofnananna er sá að skólinn
fræðir, kirkjan predikar. Skólanum
er ekki ætlað að þröngva
ákveðnum trúarlegum viðhorfum
upp á nemendur sína heldur veita
þeim tækifæri til að þroska með
sér skilning á ýmsum þáttum trú-
arinnar og stuðla að því að þeir
öðlist sjálfir forsendur til að taka
afstöðu byggða á þekkingu og
skilningi. Þá er markmið kennsl-
unnar að auka trúar-, siðgæðis- og
félagsþroska nemenda og má
benda á að í dag heitir greinin
kristinfræði, siðfræði og trúar-
bragðafræði.
Það verða sífellt háværari þær
raddir sem telja kristinfræði ekki
eiga heima í skólum landsins
vegna síbreytileika mannflórunnar
þar sem ólík trúarbrögð lifa hlið
við hlið, og gæti fræðslan þannig
leitt til fordóma. Fjölmenningarleg
kennsla getur einmitt leitt til þess
andstæða, þ.e. að við þekkjum eig-
in trú, en fræðumst jafnframt um
trú og lífsskoðanir annarra, þar
sem traust þekking á eigin rótum
er forsenda þess að nemendur
skilji önnur trúarbrögð. Krist-
infræðikennurum er einmitt uppá-
lagt að virða trú og lífsskoðanir
annarra, og á það ekki síst við hin
síðari ár þar sem nemendur tengja
ýmis voðaverk við ákveðna trúar-
hópa. Þá þarf að leiða nemendum
það fyrir sjónir að þar sé hinn
mannlegi þáttur að verki í trúnni,
ekki trúin sjálf. Þekkingarleysi el-
ur á fordómum á meðan þekking á
eigin trú og umburðarlyndi og
skilningur á trú annarra, vinnur
gegn þeim.
Kristinfræðikennarinn er fyr-
irmynd nemenda sinna og þarf að
sýna fram á að ákveðin sannfæring
og opinn hugur þurfa ekki að vera
andstæður. Kennslan verður að
einkennast af umburðarlyndi og
víðsýni og vilja til að virða fólk
með mismundandi trúar- og lífs-
skoðanir. Kennarinn þarf að gera
hlutlæga og heiðarlega grein fyrir
ólíkum viðhorfum án tillits hvort
hann aðhyllist þau viðhorf sjálfur
eða ekki. Hlutverk kennarans er í
fyrsta lagi að fræða nemendur sína
og í öðru lagi að leiða nemendur
sína til fundar við námsefnið, þ.e.
að nemendur fái að glíma við ýmis
málefni innan frá. Í allri kennslu
þarf kennari að leitast við að bera
virðingu fyrir sjálfum sér, náunga
sínum og umhverfinu. Þetta á sér-
staklega við í kristinfræði. Ef stað-
reyndin er sú að í íslenskum skól-
um séu kennarar sem líta á sjálfa
sig sem trúboða, er það alvarlegur
hlutur sem þarf að skoða sér-
staklega. Varast skyldi þó að setja
alla undir sama hatt og í Kenn-
araháskóla Íslands hefur verið haft
að leiðarljósi í kennaranáminu að
hlutverk kennarans er fræðsla,
ekki predikun. Skýrsla Evrópu-
nefndar er kannski ákall á frekari
fræðslu fyrir kennara er kemur að
kristinfræðikennslu, og vonandi að
þeir er láta sig málið varða taki við
sér og komi með skíra stefnumót-
un hvað þetta varðar. Þegar ís-
lensk ungmenni komu illa út í
stærðfræði hér á landi fyrir nokkr-
um árum, var gert átak í þeim efn-
um og í dag er stærðfræði önnur
kjarnagrein grunnskólans (hin er
íslenska). Það er vel og væri skref
í rétt átt ef samskonar rannsókn
sýndi fram á að trúar-, siðgæðis-
og félagsþroski nemenda væri á
niðurleið, unglingarnir væru með
lélegri sjálfsmynd en áður og ættu
erfiðara með að staðsetja sig, að
vægi greinar sem stefnir að því að
ná fram þessum þroskaþáttum,
yrði aukið. Það fer ekki á milli
mála hvert viðhorf höfundar er í
grein þessari. Sú skoðun að krist-
infræði eigi fullan rétt á sér og
kannski aldrei meir en nú, er hér
sett fram, með þeirri von að sam-
félag okkar sýni fleiri hlutum
áhuga í framtíðinni en þeim er
verða í askana látnir. Þetta er há-
leit hugsjón, en verði allt í okkar
heimi metið til peningaverðs og
markaðsöflin þau einu sem ná ein-
hverju fylgi, verða hugsjónir ekki
hátt metnar hjá komandi kyn-
slóðum.
Kristinfræði-
kennarinn
Eftir Önnu Lóu Ólafsdóttur
Höfundur kristinfræði-, siðfræði-
og trúarbragðakennari.
Í FJÖLBRAUTASKÓLANUM í Breiðholti er verið að leggja línur um
þróun skólans og námsins á miklum breytingatímum. Samfélag í stöð-
ugri þróun kallar á skóla í stöðugri þróun. Það krefst sveigjanleika og
nýtingar nýjustu tækni hverju sinni.
Í raun er það orðið svo að að fólk vill geta stundað
nám þegar því hentar og jafnvel heiman frá sér að
mestu leyti, ef svo ber undir. Þessum kröfum verður að
svara en jafnframt halda uppi skýrum markmiðum um
gæði náms og kennslu. Í því er stærð Fjölbrautaskólans
í Breiðholti mikill styrkur.
FB er stærsti framhaldsskóli landsins. Þar eru 1.300
nemendur í dagskóla, síðan eru 700 nemendur í kvöld-
skóla og á sumrin eru 700 nemendur við nám í Sumarskólanum í FB,
sem er sjálfseignarstofnun innan skólans. Nemendur geta því stundað
nám í dagskóla, kvöldskóla eða sumarskóla, allt eftir þörfum.
Þessa dagana er verið að endurskipuleggja kvöldskóla FB. Þar eru
nokkur atriði sett á oddinn, sem öll snúa að aukinni og bættri þjónustu
við nemendur. Meðal þeirra er innritun á Netinu, sem mun spara spor-
in og tryggja aðgang strax. Þá er það virkari ráðgjöf og þjónusta við
nemendur sem munu fá aukinn aðgang að starfsfólki skólans. Síðan
verður nýr vefur Kvöldskóla FB opnaður áður en innritun hefst í
ágúst.
Þá er ætlunin að bjóða valda áfanga í svokölluðu dreifnámi, sem
reynt hefur verið við sumarskólann við góðar undirtektir. Þá stunda
nemendur námið að heiman að mestu en hafa aðgang að kennurum á
ákveðnum tímum. Þeir munu sækja námsefni og verkefni á Netið og
skila verkefnum rafrænt. Dreifnámið er góð viðbót við hefðbundið
nám við kvöldskólann.
Markmiðið með þessari þróunarvinnu er að Kvöldskóli FB þjóni bet-
ur þeim nemendum sem hann sækja og bjóði velkomna nýja nemendur
sem vilja njóta kennslu við bestu aðstæður.
Kvöldskóli á nýrri öld
Eftir Gunnar M. Gunnarsson
Höfundur er kennari við FB.