Morgunblaðið - 24.08.2003, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 24. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
AÐ ER hreint með
ólíkindum hve tor-
velt er að afla upp-
lýsinga um atburði,
fólk eða samgöngu-
tæki á fyrri tíð. Söfn
og opinberar stofn-
anir virðast ekki
hafa tiltæk gögn, né geta gefið vís-
bendingar um hvar þau sé að finna.
Ég hefi margoft rekið mig á þetta á
undanförnum árum. Nefna má tvö
dæmi. Ég þurfti að fá svar við því
hver hefði eða raunar hverjir hefðu
verið læknar á Eyrarbakka haustið
1918. Ég hringdi á skrifstofu Lækna-
félags Íslands og hélt að ganga mætti
að vísum svörum. Kurteisleg kven-
rödd svaraði og sagði: Það er svo
langt síðan. Hvernig geturðu ætlast
til þess að við vitum það? Ég sagði:
Það er ennþá lengra síðan Hrafn
Sveinbjarnarson var læknir á Eyri.
Það er þó nokkuð vitað um hann. Öll
sæmileg félög eiga nafnaskrár og fé-
lagatal og geta veitt upplýsingar.
Annað tilvik var þegar ég leitaði
upplýsinga um Friðrik Svendsen
agent á Flateyri. Hann var nafnkunn-
ur maður á sinni tíð. Héraðshöfðingi
og forvígismaður. Forfaðir Arndísar
Björnsdóttur leikkonu og Ólafar konu
Péturs Halldórssonar borgarstjóra. Í
svipinn mundi ég ekki eftir langri og
ítarlegri grein Gils Guðmundssonar í
Skútuöldinni og hringdi því á héraðs-
skjalasafn. Þar varð indæl stúlka fyrir
svörum. Hún kvaðst ekkert vita um
agent Svendsen. Þá saknaði ég Hall-
dórs Kristjánssonar á Kirkjubóli. Sá
hefði nú ekki verið lengi að þylja mér
fræðin. Þá kom mér í hug að hringja
til systur þeirra Kirkjubólsbræðra.
Þar stóð ekki á upplýsingum: „Já, já.
Hann agent Svendsen. Að vísu var
hann löngu fyrir mína tíð. En gamalt
fólk kunni af honum margar sögur.
Hann átti við veikindi að stríða á efri
árum. En meðan hann hafði heilsu
sigldi hann á seglskipi að sinna erind-
um í Kaupmannahöfn. Eitt sinn er
hann bjó sig til brottfarar hittir hann
gamla konu á vegi sínum. Hún vék sér
að Svendsen og sagði: Guð gefi agent
Svendsen eilíft logn alla leiðina.“
Svo bætti hún við annarri sögu.
Friðrik Svendsen gekk um fjöruna í
Önundarfirði og sá þar grásleppu
liggja í fjöruborðinu. Í þjóðsögum er
saga um kambinn, sem grásleppan
var sögð hafa fengið með álögum fyrir
hofmóð og dramb. Að sögn gömlu
konunnar á Svendsen að hafa ávarpað
grásleppuna og sagt: Þetta hafðirðu
fyrir hofmóðinn.
Því aðeins eru þessar sögur rifjað-
ar upp að greinarhöfundur hefir leit-
að, án árangurs lengi vel, að upplýs-
ingum um vélbát sem keyptur var
hingað til lands vegna Alþingishátíð-
arinnar sem haldin var á Þingvöllum
árið 1930.
Í heimildaleit
Það var sama hvert leitað var. Söfn
og embættismenn sóru og sárt við
lögðu. Enginn vissi neitt um Grím
geitskó, en svo var farkosturinn
nefndur eftir frægum fornmanni, sem
tengdist Þingvöllum með augljósum
hætti. Magnús Jónsson guðfræðipró-
fessor var höfundur bókar, sem hann
skráði um þessa miklu þjóðhátíð sem
haldin var sólskinsdagana minnis-
stæðu í lok júnímánaðar 1930. Í bók-
inni er gerð grein fyrir fjölda atriða
og minnisstæðra viðburða, en þar er
ekki nefnt með einu orði að þessi
virðulegi og vel smíðaði farkostur hafi
flutt farþega um Þingvallavatn og það
meira að segja ýmsa konungsættar.
Aldraður Reykvíkingur, Egill Eg-
ilsson, vélvirki, nú búsettur á Furu-
grund 75 í Kópavogi, hafði samband
við mig fyrir alllöngu. Hann kom með
ljósmynd af vélbátnum og kunni frá
mörgu að segja, enda engin furða.
Hann var vélstjóri á bátnum allt frá
upphafsför og lengi samtíða Pétri
Ottesen Ámundasyni sem var skip-
stjóri. Pétur átti heima um skeið í
Hjarðarholti við Reykjanesbraut,
skammt frá Öskjuhlíðinni. Pétur var
náskyldur Pétri Ottesen alþingis-
manni. Þeir frændur ýmsir voru
skírðir Ottesen ef móðirin var þeirrar
ættar. Svo var t.d. um Þorlák verk-
stjóra Ottesen og Snæbjörn bónda á
Gjábakka. Egill Egilsson var járn-
smíðalærlingur hjá vélsmiðjunni
Steðja, sem var til húsa við Tryggva-
götu, sjávarmegin við versl. Ellingsen
og kaffihúsin Hvol og Bryta sem
sneru að Hafnarstræti. Ætli „Svarta
pannan“ hafi ekki staðið um það bil
þar sem verkstæði Steðja var.
Víkur nú sögunni um skeið til Al-
þingishátíðarnefndar. Það ætlaði að
reynast erfitt að sækja heimildir í
gögn nefndarinnar. Loksins tókst þó
að fá send ljósrit úr bókum nefndar-
innar. Þar er fyrst bókað tilboð Helga
Valtýssonar skólamanns, sem kunnur
var af áhuga á þjóðlegum fræðum og
hugsjónum ungmennafélaga. Hann
bauð Alþingishátíðarnefnd að sjá um
bátsferðir á vatninu. Á fundi Alþing-
ishátíðarnefndar sem haldinn er
mánudaginn 9. desember 1929 eru
viðstaddir Jóhannes Jóhannesson,
Jónas Jónsson, Magnús Jónsson og
Sigurður Eggerz auk ritara og fram-
kvæmdastjóra (Magnúsar Kjaran).
Ákveðið var að fela framkvæmda-
stjóra að láta skipstjóra og vélstjóra á
því íslenska skipi, sem fyrst kemur til
Hamborgar, skoða bát þann, sem
boðinn hefir verið til kaups þaðan til
þess að hafa á Þingvallavatni.
Þingvallanefnd samþykkti að fela
Ásgeiri Jónassyni skipstjóra á Sel-
fossi og vélstjóranum á sama skipi að
svipast um í Hamborg eftir fljótabát
þar í borg sem kynni að henta til
mannflutninga á Þingvallavatni. Ás-
geir skipstjóri varð tengdafaðir
Sverris Þórðarsonar blaðamanns á
Morgunblaðinu. Ásgeir Sverrisson
blaðamaður heitir nafni afa síns.
Sverrir vissi ekki um þessi kaup er ég
innti hann heimilda. Ásgeiri skip-
stjóra og vélstjóra félaga hans leist
vel á bát þann er Þjóðverjar sýndu
þeim í Hamborg og var afráðið að
festa kaup á honum. Kom hann hing-
að til lands með skipi Eimskipafélags-
ins.
Um vonda vegi með þungan bát
Guðjón Bent Jóhannsson og Gísli
Sveinsson frá Leirvogstungu unnu að
því í vélsmiðjunni Steðja að yfirfara
vélina í bátnum.Var Egill þeim til að-
stoðar. Við athugun reyndist nauð-
synlegt að yfirfara vélina og setja nýj-
an öxul í bátinn þar sem hinn eldri var
orðinn tærður.Vegna starfa sinna að
þessu var Egill ráðinn vélstjóri. Bát-
urinn var hafður á hafnarbakkanum,
skammt frá Steinbryggjunni meðan á
þessu stóð. Svo kom að því að bátur
þessi yrði fluttur á áfangastað, austur
á Þingvallavatn. Þar var honum fyr-
irhugað lægi skammt undan Valhöll.
Á kortum sem birt eru, annað í bók
Magnúsar Jónssonar, Alþingishátíð-
in, en hitt í kveri Péturs G. Guð-
mundssonar nefndarmanns Alþing-
ishátíðarnefndar, má sjá örsmáar
teikningar af viðleguplássi skemmti-
báts. Að öðru leyti er bátsins að engu
getið.
Til flutnings á Þingvöll var fenginn
dráttarvagn, eða svokallaður „trail-
er“. Sigurður Jónsson frá Laug, nafn-
kunnur ferðagarpur, var fenginn til
þess að stjórna flutningnum austur.
Vegir voru vondir og báturinn þung-
ur. Var farið að nóttu til. Þó var ein-
hver hindrun og minnist einhver
ferðamaður þess að hafa mætt drátt-
arvagninum á leiðinni og þess að hafa
orðið að víkja út í vegarkant til þess
að hleypa „ferlíkinu“, dráttarvagnin-
um, framhjá. Bátalægið var á vatninu,
nærri Valhöll. Var nú hafist handa um
að koma bátnum á flot. Þá tókst ekki
betur til en svo að báturinn sökk. Var
hann orðinn gisinn. Egill bætti því við
Grímur geitskór bar 52 farþega og flutti varning frá Þingvöllum að Kaldárhöfða. Á myndinni sitja þeir Guðjón Bent Jóhannsson meistari og Egill Egilsson framarlega í bátnum.
Mannflutningar
á Þingvallavatni
Egill Egilsson vélvirki. Var ráðinn vél-
stjóri á bátinn Grím geitskó.
Pétur Ottesen Ámundason, skipstjóri
á Grími geitskó.
Fyrir Alþingishátíðina 1930
var keyptur vélbátur til að
sigla með gesti á Þingvalla-
vatni og hlaut hann nafnið
Grímur geitskór. Pétur
Pétursson fjallar um sögu
bátsins og vandfundnar
upplýsingar.
Gústav Adolf, krónprins Svía, og Th.
Stauning, forsætisráðherra Dana.
Kristján X á Alþingishátíð 1930 heimsækir stúdenta í Hvannagjá á Þingvöllum.
Þeir eru Bergljót Magnúsdóttir, Sigríður Guðmundsdóttir, Katrín Smári, Einar
B. Pálsson, Þórir Kjartansson og Jón (Bonni) Sigurðsson.