Morgunblaðið - 24.08.2003, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. ÁGÚST 2003 25
– jafnvel aðeins vísindaveiðar – væri sú, að það
tækist að sannfæra almenning í viðskiptalöndum
Íslands um réttmæti þeirra. Svipuð sjónarmið
hafa t.d. Samtök ferðaþjónustunnar sett fram.
En jafnframt hefur það verið ljóst, að slíkt myndi
ekki takast án dýrrar og umfangsmikillar upplýs-
ingaherferðar í fjölmiðlum ýmissa ríkja.
Engin slík upplýsingaherferð var farin til að
búa almenning í viðskiptalöndum Íslands undir
það að hvalveiðar yrðu hafnar á ný. Enda kemur
það ekki á óvart að í fréttum erlendra fjölmiðla,
sem segja frá hvalveiðunum, koma sjónarmið
umhverfisverndarsamtaka mun skýrar fram en
rökstuðningur íslenzkra stjórnvalda fyrir veiðun-
um.
Í viðtali við Morgunblaðið sl. sunnudag var
Árni M. Mathiesen sjávarútvegsráðherra spurð-
ur hvort ekki væri erfitt að búa við þær aðstæður
að þegar hvalveiðar væru annars vegar væri al-
gengt að hvorki almenningur, stofnanir né jafn-
vel ríkisstjórnir tækju rökum.
„Jú, auðvitað er það mjög erfitt. Það er bara
raunveruleiki sem maður verður að sætta sig við.
Auðvitað vonar maður að einn góðan veðurdag
vakni menn til vitundar um að það er eðlilegt að
nýta alla þætti vistkerfisins, ekki bara suma
þeirra. Ef það sé ekki gert myndist ójafnvægi og
markmiðið með nýtingunni sé að viðhalda jafn-
væginu þannig að nýtingin verði sjálfbær og gefi
jafnmikið af sér á morgun og hún gerir í dag.
Maður vonar að sá dagur komi að menn skilji
þetta og vilji skilja þetta. Kannski geta niðurstöð-
ur þessara rannsókna hjálpað okkur til að færa
betri rök fyrir sjónarmiðum okkar,“ sagði Árni.
Hvernig á það að gerast, að mati sjávarútvegs-
ráðherra, að „einn góðan veðurdag vakni menn til
vitundar“? Á það að gerast án þess að Íslend-
ingar reyni að koma sjónarmiðum sínum á fram-
færi beint við almenning í nágrannalöndum okk-
ar?
Þegar greint var frá ákvörðun um að hefja vís-
indaveiðarnar sagði sjávarútvegsráðherra að
áætlunin um vísindaveiðar hefði þegar verið
kynnt stjórnvöldum nágrannaríkjanna, „hins
vegar væri erfiðara um vik að kynna hana stærri
hópum á borð við umhverfisverndarsamtök“, eins
og haft var eftir ráðherranum í Morgunblaðinu 7.
ágúst sl. Þar sagði jafnframt: „Hann sagðist þó
gera sér grein fyrir mikilli andstöðu við hvalveið-
um meðal slíkra samtaka en ekkert væri hægt að
segja til um hver viðbrögð þeirra yrðu.“
Auðvitað var hægt að kynna vísindaveiðaáætl-
unina fyrir stærri hópum á borð við umhverfis-
samtök. Það hefði kostað einhverja vinnu og pen-
inga. Og a.m.k. án slíkrar kynningar voru
viðbrögð þeirra mjög svo fyrirsjáanleg. Það hefði
líka mátt kynna áætlunina fyrir fjölmiðlum og öll-
um almenningi í nágrannalöndunum, sem hefði
útheimt meiri vinnu, skipulag og peninga. Í stað
þess að vísindaveiðarnar séu kynntar á forsend-
um Íslendinga hefur raunin hins vegar orðið sú
að almenningur í nágrannalöndunum fær upplýs-
ingar sínar um þær að talsverðum hluta í gegnum
stjórnmálamenn og umhverfisverndarsamtök,
sem eru andvíg þeim og finna þeim allt til foráttu.
Tölvubréfum, sem einstaklingar senda í ís-
lenzk sendiráð, er svarað af hálfu sendiráðanna
með stöðluðum texta. Hins vegar virðist ekkert
skipulagt starf vera unnið af hálfu íslenzkra
stjórnvalda til að koma sjónarmiðum Íslands á
framfæri í erlendum fjölmiðlum, nú þegar hval-
veiðarnar eru hafnar, og svara því sem þau telja
rangfærslur.
Árni M. Mathiesen segir í Morgunblaðinu í
dag, laugardag, að andstaða og mótmæli gegn
hvalveiðum Íslendinga erlendis sé ekki meiri en
hann reiknaði með. Íslenzk stjórnvöld muni halda
sínu striki. Í frétt Morgunblaðsins segir: „Hann
segir ekki ástæðu til að kynna sjónarmið Íslend-
inga frekar á erlendum vettvangi til að upplýsa
fólk betur um forsendur vísindaveiðanna. Búið sé
að reyna að koma réttum upplýsingum á fram-
færi og þeir sem vilji kynna sér þær hafi tækifæri
til þess.
„Það skiptir ekki máli hvaða upplýsingum er
komið á framfæri til þeirra sem vilja ekki kynna
sér staðreyndir málsins. Það breytir ekkert
þeirra skoðunum,“ segir sjávarútvegsráðherra.“
Hvar eiga þeir, sem vilja kynna sér málið, að
nálgast upplýsingar? Eiga þeir að leita uppi
heimasíðu íslenzka sjávarútvegsráðuneytisins?
Hafa íslenzk stjórnvöld auglýst það í viðskipta-
löndum Íslands, hvar hægt sé að nálgast upplýs-
ingar um forsendur fyrir vísindaveiðunum?
Fjölmiðlatengsl-
um klúðrað
Raunin er því miður
sú að íslenzk stjórn-
völd hafa ekki aðeins
látið það vera að fara í
almannatengslaherferð vegna hvalveiðanna; þau
hafa klúðrað samskiptum sínum við heimspress-
una með því að meina fjölmiðlum að taka myndir
af því þegar fyrstu hrefnurnar voru veiddar. Slík-
ar hömlur á aðgang fjölmiðla líta aldrei vel út og
vekja alla jafna tortryggni hjá fjölmiðlafólki um
að menn hafi eitthvað að fela. Ef menn töldu að
hvalveiðar myndu ekki skaða íslenzka hagsmuni
áttu þeir auðvitað að hefja þær fyrir algerlega
opnum tjöldum og bjóða fjölmiðlamönnum að
fylgjast með þegar fyrstu hvalirnir voru veiddir.
Það var ekki gert og varð það t.d. Reuters-frétta-
stofunni tilefni til að senda út frétt, sem fjallaði
eingöngu um tilraunir Íslendinga til að gera fjöl-
miðlum erfitt fyrir. Sú frétt hefur birzt víða og
umhverfisverndarsamtök slá því upp á vefjum
sínum að íslenzk stjórnvöld hafi reynt að koma í
veg fyrir fréttaflutning af hvalveiðunum.
Röksemdir Hafrannsóknastofnunar um að
verið væri að gæta öryggis með því að hleypa
fréttamönnum ekki nálægt veiðunum verða hálf-
hlægilegar þegar haft er í huga að starfsmenn
sömu erlendu fréttastofa hafa nýlega fylgzt í ná-
vígi með eyðimerkurstríði, sem háð var með öllu
kraftmeiri og langdrægari vopnum en hrefnu-
skutlum. Enda voru starfsmenn Hafrannsókna-
stofnunar með hina raunverulegu ástæðu fyrir
því að fjölmiðlar máttu ekki fylgjast með veið-
unum á hreinu; þannig sagði leiðangursstjóri
Hafró um borð í Nirði, sem veiddi fyrstu hrefn-
una, í fréttum Ríkisútvarpsins að „ef eitthvað
kemur ferðaþjónustunni illa eru það myndir af
hvalveiðum“. Þetta var vitað fyrirfram, en menn
hefðu sennilega átt að hugsa út í það áður en
ákvörðunin um hvalveiðarnar var tekin.
Í yfirlýsingu Samtaka ferðaþjónustunnar, sem
áður var vitnað til, er m.a. vísað til neikvæðra
áhrifa myndarinnar af skipverjum á Nirði, sem
birtist á forsíðu Morgunblaðsins á þriðjudag. Þar
segir að samtökin beini því til m.a. „íslenzkra fjöl-
miðla að þeir taki tillit til erfiðrar stöðu ferða-
þjónustunnar í þessu máli“. Væntanlega er ekki
með þessu átt við að Morgunblaðið hefði átt að
láta vera að birta mynd af þeim raunveruleika,
sem vísindaveiðar á hvölum snúast um, þegar
þeir eru m.a. hlutaðir í sundur og tekin úr þeim
innyflin. Ef almenningur í markaðslöndum ferða-
þjónustunnar þolir ekki að sjá slíkt er ekki hægt
að kenna fjölmiðlum um að birta myndir af því –
ábyrgðin liggur hjá þeim, sem taka ákvörðun um
veiðarnar og standa fyrir þeim.
Illa undirbúin
ákvörðun
Það, hvernig staðið
var að ákvörðun um að
hefja vísindaveiðar á
hval, vekur ýmsar
spurningar. Af hverju var t.d. ákveðið að hefja
veiðarnar á þessum tímapunkti, þegar spenna í
samskiptum Íslands og Bandaríkjanna er meiri
en oftast áður, þrátt fyrir að vitað væri fyrir víst
að Bandaríkin myndu bregðast illa við? Þótt ólík-
legt megi teljast að Bandaríkin geri alvöru úr
hótunum sínum um að beita Ísland viðskipta-
þvingunum hefur ákvörðunin um hvalveiðar
a.m.k. orðið til þess að í bandaríska utanríkis-
ráðuneytinu hefur nú bætzt við enn eitt tilefni til
að fjalla um samskiptin við Ísland sem vandamál.
Af hverju var ekki ráðizt í upplýsingaherferð
til að kynna málstað Íslands áður en hvalveið-
arnar voru hafnar? Ef svarið við þeirri spurningu
er að það hefði verið of dýrt, miðað við þann tak-
markaða efnahagslega ávinning, sem má hafa af
hvalveiðum vegna lítilla útflutningsmöguleika, af
hverju létu menn þá ekki bara vera að byrja aftur
að veiða hval?
Gerðu íslenzk stjórnvöld einhverja áætlun um
það við hvaða viðbrögðum mætti búast frá al-
menningi, umhverfisverndarsamtökum og
stjórnvöldum í viðskiptalöndum okkar – og jafn-
framt um það hvernig svara ætti þeim viðbrögð-
um? Ummæli sjávarútvegsráðherra, sem vitnað
er til hér að framan, benda ekki til þess.
Gerðu íslenzk stjórnvöld einhverja úttekt á því
hvaða hagsmunir kynnu að vera í húfi í ferðaþjón-
ustu og fiskútflutningi og báru saman við þann
ávinning, sem Ísland kynni að hafa af hvalveiðum
í framtíðinni? Slíkur útreikningur eða mat hefur
ekki litið dagsins ljós.
Flest bendir til að ákvörðunin um að hefja vís-
indaveiðar að nýju hafi verið illa undirbúin og
verr útfærð hvað varðar áhrif hennar á almenn-
ingsálitið í viðskiptalöndum Íslands og samskipt-
in við stjórnvöld þeirra. Úr því, sem komið er,
geta menn ekki annað en vonað að skaðinn verði
sem minnstur. Hins vegar er veruleg hætta á að
meiri hagsmunum Íslands sé fórnað fyrir minni.
Morgunblaðið/Alfons
Hrefnuveiðimenn um borð í Nirði KÓ.
„Flest bendir til að
ákvörðunin um að
hefja vísindaveiðar
að nýju hafi verið
illa undirbúin og
verr útfærð hvað
varðar áhrif hennar
á almenningsálitið í
viðskiptalöndum Ís-
lands og samskiptin
við stjórnvöld
þeirra. Úr því, sem
komið er, geta menn
ekki annað en vonað
að skaðinn verði
sem minnstur. Hins
vegar er veruleg
hætta á að meiri
hagsmunum Íslands
sé fórnað fyrir
minni.“
Laugardagur 23. ágúst