Morgunblaðið - 24.08.2003, Blaðsíða 20

LISTIR
20 SUNNUDAGUR 24. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
ESS hefur verið minnst í sumar
að 100 ár eru liðin frá fæðingu
George Orwells sem fæddist 25.
júní en hann er m.a. höfundur
Dýrabæjar og Nítján hundruð
áttatíu og fjögur.
Bjartan júlímorgun í Islington í London
hópast fólk saman til að njóta samfylgdar
bókmenntamannsins Peters Powells um Isl-
ington en þar bjó Orwell.
Powell býr einmitt sjálfur við Canonbury
Square í sömu blokk og Orwell, næstu íbúð
við þar sem hann bjó. Hverfið er rólegt, yfir
því það þægilega afskiptaleysi sem einkenn-
ir breskan hversdagsleika.
Ljóst er að Powell hefur frá mörgu að
segja svo að gangan verður ekki löng. Hann
hefur sjálfur verið áhrifamaður í Islington
og þarf að koma að
ýmsum fróðleik um
það tímabil ekki síð-
ur en Orwell.
George Orwell’s Isl-
ington með Peter
Powell nefnist gang-
an.
Powell sýnir okkur húsið þar sem Salman
Rushdie bjó þegar hann skrifaði Söngva
Satans. Það er skammt frá neðanjarðarstöð-
inni í Islington. Rushdie býr nú í New
York.
Hér er líka húsið þar sem afi lárvið-
arskáldsins Johns Betjemans bjó, en í ná-
grenni við blokk Orwells er virðulegra hús
þar sem Evelyn Vaugh átt heima.
Varla er hægt að hugsa sér ólíkari menn
en þá Orwell og Vaugh. Sá síðarnefndi var
kaþólskur íhaldsmaður (heimsádeilumaður í
fyrstu) og hégómlegur í háttum. Orwell
blátt áfram og skar sig ekki úr mannfjölda.
Endað er á pöbb Orwells og þar gefst
tækifæri til að komast í návígi við Powell.
Hann hefur farið í margar Orwell-göngur
og einnig stjórnar hann Dickens-göngum og
Islington-kynnisferðum. Angel Weekend
Walks er samheiti gönguferða hans sem
hófust 1985. Hann hefur starfað sem leikari
og söngvari en maður hefur á tilfinningunni
að sagnfræðin sé honum hugleiknust.
„Blaðamenn hafa stuðst við margt sem ég
hef sagt þeim án þess að geta mín,“ segir
Powell með mokkurri þykkju. Nú er bætt
úr því en því miður ekki líklegt að lesendur
Lundúnablaðanna sjái þessar línur í Morg-
unblaðinu.
Orwell sneri baki við kommúnistum eftir
að hafa kynnst þeim í spænska borg-
arastríðinu. Hann skrifaði fræga bók,
Homage to Catalonia. Hann var alltaf ein-
hvers konar sósíaldemókrati.
Nú rita blöðin mikið um lista sem Orwell gerði rétt áður en hann lést.Þetta er skrá yfir enska laumu-
kommúnista sem voru ófáir að mati
Orwells. Listinn er í raun sakleysislegur.
Hann varð til með þeim hætti að Orwell
vildi þóknast vinkonu sinni sem vann í ráðu-
neyti, mun hafa verið skotinn í henni. Að
Orwell hafi verið líkur McCarthy, eins og
ég las í sænsku blaði, er fráleitt.
Í ævisögu T.S. Eliots eftir Peter Ackroyd
er þess getið að meðal hverfa sem Eliot gat
hugsað sér að búa í var Islington. Hann
fékk þó ekki íbúð þar.
Eliot var meðal þeirra stjórnenda hjá
Faber and Faber-útgáfunni sem höfnuðu
Dýrabæ Orwells. Nú er þetta m.a. lagt hon-
um til lasts.
Þeir sem Eliot lagði kapp á að gefa út
voru m.a. James Joyce og Ezra Pound.
Ackroyd telur að hann hafi sjálfur orðið fyr-
ir áhrifum af Ódysseifi Joyce, einkum hvað
varðar tengsl við fornar bókmenntir og
goðafræði, samanber Auða landið, The
Waste Land. Pound hafi aftur á móti lært
af Auða landinu þegar hann ritaði Cantos,
höfuðverk sitt.
Eliot var ásakaður fyrir gyðingaandúð en
Pound hataði gyðinga og studdi ítalska fas-
ista.
Eftir að Pound hafði verið handtekinn og
settur á geðveikraspítala var Eliot einn
helsti stuðningsmaður hans og átti þátt í því
að honum var sleppt.
Röksemdir Eliots og fleiri voru þær að
Pound væri mesta skáld Bandaríkjanna.
George Orwell var fyrst og fremst sam-
félagsgagnrýnandi, Eliot konungssinni og
trúrækinn kirkjunnar maður.
Í ritgerðasafninu Inni í hvalnum skrifarOrwell um eftirstríðshöfundana, Pound, Joyce, Eliot og Lewis, þá sem
síðar voru kallaðir módernistar, og segir að
bölsýnin sameini þá.
Að þessu leyti voru fyrrnefndir höfundar,
að mati Orwells, ólíkir mönnum á borð við
George Bernard Shaw og H.G. Wells. Þeir
voru lærimeistarar Orwells en hann er ekki
talinn hafa haft til að bera kímnigáfu þeirra.
Kaldhæðni átti hann í staðinn.
Mótsagnirnar felast í því, einkum hvað
Eliot varðar, að þrátt fyrir að hann væri
módernisti og vildi helst gefa út módernista
hjá Faber and Faber var hann um leið boð-
beri gamalla gilda og sótti uppsprettu í
gamlan klassískan skáldskap og studdist við
hann. Að auki samdi hann rit um kristilega
heimsmynd og hélt fyrirlestra víða um
kristna menningu.
Orwell var dálkahöfundur hjá ýmsumblöðum og bókmenntagagnrýnandi.Það er enn skemmtun að lesa skrif
hans. Hann gerði sér til dæmis grein fyrir
þeirri byrði sem það er að semja bækur,
síður en svo eftirsóknarvert.
Greinar Orwells eru hnitmiðaðar, lausar
við málæði og flugeldasýningar stíls. Hann
kemst strax að efninu og rökstyður vel
skoðanir sínar.
Í Nítján hundruð áttatíu og fjögur varar
Orwell við Stóra bróður, vígorðum Flokks-
ins: Stríð er friður, Frelsi er ánauð og Fá-
fræði er máttur.
Í Dýrabæ er það kommúnisminn og ein-
ræðisstjórnir sem hann afhjúpar.
Svo margt sem Orwell sá fyrir og varaði
við hefur komið fram að kalla má hann spá-
mann. Hann er meðal þeirra fáu rithöfunda
sem ekki létu blekkjast á tímum þegar
flestir virtust sækjast eftir blekkingum og
einföldum úrlausnum.
Orwell skrifaði gegn hvers kyns upp-
skriftum. Hann var alla tíð gagnrýninn.
Líf hans snerist um að falla ekki í þá
gryfju, eins og söguhetja Nítján hundruð
áttatíu og fjögur, að elska Stóra bróður.
Orwell lést í London 1950 af völdum
berkla sem lengi höfðu hrjáð hann.
Á rölti um Dýrabæ
George Orwell
AF LISTUM
Eftir Jóhann
Hjálmarsson
johj@mbl.is
T.S. Eliot
SALONHLJÓMSVEITIN L’amour
fou heldur tónleika í Iðnó á
þriðjudagskvöld kl. 21. Á efnis-
skrá tónleikanna má finna
skemmtitónlist af ýmsu tagi í anda
salontónlistar, sem vinsæl var í
Mið-Evrópu á fyrri hluta síðustu
aldar.
Hljómsveitin leikur m.a. kvik-
myndatónlist eftir þá Charlie
Chaplin og Nino Rota, og argent-
íska tangóa eftir meistarana Carl-
os Gardel og Astor Piazzolla. Þá
er mikill hluti efnisskrár helgaður
íslenskum dægurflugum sem sér-
staklega hafa verið útsettar fyrir
þennan hljóðfæraflokk. M.a. Frost-
rósir og Litli tónlistarmaðurinn
eftir Freymóð Jóhannsson (12.
september), Vegir liggja til allra
átta og Tondeleyo eftir Sigfús
Halldórsson, Maður hefur nú eftir
Gunnar Reyni Sveinsson, Augun
þín blá og Það sem ekki má eftir
Jón Múla Árnason, Austurstræti
eftir Ladda, Þú og ég eftir Gunn-
ar Þórðarson og Sveitin milli
sanda eftir Magnús Blöndal Jó-
hannsson. Menningarborgarsjóður
styrkti gerð nýrra útsetninga á
þessum lögum sem mörg hver
munu nú heyrast í fyrsta skipti
opinberlega í þessum búningi.
Hljómsveitina skipa þau Hrafn-
hildur Atladóttir, fiðla, Guðrún
Hrund Harðardóttir, víóla, Hrafn-
kell Orri Egilsson, selló, Gunn-
laugur T. Stefánsson, kontrabassi
og Tinna Þorsteinsdóttir, píanó.
Salonsveit í Iðnó
Morgunblaðið/Arnaldur
Salonhljómsveitin L’amour fou á æfingu.
mbl.isFRÉTTIR