Morgunblaðið - 25.09.2003, Blaðsíða 28

Rannsókna- og fræðasetrið í Vestmannaeyjum myndar eins konar regnhlíf
utan um Hafrannsóknastofnun, Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins (RF), Vest-
mannaeyjardeild Háskóla Íslands, Náttúrustofu Suðurlands og minni þjón-
ustustofnanir undir einu og sama þakinu á Strandvegi 50.
RANNSÓKNA- og fræðasetur Háskóla Íslands á landsbyggðinni verðaí brennidepli á málþingi rektors Háskóla Íslands í samvinnu viðSamband íslenskra sveitarfélaga í Hátíðasal Háskóla Íslands milli kl.14 og 16 í dag. Á málþinginu verður fjallað um rannsóknir og
menntun á landsbyggðinni – Fræðastarf sem þátt í atvinnustefnu byggðarlaga.
Fjögur fræðasetur út á landsbyggðinni heyra undir sérstaka Stofnun fræða-
setra Háskóla Íslands, þ.e. Háskólasetrið á Hornafirði, Háskólasetur Suður-
nesja í Sandgerði, Háskólasetrið í Hveragerði og Rannsókna- og fræðasetrið í
Vestmannaeyjum.
Innan skamms eru horfur á því að Fræðasetrunum fjölgi enn frekar því að
unnið er að undirbúningi fræðasetra á Egilsstöðum, Ísafirði og Húsavík.
Fræðslunet Austurlands hefur með fjármögnun frá menntamálaráðuneytinu
byggt upp háskólanámssetur á Egilsstöðum og stendur til að stofna rann-
sókna- og þjónustusetur með aðkomu Háskólans til að styrkja þá starfsemi.
Svipað setur er í undirbúningi á Ísafirði.
Á Húsavík er sérstaklega horft til seturs sem einbeiti sér að rannsóknum
tengdum íslenskum hvalastofnum og sérstæðri náttúru á Norðausturlandi.
Fjallað um fræða- og rannsóknasetur Háskól
Fræðasetur í und
Ísafirði, Húsavík
ago@mbl.is
28 FIMMTUDAGUR 25. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HÁSKÓLASETRIÐ á Hornafirði tók tilstarfa á vormánuðum 2002. Há-skólasetrið er samstarfsverkefni undir
forystu Háskóla Íslands. Auk HÍ eru þátttak-
endurnir Vegagerðin, sveitarfélagið Hornafjörð-
ur, Landsvirkjun, Siglingastofnun og Veð-
urstofan. Háskólasetrið er til
húsa í Nýheimum og þar
býðst fræði- og vísindamönn-
um góð vinnuaðstaða.
„Markmið Háskólaseturs-
ins á Hornafirði er fyrst og
fremst að vera öflug rann-
sóknastöð og starfsvett-
vangur vísindamanna, sem
m.a. koma frá samstarfs-
aðilum setursins. Með þessu
er setrinu ætlað að efla rann-
sóknasamvinnu og kannski
ekki síst þverfaglega hugsun á milli þeirra aðila
og stofnana sem fást við umhverfisrannsóknir
og -skipulag, s.s. vegna vegagerðar, hafn-
argerðar, línulagna og náttúruverndar,“ segir
Rannveig Ólafsdóttir, forstöðumaður Há-
skólasetursins.
Rannveig segir að starfsemi Háskólasetursins
sé enn á uppbyggingarstigi og talsverður tími
hafi farið í að afla samstarfsaðila að rann-
sóknaverkefnum bæði innan- og utanlands.
„Áhersla hefur verið lögð á að leggja grunn að
öflugum vettvangi fyrir þverfaglegar umhverf-
isrannsóknir þar sem leitast er við að skoða
tengsl manna og umhverfis, náttúru og sögu,
lands og fólks.“
Samstarfsverkefnin eru afar mislangt komin.
„Ég get nefnt verkefni um Vatnajökulsþjóðgarð
þar sem sjónum er beint að samspili nátt-
úruverndar og atvinnulífs grannbyggða vænt-
anlegs þjóðgarðs; rannsóknir á breytingum á
ástandi lands sunnan Fláajökuls; rannsóknir á
sambúð skógræktar og hreindýra; þvervís-
indalega rannsókn á náttúrufari og mannvist á
nútíma; uppbyggingu á öskulagabanka umhverf-
is Vatnajökul; rannsóknir á nýtingu fjarkönn-
unar við vistgerðarflokkun; rannsóknir á upp-
byggingu ferðamannaiðnaðarins og þróun líkans
fyrir sjálfbæra stjórnun hans; uppbyggingu
bæði á norrænu og evrópsku netverki um sjálf-
bæra byggðaþróun og umhverfisstjórnun jað-
arsvæða,“ segir Rannveig og nefnir að lokum að
Háskólasetrið hafi tekið þátt í undirbúningi að
stofnun Fuglaathugunarstöðvar á Höfn.
Þessu til viðbótar nefnir Rannveig að Há-
skólasetrið komi að tveimur doktorsverkefnum
við landfræðideild Háskólans í Edinborg og hafi
staðið að Vísindadögum á Hornafirði sl. nóv-
ember. Háskólasetrið stóð einnig að tveimur
málþingum á Höfn, þ.e. um Vatnajökulsþjóðgarð
og þolmörk ferðamennsku í Lónsöræfum. „Þá
hefur mikill tími einnig farið í að kynna tilveru
Háskóla Íslands á Suðausturlandi sem nýjan
möguleika fyrir heimafólk og rannsóknarmenn,“
segir Rannveig. „Sú vinna hefur þegar leitt af
sér tvö samstarfsverkefni HÍ og heimamanna.“
Æskilegt að fjölga starfsmönnum
Fjárlagarammi Háskólasetursins leyfir aðeins
stöðu forstöðumannsins og fjármagnið ræður
verkefnavalinu að töluverðu leyti. „Ég vildi sjá
fleiri stöðugildi til þess að skapa það akadem-
íska andrúmsloft sem slík stofnun krefst eigi þar
að fara fram skapandi starf til langs tíma. Í sum-
ar hafa verið hér fleiri starfsmenn, einn kostað-
ur af Nýsköpunarsjóði námsmanna og Suður-
landsskógum auk tveggja doktorsnema frá
Háskólanum í Edinborg. Nú síðari hluta sumars
og í haust er hér einnig annar starfsmaður kost-
aður af Vegagerðinni,“ segir Rannveig.
Rannveig segir sambandið milli Háskólaset-
ursins og HÍ mjög gott enda setrið hluti af há-
skólanum. Hún segir línurnar eiga eftir að skýr-
ast enn frekar með hinni nýju Stofnun
fræðasetra. „Ég kenndi eitt námskeið við Há-
skóla Íslands á síðustu vorönn og var hluti þess
kenndur í fjarkennslu héðan frá Höfn. Þetta var
ný og spennandi reynsla fyrir mig og kennslu-
máti sem mér finnst bjóða upp á mikla mögu-
leika fyrir landsbyggðina. Hins vegar verður að
þróa hann miklu betur hvað varðar tækni og
ekki síður kennsluaðferðir svo að fjarnemendur
fái setið við sama borð og aðrir nemendur Há-
skóla Íslands.“
Rannveig segir Hornfirðinga hafa sýnt Há-
skólasetrinu mikinn áhuga. „Menn eru kannski
helst til óþolinmóðir að sjá fiskinn koma upp úr
sjónum, menn vilja sjá hér iðandi mannlíf og
fullt af verkefnum – en þetta tel ég eiga við okk-
ur Íslendinga almennt. Við viljum leggja netin í
dag og geta selt fiskinn ekki seinna en á morg-
un.“
Hornfirðingar áhugasamir
um starfsemina
Rannveig
Ólafsdóttir
siggi@galdur.is
Í Fræðasetrinu í Sandg
SIGUR SOPHIU HANSEN
Mannréttindadómstóll Evrópuhefur kveðið upp úrskurð ímáli Sophiu Hansen gegn
tyrkneska ríkinu. Komst dómstóllinn
að þeirri niðurstöðu að mannréttindi
hefðu verið brotin á Sophiu þegar tyrk-
nesk stjórnvöld létu undir höfuð leggj-
ast að sjá til þess að hún fengi að sjá
dætur sínar, Dagbjörtu og Rúnu, eins
og hún átti rétt á samkvæmt úrskurði
tyrkneskra dómstóla.
Þessi niðurstaða er afrakstur þrot-
lausrar baráttu Sophiu fyrir því að fá
að umgangast dætur sínar í rúman
áratug. Faðir stúlknanna, Halim Al,
fór með þær til Tyrklands árið 1990 og
hafa þær ekki komið til Íslands síðan.
Allan þennan tíma hefur íslenska þjóð-
in fylgst náið með tilraunum Sophiu til
að endurheimta þær og ná við þær
sambandi, fylgst með þrautagöngu
Sophiu í gegnum tyrkneska dómskerf-
ið og hvernig tyrknesk yfirvöld stóðu
aðgerðarlaus hjá á meðan faðir stúlkn-
anna beitti öllum ráðum til að koma í
veg fyrir að Sophia fengi að hitta dæt-
ur sínar, bæði meðan á málaferlunum
stóð og eins eftir að dómur féll á þann
veg að Halim Al skyldi hafa forræðið
en Sophia njóta umgengnisréttar. Eft-
ir að þráfaldlega hafði verið brotið
gegn umgengnisréttinum kærði
Sophia tyrknesk stjórnvöld fyrir
Mannréttindadómstóli Evrópu 1997.
Meginkæruefnið var að yfirvöld í
Tyrklandi hefðu ekki fullnægt 8. grein
mannréttindasáttmálans, sem fjallar
um verndaða friðhelgi einkalífs, heim-
ilis og fjölskyldu. Aftur á móti var ekki
fallist á að 14. grein sáttmálans, sem
kveður á um að tryggja beri mannrétt-
indi óháð kynferði fólks, uppruna þess,
litarhætti trúarbrögðum og skoðunum.
Tók dómstóllinn fram að tyrknesk
stjórnvöld hefðu ekki gripið til neinna
raunhæfra aðgerða til að finna börnin
þótt Sophia gripi ítrekað í tómt þegar
hún átti að fá að hitta þau. Í ljósi mót-
þróa föðurins hefðu stjórnvöld hins
vegar átt að grípa til aðgerða til að
tryggja að móðirin hitti börn sín.
„Ég er mjög ánægð með þann hluta
dómsins sem staðfestir að tyrknesk
stjórnvöld hafi brotið gegn 8. gr.
mannréttindasáttmálans. Það þýðir að
þær konur sem á eftir koma og standa í
þessu sama, þurfa ekki að ganga í
gegnum þær hörmungar, sem ég og
dætur mínar hafa gengið í gegnum,“
sagði Sophia í samtali við Morgunblað-
ið í gær. „Mér finnst það því sigur að
hafa rutt brautina fyrir aðrar konur.“
Forræðisdeilur milli foreldra af sitt
hvoru þjóðerninu geta verið einstak-
lega erfiðar, að ekki sé talað um þegar
foreldrarnir koma úr gerólíku menn-
ingarumhverfi. Það getur verið erfitt
að sækja rétt sinn fyrir dómstólum í
erlendu ríki, en þá kastar fyrst tólf-
unum þegar yfirvöld í viðkomandi
landi eru ekki tilbúin til að fylgja eftir
þeim dómum, sem kveðnir eru upp.
Dagbjört er nú 22 ára gömul og Rúna
20 ára. Þegar forræðisdeilan hófst var
Dagbjört níu ára og Rúna sjö ára. Mál
þetta hefur því tekið rúmlega helming-
inn af ævi stúlknanna og kann mörgum
að virðast sem þessar málalyktir komi
grátlega seint. Í því sambandi má
benda á að sex ár eru liðin frá því að
Sophia kærði til Mannréttindadóm-
stólsins. Úrskurður dómstólsins er
engu að síður sigur fyrir Sophiu, ekki
síst vegna þess að aðrir foreldrar, sem
lent geta í sömu stöðu, munu njóta
góðs af þeirri viðurkenningu á grund-
vallaratriði, sem í honum felst varð-
andi mannréttindi.
AKKILESARHÆLL
NÚTÍMAÞJÓÐFÉLAGSINS
Rafmagn er að mörgu leyti orðið aðlífæð nútíma þjóðfélaga. Þegar
það hverfur, þótt ekki sé nema í
skamman tíma, fer samfélagið að miklu
leyti úr skorðum.
Á þriðjudag varð rafmagnslaust á
Sjálandi í Danmörku og í Suður-Sví-
þjóð í fjórar klukkustundir. Öngþveiti
myndaðist víða þegar samgöngur trufl-
uðust, tölvur urðu gagnslausar og ljós
slokknuðu.
Svipað gerðist í norðausturhluta
Bandaríkjanna fyrir nokkrum vikum
og tók nokkra daga fyrir líf fólks að
fara í eðlilegt horf á nýjan leik. Raf-
magnsleysi olli sömuleiðis miklum
truflunum í Lundúnum skömmu síðar.
Þegar fréttir bárust af rafmagns-
leysinu í New York var það fyrsta
hugsun margra að um hryðjuverk hefði
verið ræða. Rétt eins og í Danmörku,
Svíþjóð og Bretlandi reyndist það hins
vegar tæknileg bilun sem olli raf-
magnsleysinu.
Þessi atvik hafa beint athyglinni að
því hve lítið þarf til að hin þróuðu sam-
félög nútímans verði bjargarlaus. Eftir
því sem tækninni fleygir fram verðum
við stöðugt háðari rafmagninu sem
knýr samfélag okkar áfram. Öll við-
skipti stöðvast, hvort sem um er að
ræða hlutabréfaviðskipti í kauphöllum
eða matarinnkaup einstaklinga í hverf-
isbúðinni. Ekki er einu sinni hægt að
kaupa mjólkurpott þar sem í af-
greiðsluborðum verslana er hvorki
hægt að lesa strikamerkin á fernunni
né taka við hinu rafræna greiðslukorti
viðskiptavinarins. Væntanlega hefði
viðskiptavinurinn hins vegar ekki einu
sinni náð að komast að afgreiðsluborð-
inu þar sem hinar sjálfvirku hurðir
verslunarinnar urðu óvirkar um sama
leyti og verslunin myrkvaðist.
Nánast allar okkar athafnir eru
orðnar háðar því að við höfum aðgang
að rafmagni. Við treystum á síma, tölv-
ur, ísskápa, útvörp og hraðbanka. Þótt
bifreiðar séu enn knúnar áfram af
bensínþyrstum sprengihreyfli eru
bensíndælur bensínstöðva rafknúnar
og umferðarljós og götulýsing nærast á
rafmagni.
Afleiðingar langvinns rafmagnsleys-
is hafa því svipuð áhrif á nútíma þjóðfé-
lagið og stórfelldar náttúruhamfarir.
Alla jafna göngum við út frá því sem
vísu að rafmagnið sé ávallt til staðar í
næstu innstungu. Það er ekki fyrr en
það breytist sem við áttum okkur á því
hversu umkomulaus við erum án þess.
Rafmagnsleysið í nágrannalöndun-
um hlýtur því að vera okkur áminning
um mikilvægi þess að við treystum raf-
orkukerfi okkar og búum þau þannig úr
garði að sem minnstar líkur verði á
truflunum eða að smávægilegar bilanir
hafi keðjuverkandi og víðtæk áhrif.