Morgunblaðið - 18.10.2003, Blaðsíða 4

FRÉTTIR
4 LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
RÁÐHERRAR og stjórnarþingmenn lögðu
áherslu á það í utandagskrárumræðu á Alþingi í
gær, um nýja niðurstöðu Hæstaréttar í öryrkja-
málinu svokallaða, að dómurinn væri skýr; lög
nr. 3 frá árinu 2001, stæðu óbreytt til framtíðar
en þau lög fólu í sér breytingar á viðmiðun ör-
orkubóta við tekjur maka. Þingmenn stjórnar-
andstöðunnar sögðu á hinn bóginn að með
dómnum væri staðfest að ríkisstjórnin hefði
með fyrrgreindri lagasetningu brotið eignar-
réttarákvæði stjórnarskrárinnar. Sögðu þeir
sumir hverjir að ríkisstjórnin hefði vísvitandi
brotið á stjórnarskránni. Því bæri henni að
segja af sér.
Lögin, sem hér er vísað til, voru samþykkt í
kjölfar fyrri dóms Hæstaréttar um öryrkjamál-
ið svonefnda, en sá dómur féll í lok ársins 2000.
Ítarlega var greint frá forsögu málsins og nýja
dómi Hæstaréttar, sem féll í fyrradag í Morg-
unblaðinu í gær. Í umræðunum á Alþingi í gær,
var ítrekað vísað til umræðnanna sem fram fóru
á Alþingi í janúar 2001, þegar frumvarp til um-
ræddra laga var til umfjöllunar. Sögðu stjórn-
arliðar að nú væri komið í ljós að gífuryrði
stjórnarandstæðinga frá þeim tíma hefðu ekki
staðist.
Umræðan í gær stóð yfir í klukkustund og var
Össur Skarphéðinsson, formaður Samfylkingar-
innar, málshefjandi hennar. Hann sagði að dóm-
ur Hæstaréttar væri sigurorð, ekki síst fyrir þá
sök að hann þokaði félagslegum réttindum allra
landsmanna fram á við. „Hann staðfestir nefni-
lega að félagsleg réttindi njóti verndar eignar-
réttarákvæðis stjórnarskrárinnar.“ Vísaði Öss-
ur þarna til þess að Hæstiréttur hefði komist að
þeirri niðurstöðu að ekki hefði verið hægt að
skerða örorkulífeyri vegna áranna 1999 og 2000
með lögunum frá 2001 þar sem þau réttindi nytu
verndar eignarréttarákvæðis stjórnarskrárinn-
ar og yrðu ekki skert með afturvirkri og íþyngj-
andi löggjöf.
Össur sagði að meginniðurstaða stjórnarand-
stöðunnar hefði á sínum tíma verið sú að lögin
sem sett voru í janúar 2001 fælu í sér brot á
stjórnarskrá og því hefði átt að vísa frumvarp-
inu frá. Eitt aðalatriðið í málflutningi stjórnar-
andstöðunnar hefði varðað afturvirkni laganna
og undir það sjónarmið hefði Hæstiréttur tekið í
gær. „Allir sjö dómarar tóku undir það að aft-
urvirkni laganna hafi verið óheimil skv. stjórn-
arskránni.“ Össur sagði að Hæstiréttur hefði að
vísu tekið undir það með ríkisstjórninni að kröf-
ur öryrkja vegna áranna 1994–1996 væru fyrnd-
ar. „Og við deilum ekki við dómarann.“ Hitt
væri þó annað mál að ekki væri óhugsandi að
næsta skref öryrkja væri að fara með það atriði
fyrir Mannréttindadómstól Evrópu.
Össur spurði forsætisráðherra, Davíð Odds-
son, að því hver viðbrögð ríkisstjórnarinnar
yrðu við dómnum. Þá spurði hann þingheim
hvar „á byggðu bóli í lýðræðisríkjum þekktist
það að ríkisstjórn væri ítrekuð flengd af Hæsta-
rétti fyrir að ganga á rétt öryrkja“.
Undir lok ræðu sinnar minntist Össur einnig
á ummæli Halldórs Ásgrímssonar utanríkisráð-
herra í umræðum um frumvarpið í janúar 2001.
Halldór sagði m.a., í þeirri umræðu, að vönduð
vinnubrögð hefðu verið viðhöfð í málinu og að
nauðsynlegt væri að Alþingi færi vandlega yfir
málið og kallaði til lögfræðinga til að komast að
raun um hvort ríkisstjórnin væri virkilega vís-
vitandi að brjóta stjórnarskrána. „Ef það er nið-
urstaðan held ég að það sé ljóst að það þarf ekki
bara einn ráðherra að segja af sér, heldur þurfi
margir ráðherrar að segja af sér og trúlega öll
ríkisstjórnin,“ sagði Halldór í janúar 2001. Fleiri
stjórnarandstæðingar vísuðu til þessara orða
Halldórs í umræðunni í gær og spurðu hvort nú
væri ekki ástæða til að standa við „stóru orðin“ í
ljósi þess að ríkisstjórnin hefði brotið stjórnar-
skrána.
Gífuryrðin stóðust ekki
Davíð Oddsson forsætisráðherra var til and-
svara í umræðunni og sagði að Össuri væri
greinilega mikið í mun að gleyma öllu því sem
hann hefði sagt þegar umrædd lög voru rædd á
þingi árið 2001. Davíð vísaði m.a. í ummæli Öss-
urar þegar rætt var um fyrri dóm Hæstaréttar í
öryrkjamálinu en þá hefði Össur sagt: „Hæsti-
réttur hefur talað og talað skýrt. Hann hefur
sagt að það brjóti gegn mannréttindaákvæðum
stjórnarskrárinnar að skerða tekjutryggingu
öryrkja vegna tekna maka.“ Davíð sagði að
þessi orð hefðu verið megininntak gagnrýni
Össurar og stjórnarandstöðunnar á sínum tíma.
„En Hæstiréttur segir að það sé ekki fótur fyrir
þessum skýringum.“ Davíð sagði að Hæstirétt-
ur hefði í dómnum í fyrradag lagt lykkju á leið
sína til þess að að segja „að það hafi ekki verið
ein brú í þeim málflutningi stjórnarandstöðunn-
ar“. Hann sagði að það þýddi m.ö.o. að lög nr. 3
frá árinu 2001 stæðu algjörlega óbreytt hvað
framtíðina varðaði. Hann sagði að Hæstiréttur
hefði einnig með dómi sínum skrifað undir allt
það sem ríkisstjórnin hefði haldið fram um fyrn-
inguna. „Þannig að dómurinn er kristalklár og
fyrir stjórnarliða hér sem sátu undir svigurmæl-
um í raun mikill sigur.“ Davíð sagði að öll gagn-
rýni þingmannanna Össurar Skarphéðinssonar
og Steingríms J. Sigfússonar, formanns Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs, á sínum
tíma hefðu ekki staðist. „Gífuryrðin stóðust
ekki,“ ítrekaði hann. „Ekkert í dóminum veitir
tilefni til þeirrar ályktunar að löggjafanum sé
óheimilt að láta tekjur maka hafa áhrif á tekju-
tryggingu öryrkja til skerðingar…Hæstiréttur
segir, sjö núll, að allar meginforsendur ríkis-
stjórnarinnar og þingmeirihlutans hér á Alþingi
stóðust.“
Davíð sagði að það þyrfti að reikna út hvað
„þessi þáttur varðandi afturvirknina kostaði“,
eins og hann orðaði það en skv. dómi Hæsta-
réttar var, eins og fyrr var vikið að, óheimilt að
skerða tekjutryggingu vegna tekna maka á
tímabilinu 1. janúar 1999 til 31. janúar 2001.
Davíð sagði að eftir þá útreikninga yrði „upp-
hæðin færð inn í þingsalinn. Og með breytingum
á fjáraukalögum yrði heimild veitt til að greiða
það til baka“.
Kann ekki að skammast sín
Steingrímur J. Sigfússon, formaður VG, sagði
að ósvífni Davíðs Oddssonar í málinu yrði seint
jöfnuð. „Hér kemur hæstvirtur forsætisráð-
herra með stjórnarskrárbrotin á bakinu og talar
eins og ríkisstjórnin hafi stefnt stjórnarandstöð-
unni fyrir Hæstarétt og unnið málið.“ Stein-
grímur sagði að þetta héti „að kunna ekki að
skammast sín.“ Síðan sagði hann: „Ég verð að
segja að sú lögfræði sem hér var flutt um það að
málið sannaði algjörlega að lögin stæðust, þ.e.
hin efnislegu ákvæði …er mjög umdeilanleg
vegna þess að dómkröfurnar í þessu máli snúa
að fortíðinni; þær snúa að uppgjöri á því sem lið-
ið var þegar lögin tóku gildi í janúar 2001. Það er
að vísu rétt að Hæstiréttur er með það sem má
kalla dálítið óvenjulega umfjöllun um hin al-
mennu efnisatriði. En dómkröfurnar eru tvær:
að fyrningin standist ekki og að afturvirkni lag-
anna standist ekki. Ríkisstjórnin sleppur með
annað málið; Hæstiréttur leggur ekki í að reka
hana til baka með fyrninguna en afturvirknin er
dæmd ólögmæt og stjórnarskrárbrot. Það var
þungamiðjan í okkar málflutningi, margra
hverja. Og við vöruðum ríkisstjórnina við því
…að fara ekki enn einu sinni út á þann hála ís að
túlka alla hluti öryrkjum og stjórnarskrá lands-
ins í óhag en allan vafa sér í hag.“
Árni Magnússon félagsmálaráðherra kom því
næst í pontu og sagði að meginatriði málsins
væri að Hæstiréttur hefði með dómi sínum stað-
fest réttmæti umræddra laga frá 2001 „í öllu
sem mestu máli skiptir“, eins og hann orðaði
það. „Að gengnum dómi Hæstaréttar í desem-
ber árið 2000 var fyrst og fremst um það deilt
hvort í honum fælist bann við því að skerða ör-
orkulífeyri vegna tekjuöflunar maka lífeyris-
þega. Í dómi Hæstaréttar nú er kveðið á um það
skýrum stöfum að slíkt sé löggjafanum heimilt.
Það er meira að segja kveðið svo fast að orði að
ekkert í forsendum fyrri dómsins gefi tilefni til
þeirrar ályktunar að löggjafanum sé óheimilt að
láta tekjur maka hafa áhrif á tekjutryggingu ör-
yrkja til skerðingar.“
Árni fjallaði síðan um tilvísanir þingmanna í
ummæli Halldórs Ásgrímssonar frá árinu 2001.
Árni fór yfir þessi ummæli Halldórs og tók m.a.
fram að Halldór hefði sagt að engum dytti í hug
að ríkisstjórnin ætlaði sér vísvitandi að brjóta
stjórnarskrána. Árni spurði síðan hvort ein-
hverjum dytti í hug að utanríkisráðherra bæri
að segja af sér vegna þeirra ummæla og sagði
síðan: „Auðvitað dettur engum slíkt í hug.“ Úr
salnum heyrðust hins vegar nokkrir þingmenn
úr stjórnarandstöðunni kalla: „Jú.“
Óþingleg ummæli
Guðjón A. Kristjánsson, formaður Frjáls-
lynda flokksins, sagði að ríkisstjórnarflokkarnir
sætu nú uppi með það að hafa knúið fram lög
sem hefðu leitt til stjórnarksrárbrota. „Og nú
þarf að leiðrétta þetta aftur í tímann fyrir árin
1999 og 2000. Málið kemur því aftur til þingsins í
formi fjáraukalaga þegar á þessu hausti.“
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, varaþingmaður
Samfylkingarinnar, sagði að það mál sem hér
væri á ferðinni væri án efa fordæmalaust í ís-
lenskri réttarsögu og sögu Alþingis. „Það sem
hér er á ferðinni er að ríkisstjórnin hefur orðið
ber að því í tvígang að brjóta stjórnarskrána, að
brjóta lög um sama málið, fyrst gerist hún brot-
leg við mannréttindaákvæði stjórnarskrárinnar
og síðan núna við eignarréttarákvæði stjórnar-
skrárinnar.“ Hún sagði að það væri áfellisdómur
yfir ríkisstjórninni og þeim meirihluta sem hún
styddist við á Alþingi. „Og þeir geta ekki skýlt
sér á bak við það, ríkisstjórnin og meirihluti Al-
þingis, að þeir hafi ekki vitað hvað þeir voru að
gera. Þetta var einbeittur brotavilji, sem end-
urspeglast í þessari lagasetningu, því ríkis-
stjórnin var vöruð við og meirihluti Alþingis var
varaður við. Það gerði m.a. stjórnarandstaðan
hér á þingi.“ Ingibjörg vísaði síðan til títt-
nefndra ummæla Halldórs Ásgrímssonar frá
árinu 2001 og sagði að ríkisstjórnin ætti að segja
af sér þar sem hún hefði vísvitandi brotið gegn
stjórnarskránni.
Eftir þessi ummæli sló Halldór Blöndal, for-
seti Alþingis, í þingbjölluna og sagði að Ingi-
björg hefði tvisvar sinnum sagt að ríkisstjórnin
hefði vísvitandi brotið gegn stjórnarskránni.
„Það eru óþingleg ummæli,“ sagði hann. Því
neitaði Ingibjörg. „Það er mitt mat,“ sagði hún
„að ríkisstjórnin hafi brotið vísvitandi af sér.
Hún var vöruð við. Það kom fram í umræðum á
þingi að hér væri um stjórnarskrárbrot að ræða.
Ég tel að þegar menn ganga engu að síður fram
eins og þeir gerðu á þeim tíma þá sé um eindreg-
inn brotavilja að ræða og menn séu vísvitandi að
gera það sem þeir gera, vitandi vits.“ Halldór
tók aftur til máls og sagði að skýring Ingibjarg-
ar væri fullgild. Bað hann Ingibjörgu hins vegar
um að gæta háttvísi í orðum sínum.
Litið sé til sameiginlegra tekna
„Það er stundum eins og háttvirtum þing-
mönnum hér sé ekki sjálfrátt í málflutningi,“
sagði Geir H. Haarde fjármálaráðherra, er hann
kom upp í pontu. „Hverjum dettur það í hug í al-
vöru, sem hugsar málið, að einhver þingmaður
hér inni; einhver ráðherra eða ríkisstjórnin í
heild, ætli sér vísvitandi að brjóta stjórnar-
skrána? Gera menn sér ekki grein fyrir því hví-
líkar ásakanir þar eru á ferð?“ Hann ítrekaði að
það sem stæði upp úr eftir dóm Hæstaréttar frá
því í fyrradag væri að það þyrfti ekki að breyta
umræddum lögum. „Lögin, sem samþykkt voru
hér númer 3 árið 2001 standa. Það er meginnið-
urstaðan í þessu máli.“
Þuríður Backman, þingmaður VG, sagði að
ástæða væri til að þakka Öryrkjabandalaginu
fyrir vasklega framgöngu í réttindamálum fé-
lagsmanna sinna og Hjálmar Árnason, þing-
maður Framsóknarflokksins, spurði hvort það
væri jafnrétti að tengja ekki bætur við tekjur
maka, þ.e. „að líta algjörlega framhjá tekjum
maka“, eins og hann komst að orði. T.d. ef mak-
ar væru með milljón eða meira í tekjur á mán-
uði. „Á ekki að líta á hinar sameiginlegu tekjur
heimilisins?“
Magnús Þór Hafsteinsson, þingmaður Frjáls-
lynda flokksins, sagði að það kæmi ekki á óvart
að sú ríkisstjórn sem nú situr við völd hefði brot-
ið á eigin þegnum með gróflegum hætti. „Þeir
þingmenn sem nú sitja í ríkisstjórn og þeir
stjórnarþingmenn sem sátu á 126. löggjafar-
þingi hafa nú orðið uppvísir að því, að mati þess
sem hér talar, að hafa brotið þann trúnaðareið,
sem þeir undirrituðu við stjórnarskrá þegar þeir
settust á þing í fyrsta skipti.“ Magnús Þór sagði
ennfremur, eins og aðrir þingmenn stjórnarand-
stöðunnar, að stjórnarliðar hefðu margoft verið
varaðir við þegar málið hefði verið til umfjöll-
unar á þingi í janúar 2001. „Aðvörunarorðin
voru mjög sterk og afdráttarlaus og studd
mörgum góðum rökum.“
Helgi Hjörvar, þingmaður Samfylkingarinn-
ar, tók undir með Magnúsi Þór og sagði að
stjórnarliðar hefðu á löggjafarþinginu árið 2001
brotið drengskaparheit sitt við stjórnarskrána.
Pétur H. Blöndal, þingmaður Sjálfstæðisflokks-
ins, sagði að í umfjöllun stjórnarandstæðinga
um málið kæmi fram ákveðin einstaklings-
hyggja, sem fælist í þeirri skoðun að ekki eigi að
taka tillit til félagslegra aðstæðna einstaklinga.
„Það sem mun nú gerast er það að þeir öryrkjar
sem eru giftir hátekjufólki fá bætur. En 80% til
90% öryrkja sem ekki eru í þeirri stöðu munu
ekki fá neitt.“
Dómur Hæstaréttar í öryrkjamálinu svokallaða var ræddur utan dagskrár á Alþingi í gær
Stjórnarliðar segja að gífuryrði
stjórnarandstæðinga hafi ekki staðist
Stjórnarandstæðingar segja að
stjórnin hafi vísvitandi brotið gegn
ákvæðum stjórnarskrárinnar
Morgunblaðið/Ásdís
Steingrímur J. Sigfússon var mjög harðorður í garð ríkisstjórnarinnar í umræðunum í gær.
Þung orð féllu í umræðu utan dagskrár á Alþingi í
gær um niðurstöðu Hæstaréttar í öryrkjamálinu
svokallaða; var þingmönnum greinilega heitt í
hamsi. Arna Schram fylgdist með umræðunum.
arna@mbl.is