Morgunblaðið - 18.10.2003, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 2003 37
Þ
AÐ hefur vart farið
fram hjá nokkrum
manni að Svíar tóku þá
ákvörðun í þjóð-
aratkvæðagreiðslu á
dögunum að halda sig við sænska
krónu í stað þess að innleiða hinn
sameiginlega evrópska gjaldmiðil –
evru. Eins og gengur deila menn
um hvort ákvörðun Svía hafi verið
rétt eða röng. Hvort Svíar hafi
með þessu tekið gæfuspor til fram-
tíðar eða einungis frestað því sem
koma skal – evrunni. Jafnframt
deila menn um hvort ákvörðun
Svía muni marka tímamót í Evr-
ópusamvinnunni og frekari Evr-
ópunálgun Íslendinga. Hér verður
ekki farið út í þá sálma. Það er
hins vegar ljóst að yfirgnæfandi
meirihluti lýðræðislega kjörinna
fulltrúa sænsk almenningis á
sænska þinginu og hagsmuna-
samtök í Svíþjóð voru sannfærð
um að evran væri framtíðargjald-
miðill Svía. Sænskir kjósendur
voru hins vegar á öðru máli og
sögðu nei takk – að minnsta kosti í
bili.
Blandað lýðræðisform
Þetta kann að hljóma flókið –
enda er þetta á vissan hátt nokkuð
flókið. Hér er nefnilega verið að
blanda saman tvennskonar lýðræð-
isformum, þ.e. beinu lýðræði og
fulltrúalýðræði. Beint lýðræði fel-
ur í sér að almenningur tekur
ákvarðanir með því að kjósa um
einstök mál í beinum kosningum
og meirihlutinn einfaldlega ræður.
Á hinn bóginn felur fulltrúa-
lýðræði það í sér að almenningur
kýs sína fulltrúa á löggjaf-
arsamkunduna – þingið – með
reglulegu millibili en kemur að
öðru leyti ekki með beinum hætti
að stefnumótun og ákvörðunum er
varða þjóðarhag. Fulltrúalýðræði
er það stjórnarform sem Vest-
urlönd hafa þróað með sér og al-
menn sátt ríkir um. Hið lýðræð-
islega val – kosningakerfið – er
síðan útfært með misjöfnum hætti.
Algengast er að kosið sé hlutfalls-
kosningu eða í einmennings-
kjördæmum. Það er hins vegar
víða ríkjandi viðhorf að stórar
ákvarðanir, t.d. aðild að al-
þjóðastofnunum, skulu ekki teknar
einhliða af kjörnum fulltrúum lög-
gjafarsamkundunnar heldur þurfi
frekari staðfestingar við með þjóð-
aratkvæðagreiðslu. Slíkar ákvarð-
anir skulu m.ö.o teknar af þjóðinni
í beinni kosningu. Það er síðan
ákaflega misjafnt á milli landa
hvernig ákvæði um þjóðaratvæða-
greiðslur eru útfærð.
Nei þýðir já – seinna!
Í kjölfar þjóðaratkvæðagreiðsl-
unnar í Svíþjóð hefur mörgum orð-
ið tíðrætt um sigur lýðræðisins.
Það er aldeilis rétt í ljósi beins
lýðræðis. Meirihluti kjósenda í
Svíþjóð ákvað að höndla áfram
með sænska krónu þvert á skoð-
anir hinna kjörnu fulltrúa. En hve-
nær kjósa Svíar aftur um evruna?
Mjög margir eru nefnilega á þeirri
skoðun að Svíar muni innan fárra
ára kjósa aftur um upptöku evru í
stað krónu. Það sérkennilega við
þetta allt saman er að stór hluti
kjósenda, sem greiddi atkvæði
gegn evru í september, er fullviss
um að evran verði þrátt fyrir allt í
vösum þeirra þegar fram líða
stundir. Nú þekkjum við nokkur
dæmi um að þjóðir hafi hafnað
ákveðnum þáttum Evrópusamvinn-
unnar í þjóðaratkvæðagreiðslu. Í
kjölfarið hefur verið kosið aftur
eftir að komið hafði verið til móts
við þær með ákveðnum lagfær-
ingum og sérlausnum. Þetta á t.d.
við um Dani og Maastricht-
sáttmálann og Írland og Nice-
sáttmálann. Jafnframt hafa Norð-
menn kosið tvisvar beinni kosn-
ingu um aðild að sambandinu og
fellt í bæði skiptin. Fullvíst má
telja að ekki sé fullreynt í Noregi
og að Norðmenn eigi eftir að kjósa
aftur um aðild. Þá komum við að
kjarna málsins. Af hverju er alltaf
kosið aftur ef þjóðir segja nei? Ef
þjóðir gjalda jáyrði við
einhverjum þáttum Evr-
ópusamvinnunnar er hins
vegar aldrei kosið aftur!
Evrópuandstæðingar vísa
oft og iðulega í þessa stað-
reynd og telja að þarna sé
ólýðræðislegum vinnu-
brögðum Evrópusam-
bandsins best lýst. Hér er
um rangtúlkun að ræða.
Fyrir það fyrsta hefur
ESB ekkert með það að
gera hvort, hvenær og
undir hvaða formerkjum þjóð-
aratkvæðagreiðslur eru haldnar
um málefni er varða einstaka
þætti samstarfsins. Það er alfarið
á hendi aðildarríkjanna. Ástæðan
fyrir því að ríki hafa tilhneigingu
til að kjósa aftur um mál sem áður
hafa verið felld í þjóðaratkvæða-
greiðslu liggur fyrst og fremst í
því stjórnarformi sem við búum
við – fulltrúalýðræði.
Það vill svo til að yfirgnæfandi
meirihluti hófsamra stjórn-
málaflokka í Evrópu – til hægri og
vinstri – eru fylgjandi Evrópusam-
starfi. Flokkarnir hafa það á
stefnuskrá sinni að taka fullan þátt
í samstarfinu sem á sér stað undir
merkjum ESB og kjósendur eru
fullkomlega meðvitaðir um þessa
stefnu flokkanna og veita þeim
brautargengi í kosningum. Flokk-
arnir framfylgja stefnu sinni inni á
þjóðþingunum og í ríkisstjórn. Hér
er því ekki um neitt laumuspil eða
samsæri að ræða.
Í ljósi þess sem hér hefur verið
sagt er algjör mistúlkun fólgin í
því að meta niðurstöðu þjóð-
aratkvæðagreiðslunnar í Svíþjóð á
þann veg að almenningur í Svíþjóð
sé yfir höfuð óánægður með aðild
landsins að ESB og vilji út úr
sambandinu. Sama á við um Breta
og Dani sem hafa – líkt og Svíar –
ákveðnar efasemdir um vissa þætti
samstarfsins. Það er ákaflega lítill
minnihluti í þessum ríkjum sem
talar af einhverri alvöru um úr-
sögn úr sambandinu. Ef hins veg-
ar flokkur – eða flokkar – með
slíkar hugmyndir og stefnu næðu
brautargengi í almennum kosn-
ingum og kæmust til valda er al-
veg ljóst að ákveðið ferli færi í
gang. Ferli sem miðaði að því að
viðkomandi ríki segði skilið við
ESB. Ekkert ríki er þvingað til
þátttöku og ef eindreginn vilji
stjórnvalda í aðildarríki kæmi
fram um að segja sig úr ESB er í
sjálfu sér ekkert því til fyrirstöðu
að viðkomandi þjóð fengi að kjósa
um það – aftur og aftur – ef því er
að skipta. Þannig virkar nú þessi
blanda fulltrúalýðræðis og beins
lýðræðis.
Kjósa aftur –
spurning um
lýðræði?
Höfundur er aðjúnkt í stjórnmálafræði
við Háskóla Íslands.
Eftir Úlfar Hauksson
’ Ástæðan fyrir því að ríkihafa tilhneigingu til að
kjósa aftur um mál sem áð-
ur hafa verið felld í þjóð-
aratkvæðagreiðslu liggur
fyrst og fremst í því stjórn-
arformi sem við búum við –
fulltrúalýðræði. ‘
svarandi menntun. Þá hefur komið til álita að stofna til
meistaranáms við skólann sem m.a. gæti gefið mögu-
leika til sérhæfingar á sviði kennslu. Útfærsla á slíkum
hugmyndum er hins vegar skammt á veg komin og sem
stendur þykir nærtækara að efla innviði námsins sem
skólinn hefur verið að byggja upp.
Næsta vor útskrifast fyrstu nemendur úr tónlist-
ardeild, fríður hópur tólf ungmenna sem hlotið hefur
bestu hugsanlegu tækifæri til að þroska hæfileika sína
og listrænar gáfur. Annar hópur, um tuttugu nem-
endur, útskrifast þarnæsta vor og síðan heldur keðjan
áfram. Þetta fólk horfir til framtíðar með bjartsýni og
tilhlökkun og ætlar sér stóra hluti í íslensku tónlistar-
lífi, hvort sem er sem hljóðfæraleikarar, söngvarar, tón-
skáld, fræðimenn, kennarar eða eitthvað annað. Margir
fara í framhaldsnám, aðrir beint í störf og þriðji hóp-
urinn vill kannski bara sjá til. Hvert sem haldið er þá
bíða tækifærin þessa fólks, og það er það sjálft sem
leggur grunninn að því lífi sem það ætlar sér, – ekki við
hin.
Listaháskólinn hefur átt góða samvinnu við Tónlist-
arskólann í Reykjavík. Fyrrverandi skólastjóri, Halldór
Haraldsson, beitti sér sérstaklega í því efni og hefur
samstarfið verið til mikils gagns fyrir nemendur beggja
skóla. Það er von mín að framhald verði þar á. Umræð-
an um framtíð tónlistarmenntunar á lengi eftir að halda
áfram og mörg sjónarmið eiga eflaust eftir að koma
fram. Þá ríður á að skoðanaskipti verði málefnaleg, og
umfram allt rétt farið með staðreyndir. Listaháskólinn
tekur fullan þátt og mun ekki standa á honum að út-
skýra sjónarmið sín.
stuttum tíma tileinkað sér þekkingu og kunnáttu sem
þarf til sérhæfingar. Í löndunum í kringum okkur er
frekar verið að auka menntunarkröfur til tónlistar-
kennara en minnka þær og telst það nú til undantekn-
inga að tónlistarmenn fái viðurkenningu sem fullgildir
kennarar eftir aðeins þriggja ára háskólanám. Listahá-
skólinn telur að ekki megi gera minni kröfur hér á landi
en í nágrannaríkjunum og stendur því fast á móti öllum
hugmyndum um að slá af kröfum um listþekkingu og
færni. Kennarinn verður að standa föstum fótum í list-
inni.
Nú er unnið að stefnumótun til næstu ára fyrir
Listaháskólann. Menntun kennara er þar mikilvægur
þáttur. Skólinn býður nú þegar upp á sérstakt viðbót-
arnám í kennslufræðum fyrir leiklistarfólk, myndlist-
armenn og hönnuði sem lokið hafa námi sem svarar til
fyrstu háskólagráðu, Bachelorsprófi, í sinni listgrein.
Þeir sem ljúka viðbótarnáminu geta sótt um leyfisbréf
til kennslu í grunn- og framhaldsskólum. Til umræðu
hefur verið að útvíkka námið til tónlistarfólks með sam-
frá
lur átt
Ein deild
ár-
eildin,
ustu árin
hennar
riggja
). Nám-
um sem
ðigrein-
að
uðsyn-
rar
a honum
ur hans
iðlarnir
n sinni
a sér-
ns og
ykjavík,
erði
þar sem
ólans
nn býður
astigi.
og efla
nustu
deild er
hvort
n getur á
enntun
Höfundur er tónskáld og rektor Listaháskóla Íslands.
’ Það er alvarlegt að maður ístarfi skólastjóra Tónlistarskól-
ans í Reykjavík skuli breiða út þá
vitleysu að tónlistardeild
Listaháskólans hafi verið stofn-
uð á grunni Tónlistarskólans í
Reykjavík með yfirfærslu náms
úr þeim skóla. ‘
eru ungar mæður. Kertagerðin er þeirra lifi-
brauð en samhliða vinnu við hana fá stúlkurnar
tilsögn í lestri og skrift á staðnum og geta lært
að sauma. Einnig er reynt að styðja stúlkurnar
til þess að hverfa aftur að formlegri skólagöngu,
ef aðstæður eru fyrir hendi.
Í Entebbe er unnið að uppbyggingu fiski-
rannsóknarstofu, en fiskútflutningur er orðinn
önnur stærsta útflutningsgrein Úganda og
brýnt að auka gæði framleiðslunnar og þar með
arðsemina. Þá koma Íslendingar að rekstri
Gomba Fisheries í Jinja, en það er eitt af 12
fiskvinnslufyrirtækjum í Úganda og er nýlokið
við að setja þar upp nýja verksmiðju, sem að
stærstum hluta er búin tækjum frá framleið-
endum á Íslandi. Fjárfesting fyrirtækisins í
nýju verksmiðjunni mun vera um milli 150 og
200 milljónir króna.
Orkumálaráðuneyti Úganda hefur formlega
sótt um stuðning frá ÞSSÍ í verkefni sem teng-
ist nýtingu jarðvarma í vesturhluta landsins og
hefur það verið samþykkt. Ráðgert er að hefj-
ast handa á næsta ári. Verði reynslan af því
verkefni jákvæð, er allt eins líklegt að um frek-
ari samvinnu verði að ræða milli Íslands og Úg-
anda á þessu sviði, en á fundum með fulltrúum
stjórnvalda síðustu daga hefur greinilega komið
í ljós hversu mjög þau meta þróunaraðstoð ís-
lensku þjóðarinnar og hversu mikilvæg hún er
áframhaldandi uppbyggingu í landinu.
amvinnustofnunar.
Höfundur er formaður stjórnar Þróunarsam-
vinnustofnunar Íslands og aðstoðarmaður
utanríkisráðherra.
Þ
AÐ ber að halda því á
lofti sem vel er gert.
Fjölmiðlar hafa af ein-
hverjum ástæðum gef-
ið því lítinn gaum í
fjárlagafrumvarpi ársins 2004,
sem nú er til meðferðar á Alþingi,
að áfram verður haldið í uppbygg-
ingu í málaflokki fatlaðra. Stór
skref verða stigin í átt að því að
eyða biðlistum fatlaðra eftir bú-
setuúrræðum og efla aðra þjón-
ustu við fatlaða. Ég tel því ástæðu
til þess að skrifa þessa grein og
koma á framfæri stórfrétt sem
fréttastofur landsmanna hafa lít-
inn sem engan gaum gefið.
Stórfréttin sem
aldrei var sögð
Þessi stórfrétt er sú staðreynd
að samkvæmt fjárlagafrumvarp-
inu verða útgjöld til málefna fatl-
aðra hækkuð milli ára um 353,2
milljónir króna. Af þeirri fjárhæð
eru 188,3 milljónir vegna launa- og
verðlagsbóta. Raunaukning til
málaflokksins er því 165 milljónir
eða 3,1%.
Þessa fjármuni á að nýta til þess
að hrinda í framkvæmd áætlun um
styttingu biðlista eftir þjónustu við
fatlaða. 118 milljónir króna munu
renna til nýrra verkefna á því sviði.
Þannig er gert ráð fyrir að um mitt
næsta ár verði tekin í notkun tvö
ný sambýli í Reykjavík og tvö ný
sambýli á Reykjanesi. Ennfremur
að rekstur nýs sambýlis hefjist á
Suðurlandi.
Ný dagvistun fyrir fatlaða mun
hefja starfsemi á Reykjanesi.
Starfsemi skammtímavistunar í
Reykjavík og dagvistunar á Suður-
landi verða efldar á árinu 2004.
Framlög til sveitarfélaga og einka-
aðila, sem annast þjónustu við fatl-
aða einstaklinga, mun aukast um
tæpar 34 m.kr. á árinu.
Framkvæmdasjóður losnar
við rekstrarverkefni
Undanfarinn áratug hefur
Framkvæmdasjóði fatlaðra verið
gert að standa undir rekstr-
arkostnaði vegna félagslegrar end-
urhæfingar fatlaðra og starfa
stjórnarnefndar. Sú ráðstöfun hef-
ur bitnað á getu sjóðsins til þess að
ráðast í ný verkefni. Með fjárlaga-
frumvarpinu er loks tekið á þessu
máli og horfið frá því að láta Fram-
kvæmdasjóð fatlaðra bera þennan
rekstrarkostnað. Af þeim sökum,
og vegna 23 milljóna króna auk-
inna framlaga, mun eykst ráðstöf-
unarfé Framkvæmdasjóðsins
aukast um 40 milljónir króna milli
ára.
Velferðarfjárlög
Nú er það í sjálfu
sér umhugsunarefni
hvers vegna þessi
skref, sem stjórnvöld
eru að stíga til þess
að bæta aðbúnað fatl-
aðra hljóta ekki at-
hygli fjölmiðla eins
og vert væri. Frétta-
menn eru jafnan fljótir til þess að
grafa upp og benda á óleyst vanda-
mál. Þeim tekst oft og tíðum ekki
jafn vel upp við að geta þess þegar
vandamál eru leidd til lykta á far-
sælan hátt. Sú staðreynd ætti bæði
að vera fréttamönnunum og okkur
sem erum háð fréttum þeirra um
upplýsingar af vettvangi stjórn-
málanna verðugt íhugunarefni.
Staðreyndin er nefnilega sú að á
næsta ári mun ríkisstjórnin halda
áfram að efla velferðarkerfi lands-
manna. Raunaukning framlaga til
velferðarmála er ekki aðeins stað-
reynd hvað varðar málefni fatlaðra
heldur ekki síður á ýmsum sviðum
í heilbrigðiskerfinu.
Fréttin
sem aldrei
var sögð
Eftir Birki Jón Jónsson
Höfundur er alþingismaður
Framsóknarflokksins.
’ Raunaukning framlaga tilvelferðarmála er ekki aðeins
staðreynd hvað varðar mál-
efni fatlaðra heldur ekki síð-
ur á ýmsum sviðum í heil-
brigðiskerfinu. ‘