Morgunblaðið - 18.10.2003, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
DAVÍÐ Þór Björgvinsson lagapró-
fessor við Háskólann í Reykjavík,
segir að Hæstaréttardómurinn frá
því á fimmtudag, í máli öryrkja gegn
Tryggingastofnun, staðfesti í raun
að heimilt sé að skerða tekjutrygg-
ingu öryrkja vegna tekna maka. Seg-
ir hann ennfremur að af dóminum
verði varla dregin önnur ályktun en
sú að skerðing sú sem grundvallast á
lögunum um breytingu á almanna-
tryggingalögum frá árinu 2001, sem
sett voru í kjölfar fyrri öryrkjadóms-
ins, samræmist stjórnarskránni þeg-
ar horft sé til framtíðar. „Það er því
fjarri lagi að með þessum nýja dómi
hafi lögin frá 2001 verið dæmd ólög
íheild,“ segir Davíð Þór. Í þessu
samhengi segir hann að skoða verði
nánar kröfugerðina í málinu. Gerð
hafi verið krafa um greiðslu örorku-
lífeyris vegna áranna 1994 til 1996
annars vegar, og hins vegar vegna
áranna1999 til 2000. „Varðandi fyrra
tímabilið taldi Hæstiréttur að kröf-
urnar væru fyrndar. Frá kröfurétt-
arlegu sjónarmið er það rétt niður-
staða dómsins. Varðandi síðara
tímabilið er vert að benda á það að í
fyrri öryrkjadómi Hæstaréttar, voru
skerðingarákvæði almannatrygg-
ingalaga talin andstæð stjórnar-
skránni. Þegar sú niðurstaða lá fyrir,
þá þurfti löggjafinn að bregðast við
henni með einhverjum hætti. Það
komu ýmsar leiðir til greina, þó tvær
sem skipta máli í þessu samhengi. Í
fyrsta lagi var hægt að líta svo á
dómurinn þýddi að engin gild skerð-
ingarákvæði hefðu verið í gildi fyrir
árin 1999 og 2000 og þannig þyrfti að
beita meginreglunni um fulla tekju-
tryggingu fyrir það tímabil og greiða
örykjum í hjúskap fulla tekjutrygg-
ingu vegna þeirra ára.
Í öðru lagi kom til
greina að endurskoða
skerðingarákvæðin og
draga úr skerðingunni
aftur í tímann að því
marki sem samræmd-
ist stjórnarskránni,
þótt það væri gert með
síðartilkomnum lögum.
Þessa síðari leið valdi
nefndin sem undirbjó
frumvarpið og síðar
löggjafinn sjálfur og
byggðist hún á þeirri
fullvissu löggjafans að
honum væri heimilt að
skerða tekjutryggingu-
vegna tekna maka og sambúðaraðila,
þótt það væri alveg óklárt af fyrri
dómi Hæstaréttar hversu langt sú
skerðing mætti ganga. Fyrir ákvörð-
un nefndarinnar og löggjafans hafi
legið frambærileg lögfræðileg rök,
þ.e. að löggjafinn hefði heimildir til
að taka ákvarðanir sem mæla fyrir
um skerðingu svolengi sem hún væri
innan þeirra marka sem stjórnar-
skráin setur. Svo gerist það í Hæsta-
rétti á fimmtudag, að dómurinn telur
að fara hefði átt fyrri
leiðina. Það er byggt á
þeirri túlkun á fyrri
dóminum, að örorkulíf-
eyris þegar hafi átt rétt
á fullri tekjutryggingu,
þar sem ekki voru í
gildi á árunum 1999 og
2000 nein skerðingar-
ákvæði sem hægt var
að beita. Úr þessu hafi
ekki verið unnt að bæta
með þeim afturvirka
hætti sem fólst í lögun-
um frá 2001.“
Davíð Þór segist
hafa haft vissan skiln-
ing á ákvörðun nefnd-
arinnar sem undirbjó hin umdeildu
lög frá 2001. „Nú, þegar niðurstaða
Hæstaréttar liggur hins vegar fyrir,
er erfitt fyrir mig að segja fullum
fetum að sjö hæstaréttardómarar
hafi komist að rangri lögfræðilegri
niðurstöðu. Ég treysti mér ekki til
þess að taka svo stórt upp í mig. Ég
lít þó þannig á að niðurstaðan í fyrri
dóminum hafi ekki verið svo skýr og
afdráttarlaus að það lægi í augum
uppi hvernig ætti að bregðast við og
ennfremur að rökin fyrir þeirri leið
sem löggjafinn valdi hafi verið í alla
staði frambærileg og forsvaranleg.
Þeim hefur Hæstiréttur nú hafnað
með rökum sem hann taldi betri og
við það verði að una.“
Heimilt að láta tekjur maka
hafa áhrif á bætur öryrkja
Davíð Þór vísar ennfremur til nýja
dómsins þar sem segir m.a. að í fyrri
dóminum komi ekkert fram sem gefi
tilefni til þeirrar ályktunar að lög-
gjafanum sé óheimilt að láta tekjur
maka hafa áhrif á tekjutryggingu ör-
yrkja til skerðingar. „Þungamiðjan í
gagnrýni á viðbrögð ríkisstjórnar-
innar á sínum tíma laut að þessu at-
riði, en þá var því haldið fram að í
dóminum fælist að óheimilt væri að
skerða tekjutryggingu vegna tekna
maka eða sambúðaraðila. Þessi rök
voru einnig notuð í þessu nýja máli.
Dómurinn staðfestir hins vegar að
þetta er heimilt og það merkir vænt-
anlega, sé horft til tímabilsins frá
gildistöku laganna, að þessi skerð-
ingarákvæði sem nú gilda, séu sam-
rýmanleg stjórnarskránni.“
Þótt ekki sé beinlínis dæmt um
þetta í þessum nýja dómi veiti
forsendur hans mjög sterka
vísbendingu í þá átt. Davíð Þór er því
efins um að túlka megi nýja dóminn
sem mikinn sigur fyrir þá sem berj-
ast fyrir félagslegum og efnahag-
lsegum mannréttindum. „Þessi dóm-
ur er byggður á eignar-
réttarákvæðum stjórnarskrárinnar,
en eignaréttindin eru talin til hinna
klassísku borgaralegu réttinda. Þau
hafa aldrei verið talin til hinna fé-
lagslegu réttinda, sem svo eru
nefnd.“
Fjarri lagi að
lögin frá 2001
séu dæmd ólög
Davíð Þór Björgvinsson
RAGNHILDUR Helgadóttir lektor
í lögfræði við Háskólann í Reykja-
vík telur ekki að öryrkjadómur
Hæstaréttar frá því á fimmtudag
sé tímamótadómur í samanburði
við fyrri öryrkjadóminn, en hins
vegar varpi hann ákveðnu ljósi á
mjög áhugaverðu spurningu um
afturvirkni laganna frá 2001 um
breytingu á almannatryggingalög-
um.
Stjórnarskráin setur
löggjafanum mörk
„Það verður að horfa til þess að
hér var verið að dæma um tímann
fram til 31. janúar 2001, þ.e. fram
að því þegar nýju lögin taka gildi.
Hæstiréttur telur að það hafi ekki
mátt setja reglur árið 2001 sem
giltu árin 1999 og 2000. Spurningin
um afturvirkni í þessu samhengi er
mjög áhugaverð. Hin hefðbundna
kenning í stjórnskipunarrétti er sú,
að þegar dómstólar telja lög and-
stæð stjórnaskrá, verði þeim ekki
beitt. Það sem gerist í
fyrri dóminum, er að
skerðingarákvæðið er
talið ganga svo langt
að það sé andstætt
stjórnarskránni og því
verði því ekki beitt.
Þegar löggjafinn
reynir síðan eftir á að
setja lög, sem gilda
eiga fyrir þann tíma
sem ákvæðið, sem
ekki varð beitt var í
gildi, rekst hann á
vegg.“
„Löggjafinn og
starfshópurinn sem
undirbjó frumvarp til
laganna segja í rök-
stuðningi sínum að stjórnarskráin
setji löggjafanum mörk og þótt
ekki hafi mátt beita skerðingar-
ákvæðinu í almannatryggingalög-
um, hafi áfram mátt skerða tekju-
trygginguna, svo fremi sem
skerðingin sé innan stjórnskipu-
legra marka. Hæsti-
réttur segir hins vegar
nú, að á þeim tíma sem
um ræðir, 1999 til
2000, hafi ekkert
skerðingarákvæði ver-
ið í gildi sem hægt hafi
verið að beita og ör-
yrkjar á þessum tíma
hafi þess vegna átt rétt
á óskertri tekjuteng-
ingu. Sá réttur sé var-
inn af eignarréttar-
ákvæði stjórnar-
skrárinnar. Dómurinn
orðar það þannig að
þessi kröfuréttur ör-
yrkja verði ekki skert-
ur með íþyngjandi og
afturvirkum lögum. Skerðingin
braut þess vegna í bága við 72. gr.
stjórnarskrárinnar. Maður getur
ímyndað sér hve réttaróvissan yrði
mikil ef þessu yrði á hinn veginn
farið. Þá gætum við, mörgum árum
seinna, verið að eiga við réttar-
ástandið miklu fyrr vegna þess að
tiltekin lög voru andstæð stjórn-
arskránni þá.“
Ragnhildur er þeirrar skoðunar
að nýi öryrkjadómurinn sé ekki
víðlíka eins merkilegur og sá frá
19. desember 2000 „því þar var í
fyrsta skipti verið að beita 76.
grein stjórnarskrárinnar um rétt til
framfærsluaðstoðar. Fram að því
höfðu margir haldið að slíkri grein
yrði alls ekki beitt af dómstólum.
Mér fannst sá dómur mikil tíðindi
með því að farið var að túlka 76. og
65. grein stjórnarskrárinnar á þann
hátt að skerðingarákvæðið var ekki
talið í lagi. Það sem tekist var á um
í nýja öryrkjadóminum, var fyrst
og fremst sá tími sem bráðabirgða-
ákvæði laganna frá 2001 áttu að ná
til. Hin almenna grundvallarregla
er sú að íþyngjandi lög megi ekki
virka aftur fyrir sig og hér var talið
að krafa hefði stofnast sem nyti
verndar eignarréttarákvæðis 72.
greinar stjórnarskrárinnar.“
Varpar ljósi á áhugaverða
spurningu um afturvirkni laga
Ragnhildur
Helgadóttir
TRYGGINGASTOFNUN ríkisins
segist munu hraða sem frekast er
kostur útreikningum og endur-
greiðslum í kjölfar dóms Hæsta-
réttar, þess efnis að óheimilt hafi
verið að skerða tekjutryggingu
vegna tekna maka á tímabilinu 1.
janúar 1999 til 31. janúar 2001.
Á heimasíðu stofnunarinnar
segir að lögfræðingar stofnunar-
innar muni kynna sér niðurstöður
dómsins en Tryggingastofnun
verði hins vegar að bíða fyr-
irmæla stjórnvalda, sem einnig
eiga væntanlega eftir að fara yfir
dóminn og niðurstöður hans. Þar
til það hefur verið gert geti
Tryggingastofnun ekki innt af
hendi neinar greiðslur. Jafnframt
þarf stofnunin að fá svör varð-
andi það hvort dómurinn hefur
áhrif á útreikninga tekjutrygg-
ingar ellilífeyrisþega, um
greiðslu vaxta o.fl.
Með hliðsjón af þessu mun
Tryggingastofnun birta upplýs-
ingar um endurgreiðslurnar á
heimasíðu sinni um leið og þær
liggja fyrir.
TR mun
hraða út-
reikningum
vegna end-
urgreiðslna
EIRÍKUR Tómasson, prófessor við
lagadeild Háskóla Íslands, segir nið-
urstöðu Hæstaréttar í öryrkjadóm-
inum frá því á fimmtudag koma sér á
óvart, einkum
það álit dómsins
að bráðabirgða-
ákvæði laga um
breytingu á al-
mannatrygg-
ingalögum frá
2001 sé talið vera
í andstöðu við
stjórnarskrána.
Allir sjö dóm-
arar Hæstarétt-
ar töldu þetta vera í andstöðu við
stjórnarskrána.
Eiríkur segist þó ekki tilbúinn til
að tjá sig frekar um dóminn fyrr en á
mánudaginn næstkomandi, þegar
dómurinn verður ræddur í málstofu
á vegum lagadeildar HÍ í samvinnu
við Orator, félag laganema. Málstof-
an verður haldin í stofu 101 í Lög-
bergi og hefst kl. 12.15.
Eiríkur Tómasson
Dómur-
inn kem-
ur á óvart
TÓMAS Ingi Olrich menntamála-
ráðherra hefur ákveðið að skipa
nefnd sem á að gera tillögur um
heildarendurskoðun á lögum um
fjárhagslegan stuðning við tónlist-
arskóla. Þetta kom fram við um-
ræður utan dagskrár um tónlist-
arnám á framhaldsskólastigi á
Alþingi í gær. Málshefjandi við
umræðurnar var Kolbrún Hall-
dórsdóttir þingmaður VG. Kol-
brún sagði þessi mál komin í
kreppu hér á landi. Hún fjallaði
m.a. um tónlistarkennaranámið og
það ástand sem skapast hefur í
tónlistarnámi á framhaldsskóla-
stigi. Vék hún m.a. að ákvörðun
um að bjóða upp á kennaranám á
háskólastigi við Listaháskólann
og sagði lítið vit í að bjóða upp á
háskólanám ef enginn væri
menntaskólinn í tónlist. „Það ligg-
ur því beint við að mínu mati að
gera Tónlistarskólann í Reykjavík
að slíkum menntaskóla og sjá til
þess að aðrir sambærilegir skólar
eigi þess kost að reka deildir á
menntaskólastigi,“ sagði hún.
Lagði hún nokkrar spurningar
fyrir menntamálaráðherra og vildi
m.a. fá að vita hvað liði viðræðum
ríkis og sveitarfélaga vegna tón-
listarnáms á framhaldsskólastigi
og hver væri ábyrgð ríkisvaldsins
á tónlistarnámi á framhaldsskóla-
stigi og á kennaranámi í tónlist.
Menntamálaráðherra gerði
grein fyrir gangi viðræðna ríkis
og sveitarfélaga um skiptingu
kostnaðar og fyrirkomulag tón-
listarnáms á framhaldsskólastigi
og kom m.a. fram í máli hans að
stefnt væri að því að viðræðu-
nefndin ljúki störfum fyrir ára-
mót.
Fjölmargir þingmenn tóku til
máls við umræðurnar en undir lok
hennar sagði málshefjandi um-
ræðunnar Kolbrún Halldórsdóttir
að ríkisvaldið hefði vikið sér und-
an ábyrgð og þyrfti að gera upp
hug sinn í þessu máli en ekki láta
eins og framhaldsnám í tónlist
væri ekki til. Menntamálaráð-
herra vísaði gagnrýni við umræð-
urnar á bug. Kom m.a. fram í
máli hans að enginn ágreiningur
væri í nefndinni sem fjallaði um
samskipti ríkis og sveitarfélaga
um málið.
Endurskoða lög um
stuðning við tónlistarskóla HÉRAÐSDÓMUR Reykjavíkurhefur dæmt mann á fertugsaldri í 6mánaða fangelsi fyrir fjölda þjófn-
aðarbrota, tilraun til þjófnaðar og
fíkniefnabrot á tímabilinu frá mars
til maí í vor. Þá féllst dómurinn á
skaðabótakröfu Tryggingamiðstöðv-
arinnar að upphæð 506 þúsund krón-
ur, en félagið greiddi út tjónabætur
vegna skemmda sem maðurinn olli í
innbroti og vegna muna sem hann
stal.
Ákærði á að baki samfelldan saka-
feril frá árinu 1987. Hann var síðast
dæmdur í 14 mánaða fangelsi í maí í
ár vegna þjófnaðar, fjársvika, eigna-
spjalla, ölvunaraksturs og fíkniefna-
lagabrots. Dómurinn nú var hegn-
ingarauki við þann dóm.
Valtýr Sigurðsson héraðsdómari
dæmdi málið. Verjandi ákærða var
Kristján Stefánsson hrl. Málið sótti
Dagmar Arnardóttir, fulltrúi lög-
reglustjórans í Reykjavík.
Í fangelsi
fyrir þjófnað
LÖGREGLAN á Akranesi hefur á
undanförnum dögum lagt hald á
rúmlega 200 e-töflur og handtekið
fjóra menn í tengslum við málin.
Fyrst fundust 9 e-töflur og 1
gramm af amfetamíni í fórum karl-
manns um síðastliðna helgi, en við-
komandi þekktur að fíkniefna-
neyslu.
Á fimmtudagskvöld var svo ann-
ar karlmaður handtekinn vegna
gruns um fíkniefnamisferli og fund-
ust hjá honum 4 grömm af amfeta-
míni og 8 grömm af hassi. Sama
kvöld handtók lögreglan síðan tvo
menn eftir að þeir komu frá
Reykjavík. Þeir hafa legið undir
grun um að flytja fíkniefni til Akra-
ness. Í framhaldi af handtökunni
var hald lagt á alls 207 e-töflur.
Málið er enn í rannsókn hjá lög-
reglunni á Akranesi.
Lagt hald
á yfir 200
e-töflur