Morgunblaðið - 18.11.2003, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 ÞRIÐJUDAGUR 18. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
#31 ALfiINGI
ICELAND REVIEW
ÁSKRIFTARSÍMI 512-7517
askrift@icelandreview.com
HVERS VEGNA ÍSLAND?
40 ÁSTÆ‹UR
Í SETNINGARRÆÐU sinni á
landsfundi vinstri græna ræddi
Steingrímur J. Sigfússon, formað-
ur VG, stöðuna í ís-
lenskri pólitík.
Ekki var við öðru
að búast enda stutt
frá kosningum.
Landsfundur Sam-
fylkingarinnar var
einnig mjög fyr-
irferðarmikill í ræðunni og þá sér-
staklega stefnumótun jafn-
aðarmanna í heilbrigðismálum
sem hefur hlotið verðskuldaða at-
hygli enda er fyllilega tímabært
að um heilbrigðismálin skapist
málefnaleg umræða í íslensku
samfélagi.
Í ræðu sinni reyndi Steingrímur
að koma sökinni á slæmri útkomu
flokksins í kosningunum á ein-
hverja aðra en sjálfan sig og
stefnu flokksins.
Skýringar formannsins á gengi
flokksins voru ekki flóknar. VG
voru svo óheppnir að vera á móti
virkjunarframkvæmdum fyrir
austan og það vann gegn þeim,
sérstaklega á Austurlandi. Ég
hafði nú skilið það svo að sú and-
staða væri helsta fjöður í hatti
flokksins en formaðurinn telur að
það hafi frekar verið til baga. Öll
stóru orðin um svik og undanslátt
annarra flokka verða nú að skoð-
ast í nokkuð öðru ljósi.
Delluskýringar
Að öðru leyti virtist Samfylk-
ingin vera sökudólgurinn. VG
finnst við ekki hafa stutt þá nægj-
anlega vel í kosningabaráttunni og
það er því okkur að kenna að þeim
gekk ekki vel. Steingrímur telur
að tímamót hafi orðið þegar Ingi-
björg Sólrún gekkst ekki inn á
óskýrt tilboð hans um að halda úti
„sameiginlegri og heilli víglínu“
gegn stjórninni. Eftir það hafi
stjórnarandstaðan misst flugið.
Steingrímur virðist halda því fram
að eftir þennan sjónvarpsþátt hafi
væntanlegir kjósendur VG ákveðið
að kjósa Framsóknarflokkinn.
Ættu menn ekki að líta sér nær í
stað þess að leita svo langsóttra
skýringa. Samfylkingin bætti við
sig 4,2 % og Frjálslyndir 3,2% og
samanlagt bættu þessir flokkar
við sig 5 þingmönnum. VG sem
tapaði 0,3% missti þingmann,
stjórnarandstaðan í heild bætti við
sig 4 mönnum sem sýnir að kjós-
endur í landinu vildu nýja rík-
isstjórn og nýtt stjórnarmynstur.
Þeir treystu bara öðrum betur til
þess en VG.
Rýr ræða
Hún hefði orðið býsna rýr í roð-
inu ræðan hans Steingríms ef
landsfundi Samfylkingarinnar
hefði ekki verið nýlokið. Þá hefði
hann ekki getað rangtúlkað og
brenglað niðurstöður hans. Þá
hefði hann ekki getað snúið um-
ræðunni í heilbrigðismálunum á
haus og látið það líta út eins og
við hefðum samþykkt að fara „am-
erísku leiðina“ í heildbrigð-
ismálum. Í umræðu hans um Sam-
fylkinguna virtist sannleikurinn
ekki vera aðalatriðið heldur að
beina kastljósinu frá slöku gengi
VG og stefnu þeirra.
Við jafnaðarmenn erum
óhræddir við að ræða opinskátt
um vanda íslensks heilbrigð-
iskerfis. Hvernig við eflum það og
styrkjum þannig að öllum Íslend-
ingum sé tryggður aðgangur að
bestu mögulegu læknishjálp án til-
lits til efnahags eða annarra að-
stæðna. Um þá grunnhugmynd
jafnaðarmanna var Samfylkingin
og Össur Skarphéðinsson, formað-
ur hennar, að ræða á landsfundi
sínum og munu halda þvi áfram.
Það er þörf umræða og nauðsyn-
leg. Upphrópanir, rangtúlkanir og
sleggjudómar eru til lítils gagns.
Stefna VG er þeirra
Akkilesarhæll
Skýringarinnar á gengi vinstri
grænna er hvergi annars staðar
að leita en í stefnu flokksins,
frambjóðendum hans og fram-
göngu þeirra í kosningabarátt-
unni. Það er hin beiski sannleikur,
það er þeirra Akkilesarhæll og
kannski er það þess vegna sem
Steingrímur leitar svo víða annars
staðar að sökudólgum, það er svo
sárt að finna þá í eigin ranni.
Steingrímur leitar að
sökudólgum
Eftir Flosa Eiríksson
Höfundur er félagi í Samfylkingunni.
Í LUNGNATEYMI Reykjalund-
ar starfa tveir iðjuþjálfar. Hlut-
verk iðjuþjálfa er að auðvelda fólki
að taka virkan þátt í iðju sem er
því mikilvæg og stuðla að auknu
sjálfstæði og lífsfyllingu. Með iðju
vísum við til verka og athafna sem
fólk tekur sér fyrir hendur í dag-
legu lífi í þeim tilgangi að annast
sig og sína, njóta lífsins og leggja
sitt af mörkum til samfélagsins.
Í endurhæfingu lungnasjúklinga
metum við hæfni og færni skjól-
stæðinga við að sinna daglegum
athöfnum sínum. Skjólstæðing-
urinn segir okkur sjálfur frá hefð-
bundnum degi í lífi sínu og mark-
miðið er að komast að því hvort
einhverjar hindranir séu til staðar.
Það geta t.d. verið erfiðleikar við
að ganga upp stiga, fara í sturtu
eða sinna vinnu og heimilis-
störfum. Einnig getur verið erfitt
að sinna félagslífi sem fyrr vegna
mæði, spennu og kvíða. Ferð í
leikhús sem áður var tilhlökkunar-
efni getur valdið kvíða og spennu
vegna hugsanlegra mæðikasta eða
hósta.
Íhlutun iðjuþjálfa felst m.a. í því
að kenna aðferðir til að minnka
mæði og þreytu í öllum þáttum
daglegs lífs, með því að kenna
vinnuhagræðingu, hraðatemprun,
öndunartækni, líkamsbeitingu og
slökun. Með því að forgangsraða
verkefnum og hægja á sér má oft
auka úthald við vinnu. Með réttri
öndunartækni og líkamsbeitingu
dregur úr vöðvaspennu, auðveld-
ara er að nota þindina við öndun
og það dregur úr mæði. Mikil
áhersla er lögð á þindaröndun,
bæði við vinnu og í slökun, þar
sem þindin er stór vöðvi og mik-
ilvægur í inn- og útöndun. Það
dregur úr álagi á aðra, minni
vöðva í hálsi og milli rifbeina sem
hjálpa til við inn- og útöndun.
Kennsla í slökun er í boði fyrir
alla sem koma á Reykjalund. Slök-
un í stólum er sérstaklega fyrir
lungnasjúklinga sem ekki hentar
að liggja á dýnu og slaka á. Farið
er í undirstöðuatriði slökunar með
reglulegu millibili eða þegar nýir
bætast í hópinn. Svo er slakað á
við ljúfa tónlist í 15-20 mínútur og
iðjuþjálfinn leiðir hópinn í gegnum
stigvaxandi slökun, djúpslökun eða
„ leidda ímyndun“. Slökunin dreg-
ur úr bæði andlegri og líkamlegri
spennu og endurnýjar orkubirgð-
irnar.
Nauðsynlegt getur verið að
sækja um hjálpartæki til að fólk
geti hjálpað sér sjálft við daglegar
athafnir. Sem dæmi má nefna bað-
bretti ofan á baðkar, handföng við
sturtu og bað, sturtustól eða mjúk-
an skáhalla til að hækka höfðagafl-
inn og auðvelda þar með öndun í
hvíld.
Markmið iðjuþjálfunar er að all-
ir eigi þess kost að sjá um sig
sjálfir og stunda störf og tóm-
stundaiðju að því marki sem við-
komandi kýs og er fær um. Jafn-
vægi í leik og starfi stuðlar að
jafnvægi í daglegu lífi.
Iðjuþjálfar og
lungnaendurhæfing
Eftir Júlíönu Hansdóttur og Björgu Þórðardóttur
Júlíana er iðjuþjálfi og sviðstjóri iðjuþjálf-
unar á lungnadeild Reykjalundar. Björg
er iðjuþjálfi á lungnadeild Reykjalundar.
Björg
Þórðardóttir
Júlíana
Hansdóttir
FERÐAÞJÓNUSTA á Íslandi
fór ört vaxandi eftir lok síðari
heimsstyrjaldarinnar eins og víðast
hvar erlendis. Hún
kallaði á markvissa
starfsmenntun fyrir
starfsfólk í ferða-
þjónustu og var
menntun fyrir leið-
sögumenn hér á
landi bundin í lög
árið 1962. Þeir sem luku prófi áttu
skv. lögunum að fá lögbundin rétt-
indi sem hefur reyndar ekki enn
gengið eftir. Fyrst var námið í um-
sjón Ferðaskrifstofu ríkisins en
var árið 1976 fært til Ferða-
málaráðs Íslands, eins og önnur
landkynningarverkefni í þágu
ferðaþjónustu. Starfsnámið hefur
þróast í takt við aukið ferða-
framboð, frá nokkurra vikna nám-
skeiði til heils vetrar náms í Leið-
söguskóla Íslands. Umsækjendum
hefur verið bent á að námið sjálft
jafngildi fullri vinnu og því óráð-
legt að stunda með því annað fullt
nám eða 100% vinnu.
Árið 1999 samþykkti Lánasjóður
íslenskra námsmanna nám í Leið-
söguskóla Íslands lánshæft og árið
2000 var skólinn fluttur frá sam-
gönguráðuneyti, þar sem hann
hafði verið vistaður frá byrjun, til
menntamálaráðuneytis til sam-
ræmingar við annað nám. Þessi til-
færsla var samþykkt af Alþingi
með þeim fyrirvara að inntaki og
fyrirkomulagi kennslunnar yrði
ekki breytt heldur yrði hún aðeins
sett undir sama stjórnvald og ann-
að nám (sbr. nefndarálit allsherj-
arnefndar og umsögn mennta-
málanefndar þingsins). Í ágúst sl.
voru hins vegar kynnt drög að
nýrri námskrá fyrir Leiðsöguskóla
Íslands þar sem ljóst er að þessi
fyrirvari Alþingis frá árinu 2000 er
að litlu hafður, nefnilega sá vilji að
breyta ekki eðli náms, inntökuskil-
yrðum eða námsmati.
Með nýjum drögum – og nýrri
námskrá ef vilji námskrárdeildar
menntamálaráðuneytisins nær
fram að ganga – eru inntökuskil-
yrði rýmkuð. Leiðsöguskóli Íslands
verður t.d. að „braut“ í framhalds-
skóla og umsækjendum nægir
tveggja ára nám í slíkum skóla.
Ekki verður fyrir vikið lengur gerð
sú krafa að umsækjendur hafi lok-
ið stúdentsprófi eða notið sam-
bærilegrar menntunar. Hversu lík-
legt er að langskólagengið fólk í
ýmsum hagnýtum fræðum fyrir
leiðsögumenn sæki sér viðbót-
arnám inn á leiðsögubraut á fram-
haldsskólastigi? Hversu fýsilegur
er sá kostur fyrir fólk sem hefur
reynt ýmislegt í lífinu sem komið
getur að gagni í leiðsögninni?
Hingað til hafa nemendur í Leið-
söguskóla Íslands komið víða að en
okkur sýnist sem verið sé að
breyta markhópnum með þessari
nýju hugmynd að námskrá.
Hingað til hafa verið veittar
undanþágur frá kröfum um stúd-
entspróf ef umsækjandi sýnir á
inntökuprófi að hann hafi öðlast
þann þroska og yfirsýn sem fæst
með aldri og búi yfir góðri færni í
tjáningu á erlendu tungumáli.
Þessir umsækjendur eru þá oftast
fólk sem hefur búið árum saman
erlendis við nám eða önnur störf
og hefur meira vald á erlendum
tungumálum en íslenskur nýstúd-
ent.
Félag leiðsögumanna skilur vel
þörf menntamálaráðuneytisins fyr-
ir samræmingu og hefur átt ágætt
samstarf við námskrárdeildina en
hnífurinn stendur þar í kúnni að
leiðsögumenn geta ekki fellt sig við
að Leiðsöguskóli Íslands verði
færður niður á framhaldsskólastig.
Ef hann er svo mikill bastarður að
hann heyri ekki undir nám-
skrárdeild menntamálaráðuneyt-
isins þurfum við að taka höndum
saman um að feðra hann og mæðra
svo að allir geti vel við unað. Okk-
ur er sagt að aðeins séu til þrjú
skólastig; grunnskóli, framhalds-
skóli og háskóli, en ekkert sem
mætti flokka sem sérskóla, eins og
þó mætti flokka bæði leiðsöguskól-
ann og læknaritaranám svo e-ð sé
nefnt. Hversu flókið er að leiðrétta
slíka tæknivillu ef kalla mætti
skort á sérskólastigi slíkt?
Áhyggjuefni okkar leiðsögu-
manna er að mjög mikið af ungu
ómótuðu fólki raði sér í skólann og
myndi uppistöðu stéttarinnar, leiði
stóra hópa um landið og hafi
hvorki þroska né þekkingu til að
bregðast við erfiðum aðstæðum.
Það skýtur skökku við að þegar
ferðamannastraumurinn vex og
viðleitnin til að selja Ísland sem
ferðamannaland eykst skuli kröf-
urnar til nema í Leiðsöguskóla Ís-
lands minnkaðar. Hvernig fólk
vilja ferðarekendur ráða til að
stjórna og leiðbeina í ferðum sín-
um?
Hvað vilja
ferðaskrifstofurnar?
Eftir Berglindi Steinsdóttur
Höfundur er formaður Félags
leiðsögumanna.
SL. sumar lauk þriðja áfanga
rannsóknar á sýklalyfjaávísunum
lækna og ónæmisþróun helstu sýk-
ingarvalda barna á
Íslandi. Sýkingar
og vandamál þeim
tengd eru stærsta
heilbrigðisvandamál
barna. Sýkla-
lyfjaónæmi er orðið
ein af stærstu heil-
brigðisógnum heimsins í dag.
Læknar hafa verið hvattir til að
meðhöndla ekki vægar sýkingar
sem lagast af sjálfu sér svo sem
vægar eyrnabólgur vegna hættu á
frekara sýklalyfjaónæmi helstu
sýkingarvalda. Því þótti rétt að
fylgja eftir rannsóknum sem sömu
aðilar stóðu að 1993 og 1998 í
svipuðum tilgangi á 1–6 ára börn-
um á sömu stöðum, þ.e. Hafn-
arfirði, Vestmannaeyjum, Egils-
stöðum og Bolungarvík. Að
rannsókninni standa heimilislækn-
isfræði HÍ, sýklafræðideild LSH
og Landlæknir. Fyrstu nið-
urstöður voru kynntar nú í haust á
norræna heimilislæknaþinginu í
Finnlandi.
Skoðuð voru um 1.000 börn,
teknar sýklaræktanir úr nefkoki
og sýklalyfjaávísanir barna og
ástæður skoðaðar sl. tólf mánuði í
sjúkraskýrslum og með spurn-
ingalistum til foreldra. Þátttaka í
rannsókninni var mjög góð á öllum
stöðunum eða yfir 80%. Helsta
niðurstaðan er að mikill munur er
á sýklalyfjaávísunum til barna eft-
ir landsvæðum en þar sem best
lætur (Egilsstöðum) hefur sýkla-
lyfjanotkun minnkað um 2⁄3 á sl. tíu
árum og er þrisvar sinnum minni í
dag en á þeim stað þar sem hún
er mest. Eins og sýnt hefur verið
fram á tvívegis áður (1993 og
1998) tengist sýklalyfjanotkuninni
aukin hætta á að börn beri í nef-
koki svokallaða penicillínónæma
pneumókokka en pneumókokkar
eru algengasti valdur bakteríusýk-
inga í efri loftvegi manna og valda
m.a. flestum lungnabólgum og
eyrnabólgum. Erfiðlega getur
gengið að meðhöndla sýkingar
sem þessar ónæmu bakteríur
valda með venjulegum sýklalyfjum
í venjulegum skömmtum þegar
mikið liggur við.
Bestur er árangurinn á Egils-
stöðum þar sem læknarnir hafa
lagt sig fram um að upplýsa og
ráðleggja foreldrum um eðlilegan
gang öndunarfærasýkinga svo sem
vægrar eyrnabólgu frekar en að
grípa alltaf til sýklalyfjávísana.
Þar hefur að sama skapi náðst
bestur árangur í að fækka penicill-
ínónæmum stofnum, en stofn sem
var þar í um 18% af sýnum 1998
fannst þar ekki í vor. Foreldrar
eru að sama skapi meðvitaðri um
afleiðingar ofnotkunar á sýklalyfj-
um hvað viðkemur hættunni á
auknu sýklalyfjaónæmi og eru til-
búnari að bíða með sýklalyfjagjöf
fyrir börn sín.
Athyglisvert er að um fimm-
faldur munur kom fram á tíðni
tóbaksreykinga á heimilum barna
eftir landsvæðum (5–25%). Minnst
var reykt þar sem minnst er notað
af sýklalyfjum (Egilsstöðum) og
þótt ekki sé sýnt fram á beint or-
sakasamband þarna á milli vekja
niðurstöðurnar spurningar um
menningarlega ólík samfélög á Ís-
landi þegar kemur að málefnum
heilsugæslunnar og forvarna, í það
minnsta hvað varðar lyfjaneyslu
og tóbaksneyslu almennings.
Niðurstöðurnar vekja spurn-
ingar um hvernig standa megi bet-
ur að eflingu heilsugæslunnar og
forvarna almennt í framtíðinni.
Líta ætti til staða eins og Egils-
staða við skipulagningu á gæða-
málefnum og forvörnum innan
heilsugæslunnar. Áhersla ætti að
vera á gæðaþjónustu þar sem heil-
brigðisstarfsfólk gefur sér nægan
tíma með sjúklingum til almennra
upplýsinga og fræðslu um sjúk-
dóma. Þar sem mikil vöntun er á
almennri heimilislæknaþjónustu,
eins og til að mynda á höfuðborg-
arsvæðinu, er þetta sérstakt
áhyggjuefni. Vara ætti við upp-
byggingu heilbrigðiskerfis sem
byggist að miklu leyti á bráða-
vöktum og skyndilausnum. Óþarfa
lyfjaávísanir auka á heilbrigð-
iskostnað og leiða til óöryggis
sjúklinga um eigið heilsufar. Óhóf-
leg lyfjaneysla getur einnig leitt
til alvarlegra afleiddra heilbrigð-
isvandamála eins og t.d. sýkla-
lyfjaónæmis þegar sýklalyf eiga í
hlut og þau notuð óskynsamlega.
Rannsóknir okkar sýna að þessari
þróun má snúa við ef viljinn er
fyrir hendi og eðlilega staðið að
uppbyggingu heilsugæslunar í
landinu í samstilltum hópi starfs-
manna sem láta sér annt um fag-
leg gæðamál eins og virðist eiga
sér stað á Egilsstöðum.
Rannsókn á lyfja-
ávísanavenjum lækna
Eftir Vilhjálm Ara Arason
Höfundur er heilsugæslulæknir.