Morgunblaðið - 18.11.2003, Blaðsíða 27

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. NÓVEMBER 2003 27
Jólablað Morgunblaðsins
Laugardaginn 29. nóvember 2003
Pantanafrestur fyrir augl‡singar er fyrir kl. 12.00
flri›judaginn 18. nóvember.
Nánari uppl‡singar um augl‡singar og ver› veita
sölu- og fljónustufulltrúar á augl‡singadeild
í síma 569 1111 e›a á augl@mbl.is
Jólabla› fylgir frítt til áskrifenda.
MIK ILVÆG SKILABO‹
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
M
O
R
22
76
3
11
/2
00
3
MARGIR grónir Kópavogsbúar
kættust þegar sú frétt barst að þú
værir ráðinn borgarstjóri og enn
glöddumst við þegar
þú valdir Eirík
Hjálmarsson þér til
aðstoðar. Loks
rættist gamall
draumur um að sjá
menn úr okkar röð-
um við stjórn borg-
arinnar; kannski ekki fimmtu her-
deild, en skilningsríka í garð
okkar hér á hálsinum og þess
sveitarfélags sem fóstraði ykkur.
Saga Kópavogs og Reykjavíkur er
að því leyti tengd að Kópavogur
óx sem úthverfi Reykjavíkur,
svefnbær, en ekki eins og flestir
aðrir kaupstaðir, sem þjón-
ustukjarni við sjávarútveg eða
landbúnað. Saga þessa bæj-
arfélags er um margt sérstæð,
sem þið vitið báðir, en vegna þess
að þetta er opið bréf vil ég aðeins
tipla á staksteinum úr sögu okkar
góða bæjar.
Framfarafélagið Kópavogur
Vorið 1945 stofnuðu íbúar í
þeim hluta Seltjarnarnesshrepps,
sem kallaður var „upphreppurinn“
og nú er Kópavogur, félag sem
þeir nefndu Framfarafélagið
Kópavogur. Það var rammpólitískt
félag en hafði þó fest í lög að það
léti „stjórnmál afskiftalaus“ og
bannaði að ræða þau á fundum.
Árið 1946 ákvað þetta „ópólitíska“
félag að bjóða fram lista til
hreppsnefndarkosninga, sem fara
áttu fram í júlí. Þegar hér var
komið sögu var landfræðileg og
hagsmunaleg gjá sem skildi að
hreppshlutana tvo í Seltjarn-
arneshreppi hinum forna og vand-
séð hvernig mætti brúa hana.
Segja má að íbúar beggja hrepps-
hlutanna hafi undirstrikað þetta
með því að bjóða fram sinn lista
hvor í hreppsnefndarkosningunum
1946. Á Seltjarnarnesi kom fram
sameinað framboð fólks úr ýmsum
stjórnmálaflokkum og sama gerð-
ist í Kópavogi. Fáum datt í hug að
listi Framfarafélagsins fengi meira
en einn fulltrúa. Niðurstaðan
færði hinu „ópólitíska“ félagi hins
vegar þrjá og meirihluta í hrepps-
nefnd. Eitt fyrsta verk nýrrar
hreppsnefndar var að kjósa odd-
vita og varamann hans. Guð-
mundur Gestsson var kosinn odd-
viti og Finnbogi Rútur
Valdimarsson varaoddviti. Hvor-
ugur þeirra, né heldur þriðji
fulltrúi Framfarafélagsins hafði
áður unnið að sveitarstjórna-
málum.
Í hreppsnefndarkosningunum
1950 bauð kjarni gamla Framfara-
félagsins fram lista. Þeir sem
stóðu að honum vildu sem fyrr
samfylkja fólki með ýmsar stjórn-
málaskoðanir, en nú hét listinn
ekki Framfarafélag heldur var
hann kenndur við Óháða kjós-
endur. Þar innandyra var fólk með
ýmsar stjórnmálaskoðanir en sósí-
alistar og sósíaldemókratar voru í
forystu. Andstæðingar þeirra í
þessum kosningum voru: Sjálf-
stæðis-, Framsóknar- og Alþýðu-
flokksfélag.
Pólitík á Hálsinum
Til þess að unnt sé að skilja
þessa atburðarás og næstu ára er
nauðsynlegt að átta sig á lands-
málum og því pólitíska umhverfi
sem fólk í Kópavogi hrærðist í.
Viðhorf til landsmála og tryggð
við pólitíska flokka setti í æ ríkari
mæli mark sitt á framvinduna.
Kalda stríðið var hafið og menn
eygðu ýmist kommúnista eða út-
sendara amerísku heims-
valdastefnunnar í ásjónu hvers
annars.
Óvíða á landinu voru átökin jafn
grimm og í Kópavogi, „Litlu Kór-
eu“ eins og þetta „friðsæla“ sam-
félag á Hálsinum var stundum
nefnt. Þar gekk heiftin svo langt
að á aðalfundi Framfarafélagsins
vorið 1948 kom fram áskorun um
að „drepa alla kommúnista á fé-
lagssvæðinu“. Og á árunum 1946-
1955 fóru þar fram sex sveit-
arstjórnarkosningar en ekki
þrennar eins og lög gerðu ráð fyr-
ir.
Kópavogsmálið
Í ársbyrjun 1954 urðu átök í
Kópavogi til þess að beina sjónum
manna að hreppnum. Þau tengd-
ust í fyrstu sveitarstjórnarkosn-
ingum en teygðu anga sína inn í
raðir einstakra flokka, þó engra
eins og Alþýðuflokksins sem klofn-
aði í kjölfar þeirra. Kópavogsmálið
var það kallað og byggðist á
skipulagðri útstrikunarherferð á
A-lista í þeim tilgangi að breyta
uppröðun hans. Atlagan leiddi til
þess að höfð voru endaskipti á list-
anum. Guðmundur G. Hagalín,
stuðningsmaður Finnboga Rúts,
féll niður um fjögur sæti og Þórð-
ur hreppstjóri á Sæbóli færðist
upp um fjögur. Þessi átök og hin
listilega útfærsla samsæris vöktu
athygli langt út fyrir bæjarmörkin
enda liður í hatrömmum átökum,
bæði innan Alþýðuflokksins og
verkalýðshreyfingar. Markmiðið
var að breyta valdahlutföllum í
Kópavogi og um leið að koma
höggi á Hannibal Valdimarsson,
formann Alþýðuflokksins, ritstjóra
Alþýðublaðsins og bróður Finn-
boga Rúts. Hið fyrra mistókst en
hið síðara ekki. Listi Óháðra, sem
ritstjóri Alþýðublaðsins studdi
gegn vilja flokksstjórnar Alþýðu-
flokksins, fékk meirihluta atkvæða
og 3 fulltrúa kjörna af 5.
Kópavogur, nauðungar-
kaupstaður
Vorið 1955 var á Alþingi borin
fram tillaga um að gera Kópavogs-
hrepp að kaupstað. Mál þetta var
sérstætt vegna þess að tillagan
var flutt að beiðni þriggja stjórn-
málafélaga stjórnarandstöðunnar í
hreppnum. Flokkarnir þrír höfðu
nokkru áður látið safna undir-
skriftum með áskorun til Alþingis
um að gera Kópavog að kaupstað.
Þegar kaupstaðarmálið var rætt á
hreppsnefndarfundi 21. mars 1955
lagðist meirihluti hreppsnefndar
gegn tillögunni, en kvaðst beygja
sig fyrir vilja meirihluta íbúanna.
Þeir vildu þess vegna láta fara
fram „almenna leynilega atkvæða-
greiðslu um málið“ og yrði jafn-
framt leitað álits kjósenda um það,
„hvort þeir óski eftir sameiningu
hreppsins við Reykjavíkurbæ“.
Minnihluti hreppsnefndar snerist
gegn, benti á að 750 atkvæðabærir
íbúar Kópavogs hefðu þegar skrif-
að undir áskorun til Alþingis, auk
þess sem almenn atkvæðagreiðsla
myndi aðeins tefja málið. Meiri-
hluti hreppsnefndar bar hins veg-
ar brigður á áreiðanleik undir-
skriftanna 750, sögðu að 224
þeirra væru nöfn fólks sem ekki
væri á kjörskrá í Kópavogi. Leyni-
leg atkvæðagreiðsla fór fram
sunnudaginn 24. apríl gegn vilja
þríflokkanna sem hvöttu bæjarbúa
til að sitja heima. Þátttakan varð
því dræmari en ella, en mikill
meirihluti þeirra sem þátt tóku
féllust á rök hreppstjórnar gegn
kaupstaðarmyndun og vildu sam-
einingu við Reykjavík. Hrepp-
stjórnin skrifaði því bæjarstjór-
anum í Reykjavík bréf þar sem
farið var fram á viðræður um sam-
einingu sveitarfélaganna tveggja,
Kópavogs og Reykavíkur, – ég
minni á að þetta er hálfum manns-
aldri áður en sameining sveitarfé-
laga varð það lausnarorð sem sag-
an vitnar um. Hins vegar hafði
bæjarstjórn Reykjavíkur líkan
áhuga og Seltirningar á að njóta
samneytis við íbúa „Litlu Kóreu“.
Enn hefur svar við bréfi hrepp-
stjórnar ekki borist og mér vit-
anlega hefur sú ósk sem hrepp-
stjórn setti þá fram ekki verið
dregin til baka af neinni bæj-
arstjórn kaupstaðarins.
Mér hefur stundum verið hugs-
að til þessarar sögu nú á tímum
þegar örlar á ósætti með bæj-
arstjórn Kópavogs og borg-
arstjórn Reykjavíkur. Jafnframt
hefur mér flogið í hug hvort lausn
á sambúðarvanda sveitarfélaganna
til frambúðar felist ekki í að þú,
Þórólfur, takir fram pennann sem
Gunnar Thoroddsen lét liggja vor-
ið 1955 og, sem gamall Kópa-
vogsbúi, svarir játandi bréfi
hreppsnefndar Kópavogs.
Með vinsemd.
Bréfið – opið bréf til
Þórólfs Árnasonar borgarstjóra
Eftir Þorleif Friðriksson
Höfundur er dr. í sagnfræði.