Morgunblaðið - 22.12.2003, Blaðsíða 18

BÆKUR
Söguleg skáldsaga
Oddný Sen, Salka 2003, 246 bls.
VÆNGJUÐ SPOR – SAGA SIGRÍÐAR
JÓHANNESDÓTTUR HANSEN
Örlagaþræðir
NEI, ÞÆR voru ekki öfunds-
verðar konurnar sem uppi voru hér
í fátæktinni á nítjándu öldinni, og
það á sérstak-
lega við um þær
sem misstigu sig
eða viku út af
vegi dyggðarinn-
ar. Þetta kemur
glögglega í ljós
við lestur
Vængjaðra
spora, sögu Sig-
ríðar Jóhannes-
dóttur Hansen.
Sigríður þessi er formóðir höfund-
arins, Oddnýjar Sen, sem velur þá
leið í frásögninni að láta unga nú-
tímakonu, nöfnu Sigríðar og af-
komanda, segja frá formóður sinni
í sögulegri skáldsögu og gefur les-
andanum um leið innsýn í líf nú-
tímakonunnar. Þannig fléttar hún
saman örlögum tveggja kvenna á
tveimur ólíkum tímum, kvenna sem
eiga meira sameiginlegt en ætla
má við fyrstu sýn, því margt kall-
ast á í örlögum þeirra og þær
þurfa að takast á við svipaða hluti.
Oddný styðst við sögulegar stað-
reyndir en saumar í götin með
skáldskap og fléttar inn í frásögn-
ina tilvitnunum í kvikmyndir. Þessi
aðferð gengur vel upp og opnar
fyrir hugrenningatengsl lesandans
í hinar ýmsu áttir. Oddný hefur
greinilega grúskað heilmikið í fjöl-
breyttum heimildum frá þessum
tíma og það skilar sér í lifandi frá-
sögn þar sem ýmis smáatriði
hversdagsleikans flytja lesandann
aftur í tímann.
Þetta er mikil kvennasaga, hér
spretta fram margar og ólíkar kon-
ur en minna fer fyrir karlpeningn-
um, nema þá þeim sem eru örlaga-
valdar í lífi kvennanna. Saga
nítjándu aldar konunnar Sigríðar
Jóhannesdóttur, er mikil örlaga- og
harmsaga m.a vegna þess að
„skapferli hennar og siðvenjur Ís-
lendinga nítjándu aldar áttu enga
samleið“. (bls. 224). Hún fór
ótroðnar slóðir og galt það dýru
verði. En saga hennar er fyrst og
fremst saga þeirra fjölmörgu
kvenna sem þurftu að þola þreng-
ingar og niðurlægingu á þessum
tíma, bæði vegna fátæktar en ekki
síður vegna þess að þær voru kon-
ur og allt þeirra líf og barna þeirra
var komið undir karlmönnum. Þær
höfðu lítið val og engar getnaðar-
varnir til að stjórna þungunum sín-
um, sem oft og tíðum settu stórt
strik í reikninginn.
Kaflarnir um Sigríði Jóhannes-
dóttur bera heiti árstíða og kallast
það á við stöðu hennar og líðan
hverju sinni: Sumarið felur í sér
farsæla barnæsku og velsæld en
svo haustar að þegar hún er send
að heiman í dapra vist. Aftur vorar
þegar ástin kemur í spilið og hún
giftist og gerist húsfreyja á stór-
býli. Svo haustar aftur í lífi hennar
þegar hún missir börnin sín og
skilur við manninn og loks leggst
veturinn að með fullum þunga þeg-
ar kemur að köldum endalokunum.
Öllum nútímadekruðum er hollt
að lesa sögu Sigríðanna og skoða
þræðina í veggteppi lífs þeirra.
Kristín Heiða Kristinsdóttir
Oddný Sen
LISTIR
18 MÁNUDAGUR 22. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞESSI litríki náungi heyrir til Guangdong-óperunni í kínversku borginni
Guangzhou og treður hér upp á sýningu á dögunum.
Kínverjar eru miklir áhugamenn um óperu og leikhús en frægasta óp-
eruhús landsins er í Peking.
Reuters
Litrík ópera
Helgi, bókin hefst á frá-sögn þinni um mikilátök þeirra biskupaÖgmundar Pálssonar í
Skálholti og Jóns Arasonar á Hól-
um. Var Jón ekki grimmur maður?
„Jón var uppi á tímum lík-
amlegs ofbeldis og hann lét til
dæmis berja fólk í annarri af svo-
nefndum Bjarnanesreiðum. En
það er ekki að sjá að sam-
tímamenn hans hafi almennt
hneykslast á þessu, jafnvel ástæða
til að halda að hann hafi orðið fyr-
ir valinu sem biskupsefni af því að
hann gat verið röskur og einarður
að þessu leyti. Aðalatriði er að
kaþólskir biskupar voru orðnir af-
ar valdamiklir á 15. öld og það
þótti eðlilegt að þeir sýndu óstýri-
látum á stundum vald sitt með því
að láta koma harkalega fram við
þá. Jón var annars ekki refsinga-
samur, mátti jafnvel teljast mildur
og hann naut víslega hylli almenn-
ings. Ögmundur var ólíkur að
þessu leyti. Hann var refsinga-
samur, lét mjög finna fyrir valdi
sínu og mönnum stóð ógn af hon-
um. Með þessu vildi hann aga
óstýriláta en bakaði sér óvinsæld-
ir. Og hann kunni ekki að láta
fjúka í fyndnum kviðlingum eins
og Jón Arason.“
Hvernig skýrirðu lokabaráttu
Jóns sem virðist hafa verið vonlítil
gegn sjálfum Danakonungi?
„Það eru ýmsar hliðar á því
máli. Hér má nefna að Jón fékk
bréf frá páfa sem hann mat mikils
því að hans heilagleiki segir í bréf-
inu að Jón muni hljóta eilíft líf í
himnaríki fyrir einarða baráttu.
Með þessu er gefið í skyn að hann
gæti orðið helgur maður. Svo bar-
áttuglöðum og trúuðum manni
sem Jóni var þetta vafalaust mikil
hvatning.“
Snúum okkur að öðru, þeim
Guðbrandi Þorlákssyni Hólabisk-
upi og samverkamanni hans, Arn-
grími lærða.
„Já, þeir urðu fyrstir Íslendinga
til að nýta sér hina nýju prent-
tækni og mátt prentaðra bóka til
að koma ákveðnum skoðunum á
framfæri. Guðbrandur var afar
fyrirferðarmikill maður og hafði
geysimikil áhrif á samtímamenn
sína, bæði á vettvangi trúmála og
líka vegna pólitískra afskipta
sinna og togstreitu við verald-
arvaldið. Áhrif Arngríms urðu
hins vegar varanlegri og þeirra
gætir enn. Arngrímur kenndi Ís-
lendingum að meta eigin sögu og
bókmenntir og lagði grunninn að
hreintungustefnu.“
Víkjum að vörnum landsins.
Stenst það að landið hafi verið
varnarlaust og þjóðin vopnlaus?
Og hefur það við rök að styðjast
að dönsk stjórnvöld hafi beinlínis
afvopnað þjóðina?
„Siðbreytingunni fylgdi aukið
konungsvald og það samræmdist
engan veginn hugmyndum
danskra stjórnvalda að höfðingjar
riðu um héruð með vopnaða sveina
í för og sýndu þannig völd sín og
mátt, eins og tíðkast hafði fyrir
1550. Höfðingjar létu af þessum
sið og jafnframt var amast við því
að fyrirmenn hefndu sín með
mannvígum og teldust þannig
verja heiður sinn. Það var hluti af
alþjóðlegum hræringum og afleið-
ing af vaxandi ríkisvaldi víða um
lönd að afnema slík hefndarvíg.
Fyrirmenn lögðu því ekki sömu
áherslu og áður á vopnaeign og
vopn tóku að ryðga í geymslum.
Það er vafasamt að Danir hafi
beinlínis afvopnað þjóðina og kon-
ungar höfðu uppi nokkra burði til
að útvega vopn, lensur og atgeira,
þannig að landsmenn gætu varist
sjóræningjum. Besta vörn landsins
var auðvitað strjálbýlið, hér voru
engir bæir sem þurfti að verja.
Helsta undantekning var þéttbýlið
í Vestmannaeyjum og þar lét kon-
ungur reisa virki.“
Geturðu skýrt nánar hvað þú átt
við með að Ísland hafi verið í hálf-
gerðri þjóðbraut á fyrri hluta 17.
aldar?
„Auk Dana voru hér Englend-
ingar á um 150 fiskiskipum árlega
og ef til vill allt að 200 stundum.
Þá voru Þjóðverjar í siglingum
fyrir danska einokunarkaupmenn
og síðan tóku Hollendingar að
gerast hér fjölmennir, við veiðar
og viðskipti. Auk þeirra voru bæði
spænskir og franskir Baskar og
enn fremur sjóræningjar, fyrst
einkum enskir komnir til að ræna
landa sína á miðunum en síðan að-
allega ræningjar frá Dunkerque.
Þetta olli Dönum nokkrum óróa og
þeir urðu að hafa hér herskip við
landið til varnar sínum mönnum.“
Áttu Íslendingar samskipti við
þessa erlendu menn, aðra en
Dani?
„Já, og þrátt fyrir Baskavígin
tókust ágæt samskipti milli Ís-
lendinga og einkum franskra
Baska og til urðu sérstök orðasöfn
til að auðvelda samskiptin. Í bók-
inni er birt ný vitneskja um einn
foringja Baskanna sem hét Mar-
teinn og segir nokkuð frá uppruna
hans. Enskir fiskimenn áttu hér
víða vini og um tíma létu Hollend-
ingar mjög fyrir sér fara og mynd-
uðu tengsl við marga landsmenn.“
Landið var þá ekki einangrað?
„Nei, því fór víðs fjarri. Annars
er afstætt og teygjanlegt að tala
um einangrun en ef við miðum við
áhrif á hugmyndir og viðhorf og
verklega menningu er sýnt að
margs konar áhrif gátu borist með
hinum erlendu mönnum.“
17. öldin er talin hafa verið
tímabil hallæris og hungurs?
„Ástandið var hörmulegt í upp-
hafi aldarinnar með miklu mann-
falli. Hins vegar hófst mikill góð-
æriskafli með blóma til sjávar og
sveita um 1640 og stóð í þrjá ára-
tugi. En frá honum segir í næsta
bindi. Svo virðist að tíðarfar hafi
verið miklu stöðugra á 16. öld og
þá gætti lítt stóráfalla. Eiginleg
hrörnun landsins og meðfylgjandi
hnignun sem oft er talað um held
ég að hafi ekki hafist fyrir alvöru
fyrr en í lok 17. aldar.“
Ísland í þjóðbraut
Helgi Þorláksson sagnfræðingur.
johj@mbl.is
Helgi Þorláksson sagnfræðingur er höf-
undur 6. bindis Sögu Íslands, Frá kirkjuvaldi
til ríkisvalds, sem fjallar um tímabilið 1520–
1640. Helgi sagði Jóhanni Hjálmarssyni að
Ísland hefði verið í hálfgerðri þjóðbraut á
fyrri hluta 17. aldar og samskiptin við er-
lenda menn hefðu verið talsverð.
FIMM þúsund eintök hafa selst af
geislaplötunni Robertino – Það allra
besta. Það þýðir að útgáfan hefur
náð gullsölu
þremur dögum
fyrir jól en hálfur
mánuður er síðan
platan kom í
verslanir. Fyrsta
upplag er á þrot-
um en annað upp-
lag er komið til
landsins.
Ítalska undra-
barnið Robertino kom til Íslands ár-
ið 1961 og söng í nokkur skipti fyrir
troðfullu húsi í Austurbæjarbíói.
Frægðarsól Robertino reis ótrúlega
hratt. Hann breyttist á nokkrum vik-
um úr götusöngvara í Rómarborg í
einn af vinsælustu söngvurum
heimsins sem fyllti öll helstu tón-
leikahúsin. Með perlum eins og O
sole mio, Mama, Torna a Surriento,
Santa Lucia og Ave Maria, vann
hann hug og hjarta heimsbyggðar-
innar. Sonet gefur plötuna út.
5.000 eintök
seld af plötu
Robertinos
Robertino
Á villigötum er
eftir Henning
Mankell í þýðingu
Vigfúsar Geirdals.
Kurt Wallander
er staddur úti á
akri í yndislegum
sumarhita og sól
þegar ung kona
birtist honum
skyndilega í ljósum logum. Wallander
er svipt úr sumarsælunni og inn í at-
burðarás þar sem röð af dýrslegum
morðum er framin.
Bækurnar um sænska lögreglufor-
ingjann, Kurt Wallander, hafa notið fá-
dæma vinsælda víða um heim og
selst í milljónum eintaka. Hér er kom-
in ný bók í hinum vinsæla bókaflokki,
eftir einn helsta metsöluhöfund
heims, Henning Mankell.
Vigfús Geirdal þýddi.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 512 bls., prentuð í Dan-
mörku. Kápu hannaði Margrét E. Lax-
ness. Verð: 1.599 kr.
Glæpasaga
Röng mynd
á forsíðu Lesbókar
Vegna mistaka birtist röng mynd
á forsíðu Lesbókar síðastliðinn laug-
ardag. Rétt mynd birtist hér með en
hún er af hluta verks eftir Leif
Breiðfjörð er nefnist Skáldið. Það er
steindur gluggi (110x57 cm) frá
árinu 1997.
Myndin sem birtist á forsíðunni er
af Galdra-Brandi úr myndröðinni
Söguhetjum eftir Sigríði Jóhanns-
dóttur og Leif Breiðfjörð. Þar er á
ferð myndvefnaður unninn úr hör og
íslenskri ull. Verkið var á sýningu
þeirra í Gerðarsafni í haust.
Beðist er velvirðingar á þessum
leiðu mistökum.
LEIÐRÉTT