Morgunblaðið - 22.12.2003, Síða 22

LISTIR
22 MÁNUDAGUR 22. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Gátlisti fyrir fjallafer›ir fylgir
Jólagjöf jeppamannsins
Dreifing. Hönnun og umbrot • S. 577 1888
Fæst í næstu bókabú›
Munið
að slökkva
á kertunum

















Ekki setja kerti ofan í
hvað sem er - falleg
glös geta hitnað og
sprungið með
ófyrirsjáanlegum
afleiðingum ef kerti
eru sett ofan í þau.
Slökkvilið
Höfuðborgarsvæðisins










Nineteen articles
and speeches er
eftir Finnboga
Guðmundsson.
Meginviðfangsefni
höfundar eru ís-
lenskar fornbók-
menntir, verk
Snorra Sturluson-
ar og Orkney-
ingasaga, Vestur-Íslendingar og við-
horf þeirra til Íslands og þá
sérstaklega til ljóðskáldsins Steph-
ans G. Stephanssonar. Þá er hér að
finna greinar um Landsbókasafnið og
hlutverk bókarinnar hérlendis, auk
greina um ættarmót og ættfræði sem
höfundurinn hefur fengist við.
Útgefandi er Háskólaútgáfan.
Bókin er 200 bls.
Verð: 3.490 kr.
Fræðibók
BIRGIR Svan er löngu kunnur
fyrir ljóð sín, hann hóf feril sinn með
Hraðfrystum ljóðum árið 1975. Fjall
í hvítri skyrtu er sögð á bókarkápu
vera fimmtánda
ljóðabók skálds-
ins en þá er
væntanlega talið
með úrvalið Á
fallaskiptum sem
kom út árið 1989.
Þegar Birgir hóf
yrkingar á átt-
unda áratugnum
var nýraunsæið
svokallaða ráð-
andi í bókmennt-
unum með tilheyrandi verkalýðsbar-
áttu og beittri samfélagsgagnrýni.
Síðan hefur mikið vatn runnið til
sjávar og ljóðagerð Birgis Svans
hefur þróast með árunum. Árið 1987
sendi hann frá sér bókina Storm-
fugla þar sem segir á einum stað „að
breyta heiminum/með ljóði/jafnast á
við/að stöðva hraðlest/með berum
höndum“. Þó hér sé kannski full-
djúpt í árinni tekið er þetta til
marks um að ljóðlist Birgis stefnir
inn á við eftir því sem líður á fer-
ilinn. Rödd skáldsins verður hóg-
værari og heimspekilegar vanga-
veltur fá meira rúm. En ekki má
gera lítið úr ádeilunni, hún breytist
og verður mildari en hverfur ekki,
skáldið er félagslega þenkjandi eftir
sem áður.
Fjall í hvítri skyrtu skiptist í þrjá
hluta. Fyrsti hluti geymir rúmlega
20 ljóð, í öðrum hluta eru smáljóð,
sem eru aðeins þrjár línur hvert.
Lokahlutinn inniheldur örsögur sem
skáldið hefur verið að spreyta sig á
upp á síðkastið.
Hér verður einkum fjallað um
fyrsta hlutann en þar liggur þunga-
miðja verksins greinilega. Lesanda
verður fljótt ljóst að agað ljóðskáld
stýrir penna, víða er myndmál
skáldlegt og tilþrifamikið og
skemmmtilega óraunverulegt á köfl-
um. Málbeiting er frumleg og lík-
ingar framandi á köflum og líkt og
súrrealismi skjóti stundum upp koll-
inum. Sem dæmi má taka upphafs-
ljóðið „Næturljóð“ þar sem Birgir
Svan yrkir um stórborg að hætti svo
margra nútímaskálda. Eins og
franska skáldinu Baudelaire finnst
honum hún vera óraunveruleg og
engin leið að skilgreina svo flókið
fyrirbæri af viti en það er hægt að
tjá þessa framandleika-tilfinningu á
skáldlegan hátt eins og Birgir gerir í
lokalínum ljóðsins:
Hvernig ber að skilja borg?
Er hún vörn þín
eða sókn?
myrkrið sem flæðir
eða ljósið sem klífur
ryðgaðan brunastiga?
Í sömu andrá má einnig nefna
ljóðin Með bláum handklæðum og
Hrammur. Hið fyrrnefnda er kraft-
mikið og hnitmiðuðum myndhverf-
ingum brugðið upp úr ólíkum áttum.
Hið síðarnefnda er lágværara og um
leið persónulegra og virðist fjalla
um tilvistarkreppu mælandans sem
„fer með veggjum“ og lætur fara lít-
ið fyrir sér. Lokin eru falleg og
tregablandin: „Ég sigli með haust-
laufinu/inn í skugga trjánna.“ Þessi
tónn er sleginn í fleiri ljóðum Fjalls í
hvítri skyrtu, vaxandi tilfinning fyrir
forgengileik lífsins sést t.d. í ljóðinu
„Upplitun“ þar sem hár skáldsins
hvítnar með degi hverjum. En það
væri synd að segja að vol og víl ein-
kenni þessa ljóðabók Birgis Svan.
Gamansemi hans er jafnan skammt
undan og litar hún mörg ljóðanna og
gerir þau manneskjuleg og hlý. Sem
dæmi má taka ljóðið „Hotel Americ-
ane/Amsterdam“ þar sem ljóðmæl-
andi ber saman hið ævintýralega líf
hetja Hemingways og sitt viðburða-
snauða líf. Hann hefur aldrei lent í
lífsháska, komst næst því „þegar ég
datt um köttinn/í stofunni minni“.
Þá er ljóðmælandi bindindismaður á
vín og tóbak og tekur auk þess „fót-
bolta fram yfir nautaat“ og telur lík-
legast að enda ævi sína á elliheim-
ilinu meðan Hemingway hvarf „af
sviðinu í púðurreyk“. Þrátt fyrir
þennan reginmun er Hemingway
vottuð virðing með orðunum „þú
gafst smásmugulegu lífi okkar
gildi“. Gamansemin hefur einnig
brodd í ljóðinu „Þjóðskáldsins stað-
hæfing“ þar sem skáldið fær ekki at-
vinnutilboð fyrr en allt listamanns-
legt er fellt brott úr auglýsingunni.
En það má líka finna að ýmsu
varðandi Fjall í hvítri skyrtu. Í
fyrsta lagi er prentunin slök, letrið
óljóst og dauft. Það er mikill munur
á þessari útgáfu og t.a.m. Ferð mín
góð frá 1997 hvað prentun og pappír
varðar. Annað atriði sem tengist
hinu fyrra er yfirlesturinn á handrit-
inu. Þar hafa óþarfa villur fengið að
fara óáreittar í gegn á borð við vís-
unina í frásögn Biblíunnar þegar
Kristur mettar mannfjöldann með
tveim fiskum og fimm brauðum þar
sem fiskarnir eru orðnir þrír, einnig
er sögnin að hvika misrituð „kvika“ í
annars ágætu ljóði um Jón Sigurðs-
son sem skreppur á kaffihús við
Austurvöll og spjallar við skáldið.
Einnig má nefna að ranglega er far-
ið með orðatiltækið „að eiga hvergi
höfði að að halla“ í kaflanum Kaffi á
Kýrunnarstöðum, ljóði 6.
En það sem stendur upp úr að
lestri loknum er að Fjall í hvítri
skyrtu er góð ljóðabók. Smáljóðin
eru snotur og oft dregnar upp ljóð-
rænar myndir í knöppu formi af
ferðalagi skáldsins, t.d. um Horn-
strandir. Örsögurnar eru hnyttilega
orðaðar og áhugaverðar þær bestu,
en bera með sér að skáldið er að
gera tilraunir með formið og þreifa
sig áfram. Eins og fram hefur komið
sýnir Birgir Svan oft mikil tilþrif í
fyrsta hlutanum. Í bestu ljóðunum
er myndmálið skemmtilega ólíkinda-
legt, jafnvel fjarstæðukennt, nánast
súrrealískt á köflum. Ljóðin eru
einnig dálítið torræð og valda les-
anda nokkrum heilabrotum. Þetta á
við ljóð á borð við „Hekelaan“ ,
„Ljóð“ og „Eftir verslunarmanna-
helgi“. Það er við hæfi að vitna að
lokum í eitt besta ljóð bókarinnar
sem heitir „Ef út í það er farið“. Þar
er m.a. þessar línur að finna:
Og margan kitlar í iljarnar
þegar næturfiðrildin
fara á stjá
og þögnin
leggur teina
úr ilmandi draumum.
BÆKUR
Ljóð
Ljóð og örsögur.
Birgir Svan Símonarson.
Fótmál - Neðanjarðarútgáfa. Hafnarfirði,
2003, 62 bls.
FJALL Í HVÍTRI SKYRTU
Næturfiðrildi
og ilmandi draumar
Birgir Svan
Símonarson
Guðbjörn Sigurmundsson
Planning in
Iceland – From
the Settle-
ment to Pres-
ent Times
nefnist ensk
útgáfa bók-
arinnar Skipu-
lag á Íslandi –
Frá landnámi
til líðandi stundar eftir Trausta Vals-
son. Bókin kom út í fyrra.
Bókin er fyrsta rit sinnar teg-
undar um manngert umhverfi á Ís-
landi. Þróunin er rakin allt frá land-
námi til líðandi stundar. Fjallað er
um náttúruna sem hið mótandi afl í
þróun byggðarinnar, byggðarmótun,
skipulagsþróun bæja og svæða,
þróun kerfa á landsvísu og loks um
þróanir seinni tíma. Þar er hug-
myndahræringum við upphaf 21.
aldar lýst og hvernig þær breyta
þróun stærstu bæjanna og byggð-
arsvæðanna í landinu. Bókinni
fylgir fjöldi skráa og skipulags-
manntal auk 1.250 mynda og upp-
drátta.
Trausti Valsson lauk námi af
skipulagslínu TU í Berlín 1972.
Hann starfaði við Þróunarstofnun
m.a. við Grænu byltinguna og gerð
aðalskipulags fyrir Úlfarsfells-
svæðið. Var skipaður í fyrstu stöðu
prófessors í skipulagsfræði við HÍ
árið 2000.
Trausti hefur skrifað fjölda greina
og bóka, og er þessi bók sú tíunda.
Hann hefur hlotið verðlaun í mörg-
um samkeppnum og margs konar
aðrar viðurkenningar.
Útgefandi er Háskólaútgáfan.
Bókin 480 bls., í stóru broti.
Verð: 6.900 kr.
Skipulagsmál