Morgunblaðið - 22.12.2003, Blaðsíða 34

MINNINGAR
34 MÁNUDAGUR 22. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
VINAHÓPURINN er það fé-
lagsumhverfi þar sem ungt fólk lærir
að drekka og hvernig fólk hagar sér
undir áhrifum. Ungt fólk er valið í fé-
lagsskap þeirra sem drekka vegna
drykkjuvenja og við-
horfa gagnvart
drykkju og á móti vel-
ur ungt fólk sér, eins
og fullorðnir, vini sem
samræmast þeirra eig-
in drykkjuvenjum og
viðhorfum. Þannig má
finna í hverju fé-
lagslegu tengslaneti
einsleit viðhorf gagn-
vart áfengi. Þetta ferli
er oft kallað „fé-
lagsþrýstingur“.
Venjulega er talsvert
ósamræmi milli vænt-
inga og hlutverka inn-
an fjölskyldunnar og
þess sem viðhefst í
drykkjuvinahópi.
Þegar áfengi mótar
lífsstíl einstaklings
verður það einnig aðal-
áhrifavaldurinn í því
hvernig vinahópurinn
mótast. Áfengisneysla
getur aukið tilfinninga-
legan óstöðuleika sem
endurspeglast gjarnan
í samskiptum innan
vinahópsins. Hvað ofbeldisglæpi
snertir gerast þeir í óvenju háu hlut-
falli innan vina- og kunningjahóps
þeirra sem misnota áfengi, hvort sem
um ræðir gerendur eða þolendur.
Konur, sérstaklega ungar konur,
geta átt mjög erfitt uppdráttar í vina-
hópi þar sem áfengi er misnotað.
Hugtök á borð við „kunningja-“ og
„stefnumótanauðgun“ bera vitni um
tilvist þessa vandamáls. Það hefur
stundum verið talið að áhættusækin
og andfélagsleg hegðun undir áhrif-
um sé ekki metin eins alvarlega og
samskonar hegðun framkvæmd án
þess að vera undir áhrifum. Nýlegar
rannsóknir gefa hinsvegar til kynna
að almenningur telur það ekki við-
unandi skýringu að vera undir áhrif-
um þegar brot á sér stað.
Fjölskylduofbeldi tengist sterk-
lega misnotkun áfengis og er styrkur
þeirra tengsla sennilega vanmetinn.
Réttarfars- og menningarlegir þættir
vega sennilega þungt í hversu auðvelt
er að safna slíkum upplýsingum sem
og óttinn um líf og heilsu fjölskyldu-
meðlima við að tilkynna ofbeldi af
þessu tagi. Ljóst er hinsvegar að
áfengi spilar hér verulega stórt hlut-
verk. Börnin verða hvað verst fyrir
barðinu á drykkjuvandamálum innan
fjölskyldunnar. En það er sér-
staklega vegna þess að þau eiga svo
erfitt með að verja sig gagnvart bein-
um og óbeinum afleiðingum. Sam-
kvæmt samantekt á rannsóknum
nokkurra landa fæðist eitt af hverjum
3.000 börnum með „fetal alcohol
syndrome“. Rannsóknir hafa einnig
sýnt að misnotkun, óöryggi, af-
skiptaleysi og einangrun hjá börnum
eru mun algengari í fjölskyldum þar
sem áfengi er misnotað. Það er því
ljóst að drykkja foreldra getur haft
mjög alvarlegar afleiðingar á þroska
barna. Rannsóknir á langtíma-
áhrifum ofneyslu áfeng-
is foreldra eru sumar
mótsagnakenndar.
Þeim virðist þó flestum
bera saman um að lík-
urnar á að barnið mis-
noti áfengi seinna í líf-
inu, eða verði uppvíst af
annarri frávikshegðun,
eru tví- til tífaldar miðað
við samanburðarhóp. Í
því samhengi hefur ver-
ið bent á nokkra þætti
sem virðast hafa sterk-
ari tengsl en aðrir, m.a.
skortur á samkomulagi
foreldra um uppeldis-
aðferðir, lítil samvera
fjölskyldu og börn eru
mikið ein. Makar þeirra
sem misnota áfengi
þurfa sömuleiðis að
gjalda dýrum dómi.
Þeim er hættara við of-
beldi eins og fyrr greinir
og þótt aðeins séu til til-
gátur um hvernig ber að
skýra þessi tengsl eru
þau óhjákvæmilega
mjög sterk. En maka
stafar ekki einungis hætta af beinu
ofbeldi heldur hefur þessi staða tölu-
verð áhrif á lífsgæði og andlega
heilsu. Það er við þessar aðstæður
sem sumir fara að sjá merki um með-
virkni maka. En hvort sem hennar
nýtur við eða ekki mun lang-
tímamisnotkun áfengis hafa veruleg
neikvæð áhrif á heilsu og lífsgæði
maka og líklega enda með sam-
bandsslitum, eins og margar rann-
sóknir á orsökum skilnaðar hafa bent
á.
Neikvæð áhrif misnotkunar áfeng-
is á aðra fjölskyldumeðlimi, sér-
staklega börnin, hefur verið sér-
staklega í umræðunni og gefið mikið
pláss í heilbrigðisstefnum, m.a. hjá
WHO. Í því samhengi má nefna að
aðgerðir sem miða að því að auka
þátt allra fjölskyldumeðlima í með-
ferð þess sem misnotar áfengi hafa
skilað mjög góðum árangri.
Til eru fjölmargar rannsóknir á
áhrifum áfengisneyslu á framleiðni
og vinnuframa. Það er t.d. þekkt að
þeir sem ofneyta áfengis taka sér oft-
ar frí frá vinnu en aðrir og eru þannig
mjög kostnaðarsamir vinnuveit-
endum sínum. Rannsóknir benda
einnig til þess að atvinnuleysi og
óhófleg neysla áfengis fari oft saman.
Tengsl hér ganga sennilega í báðar
áttir: þeir sem nota áfengi óhóflega
eru líklegri til þess að missa vinnuna
og þá er einnig hugsanlegt að ein-
hverjir sem missa vinnuna séu lík-
legri til þess að byrja að neyta áfeng-
is óhóflega.
Óhófleg neysla áfengis getur haft
margs konar áhrif á árangur í námi.
Mikil drykkja foreldra hefur sterk
tengsl við lélegan árangur barna í
skóla, fjarveru og brottfall. Þá skerð-
ir áfengisneysla verulega hæfni for-
eldra til að skila af sér uppeldis-
hlutverkinu á sómasamlegan hátt og
þá um leið möguleika barnsins til
þess að standa sig vel. Þá skerðir
drykkja nemenda einnig verulega
hæfni þeirra í skóla og möguleika til
frekara náms. Nokkrar rannsóknir
hafa bent á að líklegra sé að þeir sem
misnota áfengi flosni úr námi en aðr-
ir.
Félagslegt
tengslanet
og misnotkun
áfengis
Rafn M. Jónsson skrifar
um áfengismál
Rafn M. Jónsson
’Fjölskyldu-ofbeldi tengist
sterklega mis-
notkun áfengis
og er styrkur
þeirra tengsla
sennilega van-
metinn.‘
Höfundur er ráðgjafi
hjá Nýrri leið – Ráðgjöf.
UMRÆÐAN
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050
✝ Sigríður Péturs-dóttir fæddist á
Laugum í Súganda-
firði 21. október
1910. Hún andaðist á
heimili sínu, Nönnu-
götu 8 í Reykjavík,
að kvöldi sunnu-
dagsins 14. desem-
ber síðastliðins. Sig-
ríður ólst upp á
Laugum hjá foreldr-
um sínum, þeim
Pétri bónda Svein-
björnssyni, f. 21.5.
1881 – d. 11.7. 1950,
og konu hans Krist-
jönu Friðbertsdóttur, f. 24.4. 1884
– d. 2.9. 1981. Systkini Sigríðar
voru þessi: Guðmundína, f. 18.3.
1908 – d. 6.5. 1995, verkakona á
Suðureyri í Súgandafirði; Frið-
bert, f. 31.10. 1909 – d. 30.5. 1994,
bóndi í Botni í Súgandafirði; Þórð-
ur, f. 23.1. 1913 – d. 15.6. 1992, vél-
stjóri á Suðureyri; Páll Helgi, f.
26.4. 1914 – d. 7.8. 1989, bóndi á
Laugum í Súgandafirði; Kristján
Pétur, f. 19.7. 1915 – d. 13.11.
1919; Jófríður, f. 7.9. 1916 – d. 2.6.
1972, húsfreyja á Stað í Súganda-
firði; Sigmundína, f. 16.9. 1918 –
d. 15.11. 1989, húsfreyja í Hafn-
arfirði; Kristjana Petrína, f. 16.4.
1920, húsfreyja í Hafnarfirði; El-
ísabet, f. 8.9. 1922, húsfreyja í
Hafnarfirði; Sigurbjörg, f. 30.3.
1924 – d. 1.9. 1995, húsfreyja á
Suðureyri; og Sveinbjörg, f. 12.9.
1926, húsfreyja á Akureyri. Fóst-
ursystkini Sigríðar voru þau Þor-
valdur Helgi Sveinbjörnsson, f.
4.3. 1898 – d. 25.12. 1976, og
andi ritstjóri í Reykjavík, kvæntur
Gíslrúnu Sigurbjörnsdóttur
handavinnukennara, og eiga þau
dæturnar Eddu, Höllu, Signýju,
Ingu og Kötlu. 2) Pétur Jónasson,
f. 23.8. 1941, ljósmyndari á Húsa-
vík, kvæntur Guðnýju Helgadótt-
ur og eiga þau tvö börn, Sigríði og
Helga. 3) Friðbert Jónasson, f.
25.1. 1945, yfirlæknir, búsettur í
Kópavogi, kvæntur Evu Jónasson
menntaskólakennara. Börn þeirra
eru Hanna Pála og Kristján Frið-
bert og þriðja barn sitt, Jónas,
eignaðist Friðbert fyrir hjóna-
band. 4) Sigríður Jónasdóttir, f.
10.6. 1947, verslunarmaður í
Kópavogi. Börn hennar eru Jó-
hanna og Anna Valdimarsdætur
og Magnús Helgason. 5) Krist-
mundur Jónasson, f. 13.6. 1951,
matreiðslumeistari í Reykjavík,
kvæntur Guðrúnu Árnadóttur
leikskólakennara og eiga þau þrjú
börn, Rögnu, Árna Jónas og Snæ-
dísi. Fósturbörn Sigríðar Péturs-
dóttur, börn sambýlismanns henn-
ar og eiginkonu hans, Soffíu
Kristmanníu Oddsdóttur, sem
andaðist árið 1940, eru þessi: 1)
Guðmundur Guðni Jónasson, f.
31.7. 1928 – d. 29.4. 1943. 2) Ind-
íana Sigríður Jónasdóttir, f. 3.3.
1932, búsett í Atlanta í Georgíu í
Bandaríkjunum. Eiginmaður
hennar er Howard Grossman fyrr-
verandi dómari. 3) Rannveig
Hansína Jónasdóttir, f. 26.9. 1935,
lengi búsett á Stokkseyri, en nú í
Reykjavík. Eiginmaður hennar er
Jón Zóphaníasson, lengst sjómað-
ur. Barnabörn Sigríðar eru 16 og
barnabarnabörn 24. Eitt barna-
barnabarnabarn eignaðist hún,
Má Kjartansson, f. 25.4. 2001 – d.
23.1. 2002.
Útför Sigríðar verður gerð frá
Fossvogskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 10.30.
Sveinfríður María
Sveinbjörnsdóttir, f.
16.10. 1905 – d. 23.2.
1986, en þau voru
bæði systkini Péturs,
föður Sigríðar, og ól-
ust upp hjá honum frá
árinu 1907.
Á árunum 1925–
1933 var Sigríður Pét-
ursdóttir í vistum hér
og þar, ýmist sem
vetrarstúlka eða
vinnukona. Á þessu
skeiði ævinnar var
hún ýmist í Súganda-
firði eða í Bolungar-
vík, á Ísafirði eða í Reykjavík og
líka í Önundarfirði, – á ekki færri
en tíu heimilum alls.
Á árunum 1933–1939 var hún
heima hjá foreldrum sínum á
Laugum með Kjartan son sinn sem
fæddist þar vorið 1933. Faðir hans
var Ólafur Jón Ólafsson, þá ungur
maður í Súgandafirði, síðar kenn-
ari, f. 16.4. 1913 – d. 26.4. 1979.
Árið 1939 gerðist Sigríður ráðs-
kona hjá Jónasi Sigurðssyni
verkamanni og sjómanni á Suður-
eyri í Súgandafirði og varð er
fram liðu stundir sambýliskona
hans. Bjuggu þau saman á Suður-
eyri allt þar til Jónas andaðist af
slysförum þann 28. nóvember
1967, en hann var fæddur á Núpi í
Dýrafirði 17.12. 1904.
Haustið 1968 fluttist Sigríður til
Reykjavíkur og bjó æ síðan á
Nönnugötu 8 hér í borg, allt til
dauðadags.
Börn hennar eru þessi: 1) Kjart-
an Ólafsson, f. 2.6. 1933, fyrrver-
Eykona móðir mín
meðan við börnin þín
þér skríða um skaut.
Er skylt þér unnum vér
oss sem fæðir og ber
á barmi og brjóstum þér
í blíðu og þraut.
…
Ofangreint vísubrot er eitt af
þeim fjölmörgu vísum sem amma
mín, Sigríður Pétursdóttir, nam af
vörum móður sinnar, Kristjönu
Friðbertsdóttur, og pabbi söng
stundum fyrir okkur systurnar
þegar við vorum litlar við lagið Eld-
gamla Ísafold og við skildum ekki
fyrr en löngu síðar hvaða móður
hann söng um þá. Hitt vissum við
að móðir hans var ættuð að vestan
og þaðan var raunar allt hans fólk á
báðar ættir og vísan var víst eftir
forföður okkar, langafa hennar
ömmu í móðurætt.
Amma fæddist á Laugum í Súg-
andafirði hinn 21. október árið
1910. Foreldrar hennar voru þau
Pétur Sveinbjörnsson og Kristjana
Friðbertsdóttir en þau eignuðust
tólf börn á árunum 1908–1926 og
var amma sú þriðja í systkinaröð-
inni. Af þessum tólf börnum kom-
ust ellefu upp og nú, að ömmu lát-
inni, eru þrjár systur á lífi. Þessi
stóri hópur ólst allur upp á Laug-
um og reyndar líka nokkur fóst-
urbörn þar sem agnarsmá baðstof-
an var eina íveruherbergi
heimilisfólks lengi framan af. Á
baðstofuloftinu sat þessi stóri hóp-
ur andaktugur undir húslestrum
langömmu minnar alla hátíðisdaga
og minntist amma eitt sinn á hvað
hún hefði oft síðar undrast hvað all-
ur barnaskarinn sat hljóður undir
húslestrunum. Svo leiddi langamma
sálmasöng og lét fólkið ,,bæna sig“
en það var gert með því að setja
hönd fyrir augu og hefur amma
rifjað það upp þegar hún stalst til
að kíkja á milli fingranna í miðri
bænastund og mætti þá ávallt fleiri
forvitnum augum kíkjandi milli
fingra. Er ég sannfærð um að þetta
voru fyrstu en jafnframt síðustu
prakkarastrikin hennar ömmu.
Barnahópurinn sem ólst upp á
Laugum var samhentur enda
snemma látinn finna til ábyrgðar.
Það var m.a. í verkahring barnanna
að smala kvíaánum og þurfti tvenna
roðskó í þá göngutúra. Skórnir ent-
ust einna verst í sólskini því þá áttu
þeir það til að soðna á steinum. En
það var fljótlegt að búa þá til og
sjálfsagt hafa þeir verið það eina
sem heita mátti einnota á þeim bæ.
Kannski að náttúra þessara skæða
hafi átt sinn þátt í því að gera
ömmu að þeirri kyrrsetukonu sem
hún var í eðli sínu og á síðustu ár-
um þoldi hún enga skó nema
prjónaskó með einum tásaumi og
bandi um öklann. Í barnæsku
fannst henni fátt skemmtilegra en
að láta bræður sína bera sig á gull-
stól og svo hafði hún yndi af því að
fá bækur lánaðar til lestrar hjá afa
sínum, sem átti svolítið bókasafn og
sú tónlist sem hún hafði mesta un-
un af í uppvextinum var lækjarnið-
urinn, lambsjarm í hlíð og fugla-
söngur. Hlýjustu hendur í heimi
átti Lóa föðursystir hennar sem var
heimilisföst á Laugum og var börn-
unum þar eins og önnur móðir.
Þessi góði grunnur sem Lauga-
heimilið lagði henni entist næstum
því í heila öld. Hún átti yndislegar
bernskuminningar frá Laugum en
færri orð hafði hún um lífið á Suð-
ureyri. Börnin voru henni mikil
gæfa og bera móður sinni fagurt
vitni enda kepptust þau við að lið-
sinna henni á efri árum af samstill-
ingu, kærleika og einhug.
Ég fékk það á tilfinninguna að
margt af því sem hún hafði reynt
hlyti að hafa verið henni þrekraun
því þessi kyrrláta kona var ekkert
sérlega gefin fyrir átök. Hún fór
strax eftir fermingu að vinna fyrir
sér sem vinnukona eða vetrarstúlka
og var um tíma í Reykjavík, á Ísa-
firði, í Bolungarvík og svo á Suður-
eyri. Hún eignaðist föður minn í
lausaleik sem kallað var og fæddi
hann með svo miklum þrautum í
litlu baðstofunni á Laugum að við
lá að það yrði bani þeirra beggja en
frumburðurinn, Kjartan, var látinn
heita í höfuðið á lækninum sem
bjargaði lífi þeirra mæðgina. Amma
var fámál um samband sitt við
barnsföður sinn en varðveitti alla
tíð mynd af honum. Aðstæður voru
þeim óhagstæðar á þessum tíma og
hans hugur stóð til mennta fremur
en fátæktarhokurs sem þá var það
eina sem þeim stóð til boða. Eftir
að hún fæddi soninn var hún um
kyrrt á Laugum og það var ekki
fyrr en fimm til sex árum síðar sem
hún var kölluð til að létta undir við
heimilishald í fátæku húsi á Suður-
eyri þar sem húsmóðirin lá fyrir
dauðanum en eiginmaðurinn, Jónas
Sigurðsson, var að basla með þrjú
ung börn. Þangað réðst hún til
ráðskonustarfa með frumburðinn
sex ára sér við hlið. Þegar húsmóð-
irin lést úr berklum hálfu öðru ári
síðar varð hún áfram á heimilinu og
ákváðu þau Jónas nokkru síðar að
gerast sambúðarfólk til frambúðar
á Suðureyri. Saman eignuðust þau
fjögur börn en Jónas lést sviplega í
vinnuslysi haustið 1967. Þá höfðu
þau fest kaup á litlu húsi í Þing-
holtunum í Reykjavík, ákveðin í að
flytja suður enda börnin öll vaxin
úr grasi og farin suður nema yngsti
sonurinn, sem var sextán ára. Ör-
lögin höguðu því þannig að amma
flutti ein til borgarinnar með
yngsta soninn og í litla bárujárns-
húsinu við Nönnugötu 8 bjó hún
hátt á fjórða tug ára umvafin
stórum hópi afkomenda með
gluggana fyllta lísum og pelargoní-
um og veggina þakta myndum af
afkomendunum sem skipta tugum
og lítinn páfagauk í búri.
Skarkali borgarinnar átti þó
aldrei við þessa hlédrægu konu.
Mér er raunar stórlega til efs að
hún hafi nokkurn tíma alveg flust
úr Súgandafirði. Hún setti sig
naumast inn í almenningssamgöng-
ur borgarinnar, hún fór aldrei niður
í miðbæ enda þótt hún byggi í
Þingholtunum. Hún virtist gjör-
sneydd allri ferðaþörf að undan-
skildum ferðunum til Súgandafjarð-
ar sem hún fór í á hverju sumri
meðan heilsan leyfði og svo ferð-
unum til Hafnarfjarðar að heim-
sækja systur sínar sem þar bjuggu.
Meðan hún bjó fyrir vestan fór hún
út á Stað, inn að Laugum eða inn í
Botn að heimsækja systkini sín
sem þar stunduðu búskap. Hún
trúði mér þó fyrir því eitt sinn að
sig hefði alltaf langað til að fara um
Djúpið. Hún bjó í meira en hálfa
öld fyrir vestan og lifði í öll þessi 93
ár án þess nokkru sinni að líta aug-
um þessa einu mestu náttúruperlu
Vestfjarða.
Innra með henni ríkti logn, kyrrð
en þó umfram allt blíða. Á efri ár-
um undi hún sér best við hannyrðir
og lestur en undir það síðasta báru
SIGRÍÐUR
PÉTURSDÓTTIR