Morgunblaðið - 11.03.2004, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 FIMMTUDAGUR 11. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
EIN af röksemdunum fyrir efl-
ingu sérsveitar ríkislögreglustjóra
er að afbrot séu orðin tíðari og al-
varlegri á Íslandi en áður. Hver
hefur þróunin verið á tímabilinu
1998–2003?
Ofbeldisbrot
Margir telja að ofbeldismálum fari
sífellt fjölgandi um leið og ofbeldið
verði miskunnarlausara. Sam-
kvæmt gögnum lög-
reglu hefur fjöldinn
þó verið tiltölulega
svipaður frá ári til árs
og hlýtur að vekja at-
hygli að mál er fela í
sér líkamsmeiðingar
fækkar á þessu tíma-
bili. Manndráp hafa
þó vakið meiri óhug
meðal almennings. Við
virðumst hafa fengið
hrinu drápsmála yfir
okkur og er árið 2000
skæðast með fimm
málum alls. Ef tíðni
manndrápa það ár er
borin saman við önnur lönd er hún
talsvert há eða nálægt meðaltali
annarra ríkja í V-Evrópu. Þar sem
við erum fámenn þjóð verður að
skoða tíðnina yfir lengra tímabil til
að komast hjá sveiflum sem óhjá-
kvæmilega verða þegar fjöldi mála
er yfirleitt lítill á hverju ári. Ef við
skoðum allt tímabilið 1998–2003
kemur í ljós að tíðni manndrápa á
Íslandi er að jafnaði um tvö mann-
dráp á ári eða um 0,7 mál á ári mið-
að við hundrað þúsund íbúa, sem er
með því lægra sem við sjáum í sam-
anburði vestrænna ríkja.
Kynferðisbrot
Kynferðisbrotum hefur fjölgað
talsvert á þessu tímabili og á það
við um flestar tegundir þeirra.
Mest hefur aukningin verið í kær-
um vegna kynferðisbrota gegn
börnum yngri en 14 ára og vegna
sifjaspells. Sömuleiðis hefur kær-
um um nauðgun fjölgað. Brot
vegna vörslu á barnaklámi og til-
kynningum vegna misneytingar
vegna andlegra annmarka eða
rænuleysis hefur einnig fjölgað
nokkuð. Hvort um sé að ræða
aukningu á þessum brotum í sam-
félaginu eða meiri líkur á að brot af
þessu tagi séu kærð í dag en áður
er erfitt að segja til um með vissu.
Umfjöllun um kynferðisbrot og
þær þjáningar sem þolendur verða
fyrir hefur þó verið áberandi í fjöl-
miðlum á síðustu misserum og má
vera að þolendur séu viljugri en áð-
ur að koma fram og kæra en stund-
um áður. Gögn frá Stígamótum og
frá neyðarmóttöku Landspítalans
sýna þó að margir þolendur veigra
sér enn við að kæra brotin til lög-
reglu.
Auðgunarbrot
Innbrotum, sem að meirihluta fela í
sér innbrot í bíla, fyrirtæki eða
stofnanir, hefur lítillega fjölgað en
fjöldi þjófnaða staðið í
stað. Brýnt er að
sporna við ástandinu
með markvissum hætti
löggæsluaðila og borg-
aranna sjálfra. Sífellt
fleiri telja nauðsynlegt
að kaupa sér örygg-
iskerfi og hefur fyr-
irtækjum af því tagi
vaxið ásmegin á síð-
ustu árum.
Rán hafa mikið ver-
ið í umræðunni sér í
lagi bankarán og rán í
smásöluverslunum.
Sumir telja brotin fela
í sér nýja ógnun við öryggi borg-
aranna. Langflest málanna hafa
verið upplýst af lögreglu. Brota-
mennirnir eru yfirhöfuð ungir karl-
ar um tvítugt með eggvopn og
lambhúshettu sem lítið hafa haft
upp úr krafsinu. Ránin hafa sem
betur fer flest verið mjög ófagleg
og framkvæmd í bráðræði. Einn
gerenda var t.d. handtekinn strax
eftir eitt málið sem taldist gripdeild
þar sem hann beið eftir strætó rétt
hjá útibúi bankans. Athygli vekur
að tíðni rána hefur ekki aukist á
síðustu árum.
Flóknari auðgunarbrot hafa
sömuleiðis verið til rannsóknar hjá
lögreglu og samkeppnisyfirvöldum.
Sér í lagi hafa mál er varða ólög-
mætt samráð fyrirtækja um verð-
lag t.d. á grænmetismarkaði og í ol-
íuviðskiptum verið áberandi og um
mun stærri fjárhæðir að tefla en í
öðrum auðgunarbrotum. Skipulögð
glæpastarfsemi af öðru tagi hefur
ekki verið sérlega áberandi fyrir
utan fíkniefnaviðskipti. Þó má
nefna að nokkrir meðlimir glæpak-
líkna frá Danmörku og Noregi hafa
gert tilraun til að koma til Íslands í
skemmtiferð að eigin sögn en um-
svifalaust verið vísað úr landi.
Fíkniefnabrot
Fjöldi fíkniefnabrota hefur vaxið
mjög á tímabilinu sérstaklega á
síðasta ári og tengist meirihluti
málanna eigin neyslu og vörslu á
fíkniefnum. Haldlagning fíkniefna
hefur sömuleiðis stóraukist. Sama á
við um fjölda fíkniefnafanga í
fangelsum landsins. Árið 1990 var
hlutfall þeirra um 7 prósent en árið
2002 var hlutfall þeirra komið í um
þriðjung allra fanga á Íslandi.
Fíkniefni virðast því vera útbreidd
á Íslandi eins og í öðrum löndum.
Niðurlag
Í heildina sýna gögn ríkislög-
reglustjóra að heildarfjöldi mála er
tiltölulega svipaður frá ári til árs.
Einhverjar sveiflur eiga sér stað í
einstökum flokkum en fátt bendir
til að fjöldi afbrota hafi farið úr
böndunum á síðustu árum. Tveir
brotaflokkar skera sig þó úr.
Fíkniefnabrotum hefur stórlega
fjölgað svo og kynferðisbrotum.
Hvað snertir fíkniefnin virðist fyrst
og fremst vera um að ræða aukna
áherslu yfirvalda til að stemma
stigu við brotum af því tagi.
Erfiðara er að segja til um
aukningu kynferðisbrota. Ekki er
þó ósennilegt að líkur á að
þolendur kynferðisbrota kæri hafi
aukist frekar en að um raun-
aukningu slíkra brota sé að ræða.
Þetta þyrfti þó að rannsaka frekar.
Fyrir dyrum stendur að gera
ítarlega þolendamælingu á af-
brotum á Íslandi í alþjóðlegu sam-
starfi ef nægur fjárstuðningur
fæst. Væri þar um stórt framfara-
skref í þekkingu okkar á umfangi
afbrota á Íslandi í alþjóðlegu sam-
hengi.
Hvort efla þurfi sérsveitir
lögreglunnar til að draga úr vanda
afbrota hlýtur að vera álitamál.
Vandinn er margþættur og snertir
ekki síður félags- og heilbrigðismál
en réttarfarsleg úrræði.
Hugsanlega á þó öflug sérsveit
lögreglu að fullnægja fleiri þörfum
en að draga úr afbrotum.
Þróun afbrota og sérsveitin
Helgi Gunnlaugsson
skrifar um afbrotamál ’Hvort efla þurfi sérsveitir lögregl-
unnar til að draga
úr vanda afbrota
hlýtur að vera
álitamál.‘
Helgi
Gunnlaugsson
Höfundur er prófessor í félagsfræði
við Háskóla Íslands.
FRÆÐSLA í almennum trúar-
brögðum á grunnskólastigi er mjög
ófullnægjandi og enn minni í fram-
haldsskólum landsins.
Hið sama má raunar
segja um kennslu í sið-
fræði og kristnum
fræðum. Þetta kom
m.a. fram í frétt hér í
Morgunblaðinu í upp-
hafi vikunnar. Það var
mikilvæg ábending og
þörf.
Guðfræðideild Há-
skóla Íslands vill gera
sitt og hefur gert sitt til
að ráða bót á þessum
vanda. Í samvinnu við
heimspekideild og fé-
lagsvísindadeild hefur
deildin komið á þverfag-
legu námi í almennum
trúarbragðafræðum.
Það var orðið löngu
tímabært að bjóða upp á
slíkt nám og nú hefur
það fest sig í sessi og stefnt er að því
að efla það enn frekar innan Háskóla
Íslands. Í námskynningu deildanna
þriggja nú um helgina verður sérstök
athygli vakin á þessari námsleið.
Jafnsjálfsagt og það þykir að í
skólum landsins séu kennd erlend
tungumál ætti fræðsla í almennum
trúarbragðafræðum að vera mikil-
væg skyldugrein í íslenska skólakerf-
inu.
Til að undirstrika mikilvægi þess-
arar fræðigreinar svo og kristinna
fræða og siðfræði væri mjög eðlilegt
og sjálfsagt að þessar greinar væru
meðal þeirra sem prófað væri í á hin-
um samræmdu prófum. Á þetta hafa
aðrir bent og er full ástæða til að taka
undir það.
Réttilega hefur einnig verið sagt
að sá sem er illa læs á kristið mál sé
nánast ólæs á íslenska sögu. Þannig
hefur Jón Friðjónsson prófessor vel
og rækilega sýnt fram á hversu mjög
íslensk tunga er mótuð af tungutaki
Biblíunnar.
Áhrif kristninnar á íslenska menn-
ingu eru slík að því fólki sem ætlar að
setjast að hér á landi er enginn greiði
gerður með því að halda þeim utan
við fræðslu um kristna trú enda á slík
fræðsla í skólum landsins að vera
fræðsla en ekki trúboð eða innræting.
Hvernig á t.d. útlendingur sem sest
hefur að hér á landi og gerst íslensk-
ur ríkisborgari að skilja þjóðsönginn
okkar fái hann ekki fræðslu um hann
og tengsl hans við 90. Davíðssálm?
En þá er um leið rétt
að gera þá kröfu til okk-
ar sem alist höfum upp
hér á landi við kristna
trú og menningu að við
gerum okkur grein fyrir
því að samfélag okkar
er smám saman að
breytast í fjölmenning-
arsamfélag. Þessi stað-
reynd leggur okkur þá
skyldu á herðar – og
það ætti að vera ljúf
skylda – að við kynnum
okkur trúarbrögð,
menningu og siði hinna
nýju Íslendinga hvort
sem trú þeirra er búdd-
ismi, gyðingdómur eða
íslam, svo dæmi séu
tekin.
Nám í almennum
trúarbragðafræðum
felst í samanburði á trúarbrögðum og
könnun á uppruna þeirra, þróun og
sérkennum. Gerð er grein fyrir
heimsmynd þeirra, kenningum
þeirra um manninn og afstöðu þeirra
til samfélagsins. Fjallað er um skil-
greiningar og aðferðafræði almennra
trúarbragðafræða og sýnt hvernig
þau skarast á við önnur fræðasvið.
Nám í almennum trúarbragða-
fræðum bætir úr brýnni þörf fyrir
menntakerfið og þær starfsstéttir
sem gegna menningarlegu hlutverki,
vinna við fjölmiðlun eða sjá um al-
þjóðleg samskipti. Þekking á trúar-
brögðum framandi þjóða er t.d. al-
gjör nauðsyn fyrir þá sem stunda
viðskipti við þessar þjóðir.
Fyrir mikinn meirihluta mannkyns
eru trúarbrögðin mikilvæg menning-
arleg og siðferðileg kjölfesta.
Kennsla og fræðsla á sviði almennra
trúarbragðafræða er því til þess fallin
að auka á skilning milli þjóða, að
standa vörð um mannréttindi og
stuðla að umburðarlyndi og jafnrétti
milli manna og þjóða. Meðal annars
þess vegna er fræðsla um þau svo
mikilvæg í skólakerfinu.
Brugðist við þörf á
kennslu í trúar-
bragðafræðum
Gunnlaugur A. Jónsson skrifar
um trúarbragðafræðslu
Gunnlaugur A. Jónsson
’Það var orðiðlöngu tímabært
að bjóða upp á
slíkt nám…‘
Höfundur er forseti guðfræðideildar
Háskóla Íslands.
HALLDÓR Ásgrímsson utanrík-
isráðherra var í heimsókn í Kára-
hnjúkum í byrjun árs samkvæmt
frétt í Mbl. Svo sem
vænta mátti átti ráð-
herrann vart orð til að
lýsa hrifningu sinni
með framkvæmdir þar.
„Þetta eru í einu orði
sagt stórkostlegar
framkvæmdir,“ segir
ráðherrann, og bætir
við, að raskið, sem eft-
ir sé á virkjunar-
svæðinu, verði „allt
meira og minna neð-
anjarðar“. Að vísu seg-
ir hann, að það eigi nú
eftir að byggja stífl-
una, en telur, að hún
muni falla vel að landslaginu og
þarna muni skapast „stórkostlegir
möguleikar í sambandi við ferða-
mál“. Að sjálfsögðu forðast ráð-
herrann eins og heitan eldinn að
minnast á annars konar „rask“ sem
virkjunin mun hafa í för með sér
fyrir náttúrufar Austurlands, það
passar einfaldlega ekki inn í lof-
gjörðaróðinn. Hann minnist að
sjálfsögðu ekki á umturnun Lag-
arfljóts, þarf ekkert að vita af því,
að grunnvatnsstaða Fljótsins muni
hækka um tugi cm með þeim afleið-
ingum að grösug tún og nes spillist,
kólnun verði í Fljótinu, sem valda
mun stórversnandi lífsskilyrðum og
að það muni með tím-
anum breytast í brún-
leitan drullupoll. Og
ekki hefur hann
áhyggjur af landbroti
sjávar við Héraðsflóa,
þegar framburður
Jökulsár á Dal nánast
hverfur. Að ekki sé nú
talað um fossana fögru
í Jökulsá í Fljótsdal,
sem aðeins verða svip-
ur hjá sjón eftir virkj-
un.
En hver veit nema
þar skapist líka mögu-
leikar fyrir ferðamenn,
þeir gætu t.d. fylgst með því, þegar
umhverfisráðherrann ætlar að
hleypa vatni yfir á stíflunni um
ferðamannatímann. Kannski verða
þessar breytingar „meira og minna“
neðanjarðar og vart sýnilegar, ekki
frekar en sandfokið úr Hálslóni,
sem lagst gæti niður yfir byggðir
Fljótsdalshéraðs og valdið þar
óbætanlegu tjóni. Hér er heldur
ekki minnst á fyrirhugað álver í
Reyðarfirði, sem spúa mun 530.000
tonnum af koltvísýringi árlega út í
andrúmsloftið.
Allt eru þetta smámunir í augum
utanríkisráðherrans, sem ekki er
ástæða til að hafa orð á á hrifning-
arstund í Kárahnjúkum. Ekki fá yf-
irmenn Impregilo heldur slæma
einkunn hjá ráðherranum, þar hef-
ur að hans mati allt tekist mjög vel
til, þrátt fyrir alls konar und-
anbrögð, sem fyrirtækið hefur sýnt
verkafólki í Kárahnjúkum, og ítrek-
aðar tilraunir til að sniðganga ís-
lensk lög. Enda sagði ráðherrann á
sínum tíma á Alþingi, að menn ættu
ekki að agnúast út í Impregilo, því
hefðu þeir ekki komið til sögunnar
væri óvíst, að nokkuð hefði orðið af
Kárahnjúkavirkjun. Þannig að það
er nokkuð á sig leggjandi til að
þóknast þeim.
Halldór Ásgrímsson þekkir þessi
mál öll af eigin hyggjuviti. Hann
þarf ekki að leita sér upplýsinga
eða hlusta á rök sérfræðinga á sviði
umhverfismála, þeirra sem besta
þekkingu hafa og skrifað hafa um
Kárahnjúkavirkjun og áhrif hennar
á náttúrufar Austurlands af faglegri
kunnáttu. Benda mætti ráðherran-
um á Kárahnjúkablað tímaritsins
Glettings á Egilsstöðum frá árinu
2001 þar sem fjöldi vísindamanna
ritar um Kárahnjúkavirkjun og ger-
ir grein fyrir afleiðingum hennar
undir ritstjórn Helga Hallgríms-
sonar, náttúrufræðings á Egils-
stöðum. Kannski ætti ráðherrann
að taka þetta blað með sér í næstu
utanlandsferð.
En slíkir menn eru aðeins til
óþurftar að mati ráðherrans og
skoðanabræðra hans, af því þeir
segja sannleikann um Kára-
hnjúkavirkjun, sannleika sem marg-
ir vilja helst ekki heyra. En sann-
leikurinn mun alltaf koma í ljós að
lokum, og hann verður væntanlega
öllum augljós. Þar verður ekki hægt
að fela neitt „neðanjarðar“. Og einu
sinni var sagt, „að sannleikurinn
mun gera yður frjálsa“.
Sannleikurinn um Kára-
hnjúkavirkjun vefst ekki fyrir utan-
ríkisráðherranum, ekki fremur en
sannleikurinn um innrásina í Írak,
þegar hann ásamt forsætisráðerra
tók þá ákvörðun, án þess að spyrja
þing eða þjóð, að bendla nafn Ís-
lands við árásarstríð Bandaríkjanna
og Breta þar í landi undir því yf-
irskini, að Írakar réðu yfir efna-
vopnum, sem þeir gætu beitt með
nokkurra klukkustunda fyrirvara. Í
ljós hefur komið að upplýsingar þar
að lútandi voru byggðar á blekk-
ingum, enda engin efnavopn fundist
þrátt fyrir gífurlega leit, en tugir
þúsunda saklauss fólks látið lífið í
þeim hörmungum sem engan veg-
inn sér fyrir endann á.
Ráðherrann skuldar þjóðinni af-
sökunarbeiðni á frumhlaupi sínu.
Hann lemur hausnum við steininn
og heldur áfram að hamra á gereyð-
ingarvopnum og útlista glæpi Sadd-
ams Hússein, sem umheimurinn
ætti að þekkja.
Nú eru horfur á að Halldór Ás-
grímsson taki við embætti forsætis-
ráðherra af Davíð Oddssyni í sept-
ember nk. Skiptar munu skoðanir
um það, svo ekki sé meira sagt, og
spurning hversu stór hluti þjóð-
arinnar vill sjá Halldór Ásgrímsson
í því embætti eða telur hann verð-
skulda það eftir úrslit síðustu kosn-
inga. Á það skal enginn dómur lagð-
ur hér. Enda eins víst að einhver
auglýsingastofan verði búin að
„skanna“ inn viðkunnanlegt bros á
ráðherrann áður en hann flytur sitt
fyrsta ávarp til þjóðarinnar á gaml-
árskvöld. Þá verður þetta allt í lagi.
Halldór í Kárahnjúkum
Ólafur Þ. Hallgrímsson skrifar
um Kárahnjúkavirkjun ’Sannleikurinn umKárahnjúkavirkjun
vefst ekki fyrir utanrík-
isráðherranum …‘
Ólafur Þ.
Hallgrímsson
Höfundur er sóknarprestur
á Mælifelli í Skagafirði.