Morgunblaðið - 11.03.2004, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. MARS 2004 39
AÐ undanförnu hefur verið
nokkur umfjöllun í fjölmiðlum um
lífeyrisskuldbindingar ríkis og
sveitarfélaga. Tilefnið er sam-
antekt sem ASÍ hefur látið vinna.
Þar sem umfjöllunin hefur að
hluta til einkennst af misskilningi
og rangfærslum er nauðsynlegt að
skýra málið nánar.
Af hálfu forsvars-
manna Lífeyrissjóðs
starfsmanna ríkisins
(LSR), Lífeyrissjóðs
hjúkrunarfræðinga
(LH) og ríkissjóðs er
vel fylgst með breyt-
ingum á lífeyr-
isskuldbindingum
sjóðanna og um leið á
þeirri ábyrgð sem
hvílir á ríkissjóði og
einstökum launa-
greiðendum vegna
skuldbindinga þeirra.
Ítarlega er greint frá
þessu í ársreikningum lífeyrissjóð-
anna og í ríkisreikningi. Þá hafa
LSR og LH látið vinna áætlun um
það hvernig þessar skuldbind-
ingar koma til greiðslu á næstu
árum og áratugum. Upplýsingar
um þær ættu því hvorki að hafa
komið forsvarsmönnum ASÍ né
öðrum á óvart.
Skuldbindingar
Í greinargerð ASÍ segir m.a:
„Skuldir umfram eignir, sem falla
að óbreyttu á ríki og sveitarfélög,
eru hvorki meira né minna en 317
milljarðar króna í árslok 2002 eða
um 51%. Til samanburðar má
geta þess að þetta eru ríflega 40%
af landsframleiðslu. Hver Íslend-
ingur skuldar þannig ríflega 1
milljón króna vegna þessa rétt-
inda.“ Nauðsynlegt er að gera
margvíslegar athugasemdir við
þessa framsetningu.
Til þess að hafa fjárhæðina sem
hæsta lætur skýrsluhöfundur ekki
duga að tilgreina þá skuldbind-
ingu, sem nú þegar hvílir á lífeyr-
issjóðunum, vegna réttinda sem
sjóðfélagar hafa áunnið sér. Jafn-
framt er bætt við fjárhæð sem
svarar til skuldbindinga sem
munu myndast í framtíðinni. Í til-
felli B-deildar LSR og LH er
þarna bætt við skuldbindingum
sem áætlað er að muni falla á
sjóðina vegna greiðslu til þeirra
til ársins 2040 og koma til útborg-
unar til ársins 2070. Þessi fjárhæð
er síðan tekin og borin saman við
landsframleiðslu í dag.
Í greinargerð ASÍ er fjallað ít-
arlega um skuldbindingar LSR og
ábyrgð ríkissjóðs á þeim. Hins
vegar yfirsést skýrsluhöfundi að
fjölmargir aðrir launagreiðendur
en ríkissjóður hafa greitt iðgjald
fyrir starfsmenn sína til sjóðsins.
Þó svo að ríkið sé stærsti ábyrgð-
araðili skuldbindinga LSR, eru
fjölmargir aðrir launagreiðendur í
ábyrgð vegna greiðslna til sjóðs-
ins fyrir starfsmenn sína. Þetta á
m.a. við um sveitarfélög, sjálfs-
eignarstofnanir, félagasamtök og
stéttarfélög. Meðal launagreið-
enda, sem greitt hafa iðgjöld til
LSR fyrir starfsmenn sína og
bera að hluta til ábyrgð á skuld-
bindingum vegna þeirra er ASÍ. Í
greinargerð ASÍ eru þær hins
vegar tilgreindar sem skuldbind-
ingar ríkissjóðs.
Varasamt er að tilgreina út-
reikninga tryggingafræðinga á
áföllnum og framtíðarskuldbind-
ingum vegna iðgjaldagreiðslna í
lífeyrissjóð sem skuld ríkissjóðs,
sem jafnað er á landsmenn. Ef
reikna á hve stór hluti þeirrar
„skuldar“ kemur til greiðslu þarf
að taka fleiri atriði til skoðunar.
Ríkið á eftir að fá skatttekjur af
þessum lífeyrisgreiðslum. Þá hafa
greiðslur frá lífeyrissjóðum áhrif
til lækkunar á greiðslur frá
Tryggingastofnun. Það sem ríki
og sveitarfélög þurfa því í reynd
að greiða vegna þessara skuld-
bindinga er mun lægri fjárhæð en
tryggingafræðilegt mat á skuld-
bindingum segir til um.
Áhrif launahækkana
Í greinargerð ASÍ er vakin at-
hygli á miklum hækkunum sem
orðið hafa á skuldbindingum líf-
eyrissjóða opinberra starfsmanna
á undanförnum árum. Hér verður
á engan hátt reynt að gera lítið úr
þessum áhrifum.
Vægi dagvinnulauna
opinberra starfs-
manna í heild-
arlaunum hefur auk-
ist mikið á síðustu
árum. Þetta hefur
haft veruleg áhrif á
skuldbindingar LSR,
LH og annarra lífeyr-
issjóða opinberra
starfsmanna og full
ástæða er til að vekja
athygli á þeim. Hins
vegar er umfjöllun í
greinargerð ASÍ um
þetta atriði með þeim hætti að
jaðrar við rangfærslur.
ASÍ reiknar út og leggur
áherslu á að launahækkun um 1%
kosti 6% í launakostnaði. Launa-
hækkun um 1% hækkar laun sem
því nemur til frambúðar. Áhrif
launahækkana koma hins vegar
bara einu sinni fram í skuldbind-
ingum lífeyrissjóðanna. Fullyrðing
í greinargerð ASÍ um þetta efni
er því ekki rétt.
Þá skoðar ASÍ sérstaklega
breytingar á áföllnum skuldbind-
ingum B-deildar LSR síðustu
fimm ár. Þar er talið „sérstaklega
athyglisvert“ að 90% af aukningu
á þeim megi rekja til launahækk-
ana á tímabilinu. Þetta er hins
vegar eðlilegt í ljósi þess að hér
er um að ræða sjóð, sem á sér
langa sögu, með marga lífeyr-
isþega, en tiltölulega fáa ið-
gjaldagreiðendur vegna þess að
honum hefur verið lokað fyrir nýj-
um sjóðfélögum.
Þá er í greinargerð ASÍ sagt að
1% launahækkun hafi engin áhrif
á áfallinn lífeyrisrétt hjá almennu
lífeyrissjóðunum. Erfitt er að sjá
að þessa fullyrðingu standast.
Áfallinn lífeyrisréttur hjá almennu
lífeyrissjóðunum er verðtryggður
miðað við vísitölu neysluverðs.
Launahækkun hefur óbein áhrif á
vísitöluna og þannig á áfallinn líf-
eyrisrétt hjá almennu sjóðunum.
Hækkun lífeyrisréttinda
Meginefni greinargerðar ASÍ er
umfjöllun um miklar hækkanir á
skuldbindingum lífeyrissjóða op-
inberra starfsmanna á und-
anförnum árum. Þessar hækkanir
eru mikið áhyggjuefni og er um-
fjöllun um þær eðlileg. Hins vegar
verða menn að fara varlega í allri
umfjöllun hér um. Skuldbindingar
lífeyrissjóða opinberra starfs-
manna eru lífeyrisréttindi þess
fólks sem starfað hefur í opinberri
þjónustu. Þegar nefndar eru fjár-
hæðir um skuldbindingar B-
deildar LSR eða LH er búið að
reikna í eina fjárhæð ógreidd líf-
eyrisréttindi vegna iðgjalda til
sjóðanna á liðnum áratugum. Í
sumum tilfellum ná þessar
greiðslur aftur til fyrri hluta síð-
ustu aldar. Eins og ASÍ leggur
málið upp hefur til viðbótar verið
bætt fjárhæð vegna skuldbind-
inga, sem að óbreyttu mun bætast
við vegna iðgjalda nokkra næstu
áratugi.
Lífeyrisréttindi hafa verið
órjúfanlegur hluti heildarkjara hjá
opinberum starfsmönnum. Í
mörgum tilfellum hafa þeir fengið
lægri laun en ella vegna betri líf-
eyrisréttinda. Þeir sjóðfélagar
sem nú taka lífeyri frá B-deild
LSR eða LH hafa fengið veru-
legar hækkanir á lífeyris-
greiðslum á undanförnum árum.
Jafnframt hefur áunninn réttur
hækkað hjá þeim sem ekki eru
byrjaðir að taka lífeyri. Á starfs-
tíma sínum í opinberri þjónustu
áunnu þeir sér réttindi sem reikn-
ast sem hlutfall af dagvinnulaun-
um. Sumir þeirra töldu sig hlunn-
farna hér á árum áður þegar
aukagreiðslur hvers konar, m.a.
jafnaðar yfirvinnugreiðslur, voru
orðnar stór hluti dagvinnulauna.
Slíkar greiðslur reiknuðust ekki
inn í lífeyrisrétt þeirra. Þetta fólk
lítur á hækkanir á skuldbind-
ingum á síðustu árum sem leið-
réttingu á ákveðnu misrétti. Það
er hin hliðin á málinu.
Breytingar á réttindakerfi
lífeyris hjá opinberum
starfsmönnum
Lífeyrissjóðum má almennt skipta
í tvo flokka, gegnumstreymissjóði
og söfnunarsjóði. Í gegn-
umstreymissjóðum eru lífeyr-
isgreiðslur greiddar með iðgjöld-
um dagsins í dag eða sköttum.
Þetta kerfi er við lýði víða í Evr-
ópu. Söfnunarsjóðir eru hins veg-
ar þannig uppbyggðir að hver
kynslóð safnar upp sjóði til að
standa straum af lífeyrisrétti sín-
um.
Gott dæmi um gegnumstreym-
iskerfi er almannatryggingakerfið
á Íslandi. Greiðslur almanna-
trygginga eru fjármagnaðar með
sköttum. Vissulega væri hægt að
reikna út skuldbindingar sem
hvíla á ríkissjóði vegna greiðslna
sem falla munu á Trygg-
ingastofnun í framtíðinni vegna
ógreidds ellilífeyris, örorkulífeyris
o.fl. Út úr því dæmi kæmi veru-
lega há fjárhæð, hvort sem hún
yrði skoðuð í heild eða dreift sem
skuld á alla landsmenn.
Lífeyriskerfi opinberra starfs-
manna var byggt upp að hluta til
sem gegnumstreymiskerfi og að
hluta til sem söfnunarkerfi. Það
hefur aldrei verið miðað við að B-
deild LSR og LH geti staðið und-
ir skuldbindingum sínum með
uppsöfnuðum eignum. Þessum
sjóðum hefur hins vegar verið lok-
að fyrir nýjum sjóðfélögum. Allir
nýir sjóðfélagar greiða nú iðgjald
til A-deildar LSR sem er að fullu
fjármögnuð með samtíma-
iðgjöldum. Það kerfi lífeyrisrétt-
inda sem til umfjöllunar er í
greinargerð ASÍ er því á und-
anhaldi.
Eftir sem áður stendur að fram
til 1997 greiddu allir sjóðfélagar í
LSR og LH til lífeyrissjóðs sem
ekki var nema að hluta til byggð-
ur á sjóðsöfnun. Jafnframt var
þeim sjóðfélögum sem þá þegar
voru í sjóðunum gefin kostur á að
vera í óbreyttu réttindakerfi. For-
svarsmenn ríkissjóðs hafa haft um
tvo kosti að velja um hvernig loka
megi þessum eldri réttindakerfum
opinberra starfsmanna. Annað
hvort að greiða hluta af lífeyr-
isgreiðslum þegar þær falla til,
eða hefja nú þegar greiðslur til
sjóðanna umfram lögbundin ið-
gjöld. Forsvarsmenn ríkissjóðs
hafa valið seinni kostinn og greitt
umtalsverðar fjárhæðir inn á
skuldbindingar ríkissjóðs á síð-
ustu árum. Lífeyrissjóðunum er
þannig betur gert kleift að standa
við skuldbindingar sínar í framtíð-
inni. Fyrir ríkissjóð þýðir þetta
flýtingu á greiðslum sem eru
óumflýjanlegar. Með því hafa for-
svarsmenn ríkissjóðs sýnt mikla
framsýni.
Lífeyrisskuldbindingar
ríkis og sveitarfélaga
Eftir Hauk
Hafsteinsson ’Forsvarsmenn rík-issjóðs hafa haft um tvo
kosti að velja um
hvernig loka megi
þessum eldri rétt-
indakerfum opinberra
starfsmanna.‘
Haukur Hafsteinsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
LSR og LH.
boðar því
nn hefur
venna og
eirra sem
legra inn-
boðar um-
arkslauna
„mildara“
spænskir
undan að
danliðinna
etra sam-
a España
ista fyrir
ramhald á
því einnig
m. Áfram
iptum og
ðar nýttir
lækka og
reina þeg-
ars vegar.
þjóðernis-
n og jafn-
r á þeim í
þótt þær
oy kveðst
ngi Spán-
jamenn í
hnattræna
hryðjuverkastríðsins“ sem George
W. Bush lýsti yfir eftir árásirnar 11.
september 2001.
Rajoy hefur í kosningabaráttunni
lagt áherslu á stöðugleika og árang-
urinn í efnahagsmálum sem hlýtur
að teljast umtalsverður. Atvinnu-
leysið sem var um 23% árið 1996
mælist nú um 11%. Á síðustu þrem-
ur árum hafa fjögur af hverjum tíu
nýjum störfum í Evrópusamband-
inu orðið til á Spáni. Hagvöxturinn á
Spáni er yfir meðaltali í ríkjum
ESB. Hallinn á ríkissjóði er horfinn
og laun eru nú að meðaltali 84%
þess sem tíðkast í ESB-ríkjum en
voru 78% þess árið 1995.
Þjóðernissinnar í lykilstöðu?
Skoðanakannanir sem birst hafa í
vikunni gefa til kynna að Þjóðar-
flokkurinn nái eða verði mjög nærri
því að halda meirihluta sínum á
þingi en þar sitja 350 menn í neðri
deildinni sem er miðstöð hins póli-
tíska valds samkvæmt stjórnarskrá
Spánar. Verði Þjóðarflokkurinn eft-
ir sem áður stærstur flokka en án
meirihluta mun Rajoy þurfa að leita
til þjóðernissinna eftir stuðningi líkt
og forveri hans gerði 1996.
Erfitt er að segja til um þá stöðu
sem þá kæmi upp en hún færi mjög
eftir því hversu nærri flokkurinn
væri 176 manna markinu sem
tryggir hreinan meirihluta. Sjálfur
hefur Rajoy gagnrýnt þjóðernis-
sinna harðlega á undanliðnum dög-
um og m.a. fullyrt að flokkar þeirra
séu án stefnu og lítt fallnir til að
tryggja stöðugleika. Athygli hafa
vakið eindregnar yfirlýsingar Raj-
oys þess efnis að ekki komi til greina
að semja við þjóðernissinna. Vera
kann að þær endurspegli sigurvissu
hans.
Engu að síður kann Rajoy að
neyðast til að leita samninga við
þjóðernissinna. Þá verður sveigjan-
leika þörf sem aftur fæli í sér frá-
hvarf frá stefnu Aznars sem síðustu
fjögur ár hefur reynst með öllu
óhagganlegur og gjörsamlega and-
vígur því að nokkuð verði gefið eftir
gagnvart kröfum flokka þjóðernis-
sinna. Á Spáni eru þeir stjórnmála-
skýrendur auðfundnir sem halda
því fram að ósveigjanleiki Aznars í
þessu efni hafi orðið til þess að
kveikja nýja elda í samfélaginu sem
kunni að leiða til aukins óstöðug-
leika þegar til lengri tíma er litið.
Kampavínsveisla íhaldsins
Í valdatíð Aznars hafa Spánverjar
skipulega unnið að því að auka veg
þjóðarinnar innan Evrópusam-
bandsins og á vettvangi alþjóða-
stofnana. Þar hafa þeir náð eftir-
tektarverðum árangri. Þá hafa
samskipti við ríki í Suður-Ameríku
verið aukin á grundvelli sameigin-
legrar tungu og mótandi menning-
aráhrifa Spánverja í þessum heims-
hluta.
„Spánn er kampavínsflaska og
hana var verið að opna rétt í þessu,“
sagði Ana Palacio utanríkisráðherra
í viðtali við tímaritið Time á dögun-
um. Undir þessi ummæli má um
margt taka. Spánn hefur tekið mikl-
um breytingum á síðustu átta árum
og vitanlega má deila um ágæti
þeirra umskipta á margvíslegum
forsendum.
José María Aznar, maður sem er
íhaldssamur á flestum sviðum og af-
ar mörgum þótti ekki líklegur til af-
reka, hefur þar farið fremstur í
flokki. Og eftir kosningarnar á
sunnudag bætist sá litlausi í sögu-
legan þungavigtarflokk spænskra
stjórnmálamanna þar sem fyrir er
Felipe González.
nn kveður
Reuters
muni leita eftir háum embættum á vettvangi alþjóðlegra stofnana.
asv@mbl.is
Reuters
sjálfsstjórnar í borginni San Sebastian í Baska-
ami Þjóðarflokkur Baska (PNV) verið ráðandi í
Flokkurinn hefur nú sjö fulltrúa á þinginu í
klega í kosningunum á sunnudag.