Morgunblaðið - 11.03.2004, Blaðsíða 42

UMRÆÐAN
42 FIMMTUDAGUR 11. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
S
umarið 2000 varð ég
þess heiðurs aðnjótandi
að fá að hitta að máli
John Hume, frið-
arverðlaunahafa Nób-
els frá árinu 1998. Ég er hreint
ekki viss um að ég hafi á blaða-
mannsferli mínum tekið viðtal við
merkari mann en Hume, sem
stundum er nefndur arkitekt frið-
arferlisins á Norður-Írlandi.
Nú er sól tekin að hníga til viðar
á stjórnmálaferil Humes, hann
hefur setið á Evrópuþinginu frá
árinu 1979 en tilkynnti í febrúar að
hann yrði ekki í framboði fyrir
flokk hófsamra kaþólikka á Norð-
ur-Írlandi (SDLP) í Evrópuþings-
kosningunum í sumar.
Áður hafði Hume gefið eftir sæti
á heimastjórnarþinginu norður-
írska í Belfast og leiðtogahlutverk
sitt á vett-
vangi SDLP,
nýr formaður
var kjörinn
2001. Hume
er að vísu enn
einn af þrem-
ur fulltrúum SDLP á breska
þinginu en þess má vænta að hann
dragi sig í hlé þar einnig við næstu
kosningar.
Hume á að baki fjögurra ára-
tuga feril í stjórnmálum, hann tók
að beita sér fyrir mannréttindum
kaþólikka snemma á sjöunda ára-
tugnum – en þau höfðu verið fótum
troðin af stjórn mótmælenda á
Norður-Írlandi allt frá 1920 þegar
héraðið fékk heimastjórn.
Mannréttindabarátta kaþólskra
kom fyrst, Írski lýðveldisherinn
(IRA) hrifsaði síðan til sín frum-
kvæðið af hinum friðsamari kaþ-
ólikkum undir lok áratugarins. Við
tók þriggja áratuga blóðug bar-
átta, 3.500 manns biðu bana í þeim
hildarleik.
Hume var aldrei stuðnings-
maður þeirra aðferða sem IRA
beitti en þegar allt fór úr bönd-
unum áttaði hann sig á því að það
yrði að koma til einhver heild-
arlausn á vandamálum þeim sem
voru í samskiptum mótmælenda
og kaþólikka á Norður-Írlandi,
heildarlausn sem hlaut einnig að
taka á stöðu Norður-Írlands innan
Bretlands og tengslunum við Ír-
land. Hann lék lykilhlutverk í því
ferli sem hófst seint á níunda ára-
tug síðustu aldar og fólst í því að
draga leiðtoga Sinn Féin, stjórn-
málaarms IRA, af braut hryðju-
verka og sannfæra þá um að berj-
ast fyrir pólitískum markmiðum
(endursameiningu Írlands) á póli-
tíska sviðinu.
Niðurstaða þessa ferlis var frið-
arsamkomulagið sem gert var í
maí 1998, samkomulag sem taldist
svo sögulegt að ástæða þótti til að
veita Hume (og David Trimble,
leiðtoga stærsta flokks mótmæl-
enda) friðarverðlaun Nóbels.
Nú um stundir er friðarferlið á
Norður-Írlandi strand, frið-
arsamkomulagið runnið út í sand-
inn. Eftir stendur þó að hryðju-
verk heyra nánast sögunni til, svo
mjög hefur dregið úr ofbeldinu að
íbúar Norður-Írlands geta nokk-
urn veginn lifað eðlilegu lífi. Það er
varanlegur minnisvarði um starf
Humes og allra hinna, sem lögðu
lóð á vogarskálarnar.
Bent hefur verið á að ein af af-
leiðingum friðarsamkomulagsins
hefur verið sú að hinn hófsami
stjórnmálaflokkur sem Hume fór
fyrir, er ekki lengur stærsti flokk-
urinn hjá kaþólikkum. Hófsamari
öfl hjá mótmælendum (flokkur
Trimbles) hafa einnig þurft að
horfa á róttækari flokka taka
frumkvæðið. Kaldhæðnislegt í
meira lagi og sumir kunna Hume
litlar þakkir fyrir. Hume myndi
hins vegar segja, að hugsanlega
hafi þetta verið sú fórn sem færa
þurfti til að mjaka málum fram.
Mestu skipti að varanlegur friður
sé í augsýn.
Hume er 67 ára gamall og hefur
ákveðið að setjast í helgan stein nú
að ráði lækna sinna. Hann er
heilsulítill og hefur verið um langa
hríð. Endalaus ferðalög milli Bel-
fast, London, Brussel og Strass-
borgar (að ekki sé talað um Wash-
ington, þar á Hume marga vini)
hafa tekið sinn toll. Hume hefur
einnig þótt mjöðurinn góður, eins
og sönnum Íra sæmir. Sjálfsagt
hefur það sett sitt mark.
Þegar ég hitti John Hume sum-
arið 2000 í heimaborg hans Lond-
onderry (Derry) var hann móður
og illa fyrir kallaður, spurði hrjúf-
ur hvort þetta tæki nokkuð langan
tíma. Hann var þreyttur og slapp-
ur, svo mikið mátti sjá.
Viðtalið telst ekki til þeirra
merkustu sem ég hef tekið, að-
stæðurnar réðu því. En ég mun
aldrei gleyma því sem gerðist er ég
var á leiðinni aftur til Belfast, að
afloknu viðtalinu. Þá hringdi far-
síminn minn, John Hume hafði
grafið það úr fórum aðstoð-
armannsins sem bókaði samtalið
við mig. Hann hringdi bara til að
athuga hvort þetta hefði nú ekki
verið allt í lagi, hvort ég hefði feng-
ið það sem ég þurfti. Umhyggjan
skein í gegn, samviskubit vegna
þess að honum fannst að hann
hefði komið ómaklega fram við
blaðamann, sem kominn var lang-
an veg til að hitta hann.
Ég held það sé óhætt að segja að
ég hafi fyllst lotningu fyrir mann-
inum, lítillæti hans var slíkt. Þurfti
Hume þó ekki að biðjast afsökunar
á neinu, ég náði því sem ég þurfti.
Brotthvarf Humes af stjórn-
málasviðinu er til marks um nýja
tíma á Norður-Írlandi, ein kynslóð
stjórnmálamanna er að afhenda
þeirri næstu keflið einmitt um
þessar mundir. Annar maður, sem
einnig hefur staðið í eldlínunni
undanfarin fjörutíu ár, er sömu-
leiðis að draga úr umsvifum sínum.
Hann heitir Ian Paisley, er leiðtogi
þess stjórnmálaflokks mótmæl-
enda sem andsnúnastur hefur ver-
ið friðarsamkomulaginu.
Paisley hef ég rætt við einnig og
er það samtal mér minnisstætt.
Fyrir þeim manni ber ég þó ekki
virðingu, framlag hans á Norður-
Írlandi hefur verið af allt öðrum og
neikvæðari toga en framlag Johns
Hume. Ekkert skynsamt fólk mun
syrgja brotthvarf Paisleys af póli-
tíska sviðinu.
Á næstu vikum er líklegt að
David Trimble, sem deildi frið-
arverðlaunum Nóbels með Hume
árið 1998, víki einnig. Undan hon-
um hefur fjarað síðustu mánuði og
ár og flokksmenn hans eru líklegir
til að skipta honum út á fundi sín-
um 27. mars nk. Trimble hefur þó
lagt sitt af mörkum, bæði hann og
Hume voru réttir menn á réttum
stað á réttum tíma, mikilvæg verk-
færi sögunnar.
Stórmenn-
ið hættir
Ég held það sé óhætt að segja að ég hafi
fyllst lotningu fyrir manninum, lítillæti
hans var slíkt. Þurfti Hume þó ekki að
biðjast afsökunar á neinu, ég náði því
sem ég þurfti.
VIÐHORF
Eftir Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
UMHVERFIS- og heilbrigð-
isnefnd Reykjavíkur hefur tafið
raunhæfar aðgerðir til að end-
urreisa lífríki Elliðaánna og villta
laxins í þessu fyrrum
djásni höfuðborg-
arinnar í stað þess að
viðurkenna vandann
og hætta raf-
orkuframleiðslunni.
Tugum eða hundr-
uðum milljóna króna
hefur verið sóað til að
leita nýrra sökudólga.
Alls konar rannsóknir
á aukaatriðum og
minni vandamálum
hafa engu skilað. Síð-
astliðinn áratug hafa
sérfræðingar á vegum
NASF, Verndarsjóðs
villtra laxastofna, fylgst með laxa-
stofnum í Elliðaánum og kynnt
sér fyrirliggjandi gögn um þá. Það
er niðurstaða NASF að nátt-
úrulegir laxastofnar í Elliðaánum
standi höllum fæti og séu langt
undir líffræðilegum örygg-
ismörkum. Höfuðmeinsemdina
teljum við vera raforkuframleiðsl-
una með tilheyrandi stíflum,
rennslisbreytingum og horfnum
búsvæðum.
Rennslisbreytingar vegna raf-
orkuframleiðslunnar raska vist-
kerfi ánna og seiði drepast úr súr-
efnisskorti. Kaflinn á milli
Elliðavatnsstíflu og Árbæjarstíflu
er framleiðslumesta svæði árinnar.
Hann er hins vegar afar við-
kvæmur fyrir rennslistruflunum
sem valda afföllum á bitmýi.
Bitmý er mikilvægasta fæða laxa-
seiða, sérstaklega á vorin þegar
þau eru að ná sjóþroska og standa
frammi fyrir harðri
samkeppni á fæðu-
slóðum hafsins.
Í umræðunni um
mengun hefur athygli
oft beinst frá þessum
veigamiklu atriðum.
Vaxandi búseta og
umsvif við árnar hafa
vissulega skaðlegar
breytingar í för með
sér fyrir viskerfi
ánna. Við þeim verður
að bregðast á viðeig-
andi hátt í komandi
framtíð. Tekið er und-
ir áform um að halda
áfram rannsóknum á mengun á
ósasvæði Elliðaánna en þrátt fyrir
mikla leit hafa sökudólgar ekki
fundist og varhugavert að draga
ályktanir um styrk eiturefna í
jarðvegi fyrr en fyrir liggja nægi-
lega umfangsmiklar mælingar í
þeim efnum. Á Ártúnshöfða er
fjöldi fyrirtækja sem flest ef ekki
öll hafa metnaðarfulla umhverf-
isstefnu sem við Reykvíkingar er-
um stoltir af. Villti laxastofninn í
Elliðaánum getur hins vegar ekki
beðið lengur. Það er einfalt, fljót-
legt og hagkvæmt að koma í veg
fyrir það tjón sem raforkufram-
leiðslan veldur.
Efnahagsleg rök hníga að því að
raforkuframleiðslunni við Elliða-
árnar verði hætt. Kostnaður við
rannsóknir, eftirlit og varnarbar-
áttu er þegar umtalsverður og
reglugerðir verða sífellt kröfu-
harðari. Líklegt er talið að útgjöld
við að kaupa orkuna annars staðar
frá séu mun minni og þá eru ótal-
in aukin umhverfisverðmæti sem
af því myndu vinnast en óspillt
náttúra er sífellt að verða verð-
mætari, sérstaklega í nálægð þétt-
býlissvæða. Sparnaðinn við þessar
breytingar má að sjálfsögðu nota
til að hraða endurreisn Elliðaár-
laxins.
Það er til lítils að rannsaka
mengun á ósasvæði Elliðaánna ef
seiðin í ánni fá ekki nóg súrefni og
fæði. Það er kominn tími til að
setja verkefnin í rétta forgangs-
röð. Raforkuframleiðsluna verður
að stöðva sem fyrst þá munum við
kannski áfram eiga laxastofn til að
rannsaka.
Fyrirtækin á Ártúnshöfða
höfð fyrir rangri sök!
Orri Vigfússon skrifar
um Elliðaárnar ’Rennslisbreytingarvegna raforkufram-
leiðslunnar raska vist-
kerfi ánna og seiði drep-
ast úr súrefnisskorti.‘
Höfundur er formaður NASF,
Verndarsjóðs villtra laxastofna.
Orri
Vigfússon
Í REYKHOLTI situr starfs-
bróðir minn Geir Waage og sting-
ur niður fjöðurstaf. Hann er með
fróðari mönnum og þau sem hafa
notið leiðsagnar hans um sögusvið
löngu liðinna atburða í Borgarfirði
minnast þess með
miklu þakklæti. Und-
irritaður er einn
þeirra. Nú bregður
svo við að Geir kemur
út úr fortíðarskápnum
og heldur á vit dags-
ins í dag. Mikið hefði
ég nú kosið að hann
veldi sér þá sjónarhól
sem stæði okkur nær
í tíma og rúmi. Þá
mundi hann tæpast
horfa framhjá náung-
anum sem leitar rétt-
ar síns og biður um
að fá að sitja við sama
borð og önnur Guðsbörn.
Málefni samkynhneigðra eru
ekki léttvæg. Þau eru fjölmörg
sem málið varðar og finna til og
eru auðsæranleg. Og aðgát skal
höfð í nærveru sálar. Af þessum
sökum stóð stjórn Prestafélags Ís-
lands ásamt stjórn nýstofnaðs fé-
lags aðstandenda samkynhneigðra
(FAS) fyrir málþingi nú nýverið
þar sem vönduð guðfræðileg um-
ræða átti sér stað. Og annað mál-
þing sömu aðila er fyrirhugað. Á
þeim vettvangi væri óneitanlega
mikll ávinningur af þátttöku Geirs
Waage nema hann vilji heldur
skipa sér án nokkurrar samræðu í
fjandaflokk með Gunnari í Kross-
inum. Og því á ég bágt með að
trúa.
Málefni samkynhneigðra og
kirkjunnar varða ekki einungis
mannréttindi heldur iðkun trú-
arinnar. Það er skiljanlegt að þau
sem eru látin til hliðar og talin
óhrein umfram aðra synduga
menn eigi erfitt með að vera, og
það á skilorði, í samfélagi, sem í
orði kveðnu stefnir fram með
Kristi og hefur ekkert minna við-
mið en hann hefur sjálfur sett,
þ.e. einn hirðir og ein hjörð (Jóh.
10). Og talandi um Krist, sem við
kennum okkur við en ekki heil-
agleikalög Gamla testamentisins
(Leviticus) fremur en Pál eða
Appolos (1. Kor 3), væri ekki úr
vegi að rifja upp hvað
hann hefur sjálfur að
segja. Eða hefur ekki
okkar góði Lúther
hvatt okkur til að
lesa Heilaga ritningu
með Krist fyrir sjón-
um? Svo aftur sé
minnst á heil-
agleikalögin, sem oft
eru sett fram sem
stefnuyfirlýsing gegn
hommum og lesbíum,
þá er fróðlegt að sjá
hvernig Kristur les
þau og losar um lög-
málsfjötrana. Ef við
værum bundin af þessari forn-
eskju þá væri t.d. mataræði okkar
Geirs fátæklegra og sláturtíðin
sviplítil í Borgarfjarðarhéraði.
Eða hvað segir ekki Kristur, þeg-
ar hann lýsir alla fæðu hreina:
„Skiljið þér eigi, að ekkert, sem
fer inn í manninn utan frá, getur
saurgað hann? … Það sem fer út
frá manninum, það saurgar mann-
inn. Því að innan frá, úr hjarta
mannsins, koma hinar illu hugs-
anir, saurlifnaður, þjófnaður,
manndráp, hórdómur, ágirnd, ill-
menska, sviksemi, taumleysi, öf-
und, lastmælgi, hroki, heimska.
Allt þetta illa kemur innan að og
saurgar manninn“ (Mk. 7:18nn).
Svokallaðir „endurfæddir
kristnir“ í Bandaríkjunum með
Bush forseta í fararbroddi telja
sig fylgja boðum Biblíunnar þegar
samkynhneigð er fordæmd, dauða-
refsingu er beitt og jafnvel
þroskaheftir og ósakhæfir teknir
af lífi og framin sálarmorð á ung-
um börnum undir merkjum laga
og réttar. O svei! Ekki er það í
anda Frelsarans, sem skrifar af-
brot bersyndugrar konu í sandinn
og bendir þeim á, sem harðast
dæma aðra og vilja grýta náung-
ann, að við búum öll í glerhúsi
(Jóh. 8).
Þegar við tökum okkur stöðu á
sjónarhóli til að virða fyrir okkur
menn og málefni er hollt og nauð-
synlegt að byrja á því að horfa sér
nær og líta í eigin barm. Í starfi
mínu á sjúkrahúsi, síðustu tvo
áratugi tæpa, hef ég kynnst mörg-
um samkynhneigðum ein-
staklingum sem hafa (að ég tel)
aukið mér skilning og vonandi víð-
sýni. Ég hef orðið vitni að einlæg-
um og hreinum tilfinningum og
ást sem er reiðubúin að færa fórn-
ir. Erfið veikindi og yfirvofandi
dauði skerpa sýn manna á það
sem skiptir máli. Um leið finnst
mér sem ég hafi stigið skrefinu
nær sjálfum mér og helgu boði
Lausnarans: „Allt sem þér því
viljið að aðrir menn gjöri yður það
skuluð þér og þeim gjöra“ (Mt.
7:12). Postulinn segir um kærleik-
ann að hann sé mestur (1.Kor. 13)
og ef það gleymist þá er voðinn
vís. Þá er hætt við því að trúin og
vonin gjaldi fyrir vanræksluna, við
festumst þá í kennisetningum for-
tíðar og missum framtíðarsýnina:
að allir séu þeir eitt (Jóh. 17). Það
má aldrei verða hlutskipti kirkj-
unnar, sem því miður hefur stund-
um brugðist börnum sínum og
verið of sein til að sjá og við-
urkenna það sem er nauðsynlegt.
Maður, líttu þér nær
Sigfinnur Þorleifsson
svarar Geir Waage ’Málefni samkyn-hneigðra og kirkjunnar
varða ekki einungis
mannréttindi heldur
iðkun trúarinnar.‘
Sigfinnur
Þorleifsson
Höfundur er sjúkrahúsprestur
og stjórnarmaður í FAS.