Morgunblaðið - 28.02.2004, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 LAUGARDAGUR 28. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
MARGIR telja að Alþingi Ís-
lendinga sé æðsta valdastofnun
landsins. Frá árinu 1904 hefur ríkt
þingræði á Íslandi.
Með þingræði er átt
við það að meirihluti
Alþingis geti vikið
ríkisstjórn til hliðar.
En menn vara sig
ekki á gagnvirkni
þessarar reglu. Hún
virkar þannig að sér-
hver ríkisstjórn verð-
ur að tryggja sér
meirihluta á Alþingi.
Ráðherrar eru valdir
úr hópi þingmanna og
sitja á Alþingi og
hafa þar atkvæð-
isrétt. Ráðherraembættin eru að
líkum mjög eftirsótt og með því að
gefa þingmönnum meirihlutans
von um að hreppa einhvern tíma
ráðherrastöðu og með flokksaga,
snúast valdahlutföllin við. Rík-
isstjórnin stýrir Alþingi. Hún er
ekki lengur þingbundin stjórn,
heldur höfum við fengið stjórn-
bundið þing í raun. Ríkisstjórn Ís-
lands er orðin æðsta valdastofnun
landsins. Ríkisvaldið er ekki leng-
ur þrískipt á milli löggjafar-, fram-
kvæmdar- og dómsvalds, eins og
stjórnarskráin mælir fyrir heldur
einungis tvískipt, á milli fram-
kvæmdarvalds og dómsvalds. Auk
þess skipar framkvæmdarvaldið
dómara og lætur stundum setja
afturvirk lög, en þau vega að
áhrifum dómstóla.
Síðan efri deild Alþingis var
lögð niður árið 1991 er ríkisstjórn
Íslands að meira eða minna leyti
að taka við hlutverki neðri deildar
Alþingis. Frumvörp eru fyrst lögð
fram í ríkisstjórn og oftar en ekki
berast þær fréttir að frumvörp um
hitt og þetta hafi verið samþykkt
einróma á fundi ríkisstjórnarinnar.
Vegna meirihluta ríkisstjórn-
arinnar á Alþingi jafngildir þetta
oft því að málið sé komið í gegn
sem lög frá Alþingi. Samþykki Al-
þingis sé aðeins formsatriði, enda
oft samþykkt þar með leifturhraða
og afbrigðilegri meðferð. Þegar
spurt er hvers vegna
svo mikill hraði sé
hafður á þinglegri
meðferð að þingmenn
hafa ekki tíma til að
kynna sér efni frum-
varpsins er svarið
stundum þetta.
„Frumvarpið var svo
vel undirbúið af fram-
kvæmdarvaldinu“ eða
„Allir þingflokkar
voru búnir að sam-
þykkja það fyr-
irfram“. Semsagt
þingmönnum og al-
menningi kemur málið lítið við. Al-
þingi skal háð í heyranda hljóði. Í
nútíma þjóðfélagi þýðir þetta ein-
faldlega „með milligöngu fjöl-
miðla“ Ríkisvaldið rekur stærsta
fjölmiðil landsins. Sé frumvörp-
unum flýtt og/eða afgreidd í bak-
herbergjum flokkanna fer umræð-
an fram hjá almenningi, sem er
óþinglegt.
Oftar en ekki semja þrýstihópar
við ríkisstjórn eða jafnvel einn
ráðherra um nýja löggjöf á Al-
þingi.
Alvarlegasta málið er þó að
framkvæmdarvaldið telur sig einn-
ig vera stjórnarskrárgjafann.
Samkvæmt nýlegri yfirlýsingu
forsætisráðherra er hann tilbúinn
að standa að breytingu á stjórn-
arskránni. Formenn annarra
stjórnmálaflokka, sem allir sitja á
Alþingi, hafa tekið undir þetta.
Formaður Frjálslynda flokksins
hefur jafnframt lýst því yfir að
stjórnarskránni verði ekki breytt
nema tekið verði tillit til sjón-
armiða hans flokks.
Með öðrum orðum, framkvæmd-
arvaldið ætlar sjálft að semja þær
reglur sem eiga að takmarka vald
þess. Allir sjá að þetta er algjör
þversögn. Landsmenn sjálfir eiga
að setja sér stjórnarskrá, sem er
æðri ríkisvaldinu og á að tak-
marka vald þess til að skerða það
sem mönnum er helgast og stjórn-
skipunarlög eru sett til að vernda
fyrst og fremst: Mannréttindin.
Nú er stjórnarskrá okkar þann-
ig að henni verður ekki breytt
nema með samþykki Alþingis í tví-
gang með kosningum á milli. Al-
þingi ætti að sjá sóma sinn í því að
leyfa kjósendum sjálfum að koma
að samningu nýrrar stjórnarskrár
án afskipta ríkisvaldsins, í fyrstu
umferð, með því að koma á fót
stjórnlagaþingi, sem semdi frum-
varp að nýjum stjórnskip-
unarlögum. Dæmigerður þver-
skurður Íslendinga með fagfólki
veljist á þetta þing eða ráðstefnu,
sem semur þar frumvarp að nýrri
stjórnarskrá, sem síðan verður
lagt fyrir Alþingi, sem gæti breytt
frumvarpinu. Þessi aðferð tryggir
það að aðrir en alþingismenn gætu
einnig haft skoðun á málinu. Í dag
er ekkert sem kemur í veg fyrir að
breytingum á stjórnarskránni
verði hraðað í gegn um Alþingi
með afbrigðilegri flýtimeðferð,
þótt það sé auðvitað í hróplegu
ósamræmi við anda íslensks rétt-
ar.
Geri Alþingi hins vegar of mikl-
ar breytingar á stjórnarskrár-
frumvarpinu hefur forseti lýðveld-
isins möguleika á að vísa því til
þjóðaratkvæðagreiðslu skv. 26. gr.
núverandi stjórnarskrár.
Alræði framkvæmdarvaldsins
Jóhann J. Ólafsson skrifar um
stjórnkerfið ’Landsmenn sjálfir eiga að setja sér stjórn-
arskrá sem er æðri
ríkisvaldinu…‘
Jóhann J. Ólafsson
Höfundur er stórkaupmaður.
Þ
egar Bandaríkjamenn
og Bretar réðust inn í
Írak með stuðningi
Íslendinga og fleiri
þjóða var það gert
með þeim rökum að Írakar ættu
afar hættuleg vopn og það væri
nauðsynlegt fyrir okkur að ná
þessum vopnum af stjórnvöldum í
Írak áður en þau beittu þeim gegn
Vesturlöndum
eða nágranna-
ríkjum sínum.
Þegar stríðið
hófst beið
maður þess
milli vonar og
ótta að örvæntingarfullur forseti
Íraks beitti þessum vopnum gegn
óvinum sínum. Til þess kom ekki,
sem í sjálfu sér hlaut að vekja
nokkra undrun því hvenær grípur
grimmur þjóðarleiðtogi til vopna
ef ekki þegar á hann er ráðist?
Þrátt fyrir mikla leit í tæplega
eitt ár hefur ekkert af þeim ger-
eyðingarvopnum sem voru ástæða
stríðsins fundist. Sá sem stjórnað
hefur leitinni fyrir hönd Samein-
uðu þjóðanna hefur nú lýst því yf-
ir að hann telji engar líkur á að
slík vopn finnist og telur að þau
hafi ekki verið í landinu þegar
stríðið hófst.
Þeir hafa án efa verið margir
sem vonuðu áður en stríðið hófst
að Saddam Hussein ætti ekki
þessi hættulegu vopn. Sú von var
ekki einvörðungu byggð á ósk-
hyggju því vitað var að vopnaeft-
irlit eftir fyrri Flóabardaga hafði
skilað verulegum árangri. Þar að
auki voru Bandaríkjamenn búnir
að fylgjast vel með Írak í mörg ár
og höfðu haldið uppi reglulegum
loftárásum á landið um árabil.
Það er hins vegar ekki víst að
þeir sem ákváðu að hefja stríð í
Írak fagni því að þar skuli ekki
vera nein gereyðingarvopn því
það kann að hafa alvarlegar póli-
tískar afleiðingar í för með sér.
Það er jú alvarlegt mál að fara í
stríð og enn alvarlegra að hefja
stríð á röngum forsendum.
Stuðningsmenn stríðsins í Írak
hafa breytt málflutningi sínum og
tala nú um að nauðsynlegt hafi
verið að fjarlægja harðstjórann
Saddam Hussein úr valdastóli.
Hann hafi framið mörg mannrétt-
indabrot og ofsótt eigin þjóð. Það
er auðvitað erfitt fyrir þá sem
andsnúnir voru stríði í Írak að
mótmæla þessum rökum. En þá
má ekki gleyma því að samkvæmt
alþjóðlegum lögum er aðeins leyfi-
legt að hefja stríð gegn annarri
þjóð ef hún á gereyðingarvopn og
talin er hætta á að þau verði not-
uð. Lög Sameinuðu þjóðanna
heimila ekki að harðstjórar séu
fjarlægðir af valdastólum vegna
þess eins að þeir séu harðstjórar.
Ef við hins vegar samþykkjum
þessa nýju skilgreiningu á ástæð-
um Íraksstríðsins verður ekki
undan því vikist að taka víðar til
hendinni í heiminum. Þar liggur
beinast við að ráðast inn í Norður-
Kóreu og raunar má furðulegt
heita að það skuli ekki hafa verið
gert fyrir löngu. Norður-Kóreu er
stjórnað af harðstjóra sem brýtur
mannréttindi dag hvern. Nýlega
var greint frá því að gerðar væru
tilraunir á pólitískum andstæð-
ingum stjórnvalda í landinu með
því að drepa þá með gasi. Teknar
eru kvikmyndir af fólkinu meðan
það er myrt.
BBC sagði fyrst frá þessum til-
raunum, en fréttin byggist á fjór-
um bréfmiðum sem smyglað var
frá N-Kóreu. Áætlað hefur verið,
að innan veggja gúlagsins í Norð-
ur-Kóreu sé að finna um 200.000
manns. Í yfirlýsingu frá Kang
Byong Sop, 57 ára verkfræðingi
frá N-Kóreu, segir að hann hafi
verið yfirrafmagnsverkfræðingur
í efnaframleiðslumiðstöðinni og
þess vegna hafi hann haft aðgang
að henni allri vegna viðgerða.
Segir hann, að tvisvar í mánuði
hafi verið komið með fanga, sem
hurfu inn í byggingu, sem stóð
nokkuð frá meginsamstæðunni.
Einu sinni, er hann var að vinna
þar að viðgerðum, sá hann inn í
klefa, sem minnti á stóra frysti-
geymslu.
„Ég sá mannshendur krafsa í
kringlótt glerið í stálhurðinni,“ er
haft eftir Kang.
Í N-Kóreu er rekin efnahags-
stefna sem hefur gjörsamlega
mistekist að tryggja þjóðinni næg
matvæli. Þúsundir manna deyja
úr hungri og þannig hefur ástand-
ið verið í mörg ár. Að auki er talið
sannað að N-Kóreumenn eigi ger-
eyðingarvopn og séu hugsanlega
búnir að koma sér upp kjarn-
orkuvopnum. Þeir hafa þar að
auki ógnað nágrannaþjóðum sín-
um. Það er því flest sem bendir til
þess að það sé hægt að ráðast inn
í landið á grundvelli samþykkta
Sameinuðu þjóðanna.
En hvers vegna horfa þjóðir
heims aðgerðarlausar á þessar
hörmungar? Hvers vegna er það
látið viðgangast að harðstjóri
brjóti mannréttindi á þjóð sinni,
drepi pólitíska andstæðinga á við-
bjóðslegan hátt og reki efnahags-
stefnu sem hefur afleiðingar sem
líkja má við móðuharðindi af
mannavöldum? Ein af ástæðunum
er sú að stjórnvöld í N-Kóreu eiga
að öllum líkindum kjarnorkuvopn.
Hvaða þjóð er tilbúin til að taka
þá áhættu að ráðast á land sem á
kjarnorkuvopn, ekki síst þegar
þjóðhöfðinginn er kannski á
mörkum þess að vera með fullu
viti? Þá skiptir einnig máli að
þjóðir heims eiga lítilla hagsmuna
að gæta í N-Kóreu. Þar er engin
olía. Þar er bara fátækt fólk sem
deyr úr hungri.
Þjáningar
í N-Kóreu
Nýlega var greint frá því að gerðar
væru tilraunir á pólitískum andstæð-
ingum stjórnvalda í landinu með því að
drepa þá með gasi. Teknar eru kvik-
myndir af fólkinu meðan það er myrt. Í
N-Kóreu er rekin efnahagsstefna sem
hefur gjörsamlega mistekist að tryggja
þjóðinni næg matvæli. Þúsundir
manna deyja úr hungri og þannig hefur
ástandið verið í mörg ár.
VIÐHORF
Eftir Egil
Ólafsson
egol@mbl.is
ÍSLAND og Nýja-Sjáland eiga
það sameiginlegt að vera ein-
angruð eyríki með svipuð vestræn
menningarviðhorf og
lífsgildi, bæði gædd
mikilli, en þó ólíkri,
náttúrufegurð. Þetta
hefði sjálfsagt leitt til
samvinnu og vinsam-
legra samskipta með
tilheyrandi ferða-
mennsku í báðar átt-
ir, ef svo stæði ekki á,
að fjarlægð milli
tveggja staða á hnett-
inum verður ekki
meiri en milli okkar í
Norður-Atlantshafi og
þeirra í Suður-
Kyrrahafinu. Að vera andfætlingar
er einmitt þetta. Og er nema von
að menn sæju það sem svo, að
grundvöllur samskipta eða við-
skipta væri næsta lítill ef nokkur?
Enda sló merkur hagfræðingur því
fram, að Ísland og Nýja-Sjáland
væru hið augljósa dæmi um tvö
lönd sem ekki gætu efnt til frí-
verslunar sín á milli. Sá áhugi, sem
virðist hafa verið, var ekki gagn-
kvæmur en kom frá framámönnum
okkar í sauðfjárrækt um þann
mikla fyrirmyndarbúskap, sem
Nýsjálendingar reka á því sviði.
En það er nú svo, að hnattlega og
fjarlægðir eru ekki varanlegar
stærðir heldur mjög afstæðar á
tímum byltinga í samgöngum og
samskiptum þotu- og tölvuald-
arinnar.
Hin síðari ár hefur það skeð, að
íslensk útrásarfyrirtæki, einkum
Hampiðjan og Marel, hafa haslað
sér völl sem meiriháttar seljendur
á veiðarfærum og rafeindabúnaði
til fiskverkunar í nýsjálenskum
sjávarútvegi. Reyndar rekur
Hampiðjan netaverkstæði í útgerð-
arbænum Nelson undir stjórn Ís-
lendinga. Íslensk fjármálaþjónusta
á sviði sjávarútvegs á erindi til
Nýja-Sjálands og þeirra fyrirtæki
og okkar samtök í
sjávarútvegi eiga eign-
arhlut í stórútgerð í
St.Johns á Nýfundna-
landi. Utanríkisþjón-
ustan hefur hug á að
efla þarna tengsl okk-
ar og hefur Eiður
Guðnason, sendiherra
okkar við Nýja-
Sjáland, eftir nýlega
heimsókn þangað, gert
tillögur um að efla
ræðismannsstörf þar,
sem utanríkisráðu-
neytið fylgir eftir.
Reyndar má líta svo á, að það gæti
gegnt hagsmunum okkar vel, að
aðilar í sjávarútvegi efndu til farar
á þessar slóðir til að ýta undir
þessi tengsl og samvinnu og gefa
samskiptum við Ísland hærra ris.
Fisveiðistjórnun Nýsjálendinga er
sama eðlis og hér á landi og byggir
á ákvörðunum um heildarafla og
framseljanlegum veiðikvótum.
Nýsjálendingar og Íslendingar
eiga það sameiginlegt að stunda
ferðamennsku um heiminn af
kappi nokkru. Einhver byrjun mun
vera á ferðalögum hingað frá Ástr-
alíu en það hefur hins vegar ekki
orðið með skipulegum hætti hvað
snertir Nýsjálendinga, sem að
sjálfsögðu koma þó hingað sem
ferðamenn. Í nýlegri för minni til
Nýja-Sjálands var ánægjulegt að
heyra, að gaman þykir að kynnast
Íslandi í viðskiptaferðum. Að-
stoðað verður við að koma ferða-
mannaupplýsingum um Ísland á
framfæri og vonandi verður hægt
að sjá hópa þeirra hér, en á þeirri
leið gætum við líka boðið upp á
skoðanir í nágrannalöndunum. Þá
þykir mér ekki ólíklegt að öðrum
þyki það jafn ánægjulegt og mín
var raunin, að njóta fegurðar þesa
margbreytilega lands, sem margir
hafa séð í síðustu kvikmyndinni
um Hringadrottinssögu. Nýja-
Sjáland er vissulega mjög sér-
stætt, fjarlægt eyríki.
Venjulega er spurt um Íslend-
inga búsetta í fjarlægum löndum.
Ég hef það eftir athafnamanninum
Sigurgeir Péturssyni, sem þar er
búsettur, að á Nýja-Sjálandi séu
nær 30 Íslendingar. Hvað sjálfan
mig snerti var það óvenjulega við
þessa för, að ég náði tengslum við
marga fjarskylda ættingja en það
eru afkomendur langömmusystur
minnar, sem settist að í Dunedin á
Suðureyjunni seint á 19. öld. Þó
ekki hafi verið mikil tengsl við
þessar ágætismanneskjur urðu
þarna hinir mestu fagnaðarfundir
svo sem aldavinir væru. Það má
gleðja fólk af Ráðagerðisætt að allt
er þetta frændfólk okkar til mesta
sóma. Þarna á suðurhveli jarðar er
hásumarið í febrúar og var alveg
mátulega hlýtt fyrir mig. Vissulega
sátu eftir góðar minningar úr þess-
ari ferð. Ekki verður varist þeirri
hugsun, að þrátt fyrir að setið sé í
sitt hvorum heimshlutanum geta
þessar þjóðir væntanlega átt aukið
samstarf með meiri gagnkvæmum
kynnum.
Ísland og Nýja- Sjáland
Einar Benediktsson skrifar um
samskipti Íslands og Nýja Sjá-
lands ’Nýja-Sjáland er vissu-lega mjög sérstætt,
fjarlægt eyríki.‘
Einar Benediktsson
Höfundur er fv. sendiherra.