Morgunblaðið - 03.04.2004, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 LAUGARDAGUR 3. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
1
w w w. g u l a
VORIÐ ER
Vertu vel upplýstur með ljósum frá Ljósbæ
Faxafeni 14 s. 568 0850
CD-diskur fylgir ókeypis með framköllun
24 myndir 1.290kr.
36 myndir 1.890kr.
APS 25 myndir 1.390kr.
APS 40 myndir 1.990kr.
Fyrir páska og fermingar
50% afsláttur
PERLU: JAKKAR, SJÖL
TOPPAR og BRJÓSTAHÖLD
Mikið úrval
fermingargjafa
Sigurstjarna
Bláu húsin v/Fákafen s. 588 4545
Ný og glæsileg
verslun
Í MORGUNBLAÐINU 31. mars
er birt yfirlýsing frá rektor Há-
skóla Íslands þar sem segir m.a. að
harmað sé að meiðandi ummæli
um einn af fjórum umsækjendum
um starf kennara í fornleifafræði
við skólann árið 2002 hafi ratað í
dómnefndarálit um
hæfi umsækjenda. Til-
efnið er dómur hæsta-
réttar í fyrri viku þar
sem hann dæmir
þennan þátt álitsins
dauðan og ómerkan
og telur hann fela í
sér meiðandi siðferð-
isdóm. Undirrituð er
ein þeirra sem urðu
fyrir barðinu á þessu
dómnefndaráliti sem
var svo dæmafátt í
þessum efnum að það
rataði í fjölmiðla, þó
að fara eigi með dóm-
nefndarálit sem trúnaðarmál innan
skólans. Það er því fleira sem há-
skólarektor ætti að harma op-
inberlega ef vel ætti að vera, en
hann var varaður við því öllu í and-
mælum mínum áður en hann sam-
þykkti umdeilt dómnefndarálit.
Yfirlýsing rektors nú er að
mestu orðrétt upptalning úr reglu-
gerð Háskólans um dómnefndir,
kerfinu til varnar. Að tína þetta til
er miður heppilegt fyrir skólann í
þessu tilfelli, því að í flestu var
ekki farið eftir reglum í þessu
máli. Í auglýsingu (sem fletta má
upp í Mbl. 30. des. 2001) var starf-
ið því sem næst ekkert skilgreint
(eins og kveðið er á um) og þar
með hafði dómnefnd frjálsar hend-
ur varðandi sérsvið og sérstakar
hæfniskröfur, og formaður dóm-
nefndar hafði ekki hlotið hæfn-
isdóm dómnefndar til að gegna
sambærilegu starfi og þessi dóm-
nefnd átti að fjalla um (eins og
kveðið er á um) og tilnefning er-
lenda huldumannsins í dómnefnd-
ina, sem átti að heita sá dómnefnd-
arfulltrúi sem ráðherra tilnefndi,
kom í raun frá Háskólanum. Í yf-
irlýsingu rektors segir einnig að
dómnefnd beri ábyrgð á dóm-
nefndaráliti sínu. En
ábyrgð gagnvart
hverjum? Dómnefnd
er ráðgefandi gagn-
vart rektor sem veitir
starfið. En dómur
Hæstaréttar lenti á
dómnefndarmönnum
sökum þess að málið
var sótt sem meið-
yrðamál. Það má því
segja að rektorsemb-
ættið hafi sloppið fyrir
horn í þetta sinn
vegna þess hvernig
málið var flutt og bók-
stafs laganna.
Háskólarektor rekur í yfirlýs-
ingu sinni skilmála fyrir skipun
dómnefnda sem tryggja eigi að
málefnaleg sjónarmið ráði för.
Skipunin sé byggð á tilnefningum
frá háskólaráði, ráðuneyti og við-
komandi deild, og hlutleysis sé
gætt m.a. með því að bæði karlar
og konur sitji í dómnefnd eftir því
sem kostur er. En ekki er minnst á
hvaðan t.d. háskólaráð og ráðu-
neytið (sem yfirleitt hafa enga sér-
þekkingu né yfirsýn á viðkomandi
sérsviði) hafa sínar tilnefningar.
Þær koma yfirleitt innanhúss frá
Háskólanum sjálfum. Það var auð-
velt í könnun minni að rekja upp-
runa þeirra til innherja í sagn-
fræðiskor í þessu tilfelli. Það
orkaði ekki tvímælis að búið var –
með samanteknum ráðum innherja
og vinnubrögðum dómnefndar sem
þeir réðu – að ákveða útkomuna í
þessu máli fyrirfram. Og þegar
upp var staðið reyndist svo.
Í þessu makalausa stöðumáli,
taldist sagnfræðingur „hæfari“ til
að leiða kennslu til BA- og MA-
prófs í fornleifafræði við Háskóla
Íslands en sérfræðimenntaðir forn-
leifafræðingar með heildstætt há-
skólanám og vísindaþjálfun í forn-
leifafræði! Þar með bættist 14.
læristóll sagnfræðinga við þá sem
fyrir voru í þessari ríkisstofnun, í
hópi hvers er að finna eina konu,
svo við minnumst rómaðrar jafn-
réttisáætlunar Háskóla Íslands! Af
þremur fornleifafræðingum og ein-
um sagnfræðingi sem sóttu um
starfið voru 2 sérfræðimenntaðir
fornleifafræðingar í samanburði
við sagnfræðinginn, taldir að mati
dómnefndar „óhæfir“ til að kenna
sitt fag!? Þetta „álit“ dómnefndar
dæmdi svo stöðunefnd í heim-
spekideild hlutdrægt (sbr. Mbl. 11.
júní 2002). Auk þess hafði meiri-
hlutinn á fundi í sagnfræðiskor
(sem kennarastarfið heyrði undir)
komist að þeirri niðurstöðu að vísa
bæri frá þessu hlutdræga dóm-
nefndaráliti og auglýsa bæri starf-
ið á ný (Mbl. 12. júní 2002). Há-
skólarektor lét þetta þó yfir sig
ganga og réð sagnfræðinginn, sem
lét svo verða eitt sitt fyrsta verk
að ráða erlenda huldumanninn í
dómnefndinni (sbr. viðtal í Mbl. 12.
sept. 2002) sem ráðgjafa við upp-
byggingu kennslu í „sagn-
fræðilegri“ fornleifafræði við Há-
skóla Íslands.
Sem ábyrgðarmanni var rektor
skylt að taka tillit til andmæla
undirritaðrar sem hún bar upp við
rektorsembættið vorið 2002 vegna
þess sem að ofan er greint. Það er
því harla seint í rassinn gripið að
„harma“ eigin mistök nú löngu síð-
ar og misfarið að vísa í lög og regl-
ur Háskóla Íslands, sem voru snið-
gengin út í gegn í þessu stöðumáli.
Og andmæli umsækjenda voru
ekki virt! Embætti háskólarektors,
brynjað lögfræðingum, tók ekki til-
lit til kvörtunar minnar þegar skip-
an dómnefndar lá fyrir í mars
2002, og ég benti á að meirihluti
dómnefndarmanna væri í samstarfi
við sagnfræðinginn meðal umsækj-
enda, í berhögg við greind vanhæf-
isákvæði stjórnsýslulaga. At-
hugasemdir mínar um að formaður
dómnefndar uppfyllti ekki skilmála
um hæfi sem kveðið er á um í lög-
um og reglum skólans voru ekki
virtar svars. Og þegar umsækj-
endum var birtur dómurinn og
okkur gefnar 2 vikur til andmæla,
var ekkert mark tekið á ítarlegum
andmælum mínum (sem einn dóm-
nefndarmanna hafði á orði í svör-
um sínum að væru meiri að vöxt-
um en dómnefndarálitið). Með
öðrum orðum, öllu dustað undir
teppið. Hvað er þetta annað en
skrípaleikur?
Með þessu er búið að gera forn-
leifafræðina að undirgrein við
sagnfræði í Háskóla Íslands þó um
óskyldar háskólagreinar sé að
ræða, sem er gersamlega á skjön
við þarfir lögbundinnar forn-
leifaverndar í okkar landi og ís-
lenskrar fornleifafræði þar með.
Og reyndar einnig á skjön við leið-
beiningar í Evrópusamningnum
um vernd fornleifaarfsins frá 1969
(sem Ísland gerðist aðili að 1988)
og í Stokkhólmsskránni um vernd
og stjórnun fornleifaarfsins frá
1990 þar sem m.a. er lögð rík
áhersla á umtalsverða menntun og
vísindaþjálfun í fornleifafræði
(ekki sagnfræði) til styrktar lög-
bundinni fornleifavernd. Ljóst er
að þessi alþjóðlegu tilmæli teljast
léttvæg í Háskóla Íslands, þrátt
fyrir væntingar háskólarektors um
stöðu skólans sem „alþjóðlega
samkeppnisfærs rannsóknahá-
skóla“!
Með engan stjórnsýsludómstól í
þessu landi berjast einstaklingar
við kerfi sem þetta á eigin kostnað
vonlítilli baráttu við að ná rétti sín-
um. Í einstökum tilfellum má þó
greina smásigra, t.d. það álit frá
Umboðsmanni Alþingis í október
2002 vegna ráðningar í lekt-
orsstöðu við mannfræðiskor Há-
skóla Íslands í ársbyrjun 2001
(sbr. Mbl. 24. okt. og leiðara 27.
okt. 2002). Það álit, sem í raun er
margþættur áfellisdómur um mið-
ur góða stjórnsýsluhætti í manna-
ráðningum í þeim ríkisrekna skóla,
er í fyllsta samræmi við þá reynslu
sem ég er að skýra frá. Í ljósi yf-
irlýsingar háskólarektors í Morg-
unblaðinu, er það mér deginum
ljósara að breytingar í þessum efn-
um munu EKKI koma innan frá,
og því spurning hvort ekki sé
löngu orðið tímabært að stjórnvöld
innleiði tilhlýðilegan áfrýjunarrétt
umsækjenda um opinberar stöður
innan sem utan Háskóla Íslands
áður en að ráðningu kemur? Enda
um almannahagsmuni að tefla, því
slíkar stöður eru að öllu jöfnu fjár-
magnaðar með almanna fé.
Skrípaleikur!
Margrét Hermanns
Auðardóttir skrifar um
yfirlýsingu rektors HÍ ’Með engan stjórn-sýsludómstól í þessu
landi berjast einstak-
lingar við kerfi sem
þetta á eigin kostnað
vonlítilli baráttu við að
ná rétti sínum.‘
Margrét Hermanns
Auðardóttir
Höfundur er dr. í fornleifafræði og
sjálfstætt starfandi fræðimaður í
ReykjavíkurAkademíunni með ára-
tuga feril í fornleifarannsóknum hér á
landi sem erlendis.