Morgunblaðið - 03.04.2004, Blaðsíða 46

MINNINGAR
46 LAUGARDAGUR 3. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Robert LelandKellogg prófess-
or, fæddist í Ionia
County, Michigan, 2.
september 1928.
Hann lést á hjúkrun-
arheimilinu West-
minster Canterbury
of the Blue Ridge
Nursing Home í
Charlottesville,
Virginia, 3. janúar
síðastliðinn. Foreldr-
ar hans voru Lucille
Reasoner Kellogg
húsmóðir, f. 11.9.
1905, og Charles E.
Kellogg jarðvegsfræðingur, f. 2.8.
1902, d. 9.3. 1980. Systir Roberts
var Mary Alice Kellogg, f. 28.2.
1930, d.
26.1. 2000.
Árið 1951 kvæntist Robert eft-
irlifandi eiginkonu sinni, Joan
Montgomery Kellogg efnafræð-
ingi, f. 1.9. 1929. Börn Roberts og
lensku við Háskóla Íslands og safn-
aði gögnum fyrir doktorsritgerð
sína.
Árið 1957 var honum veitt staða
í eitt ár við Virginíu-háskóla, en
ílentist þar í 42 ár, sem prófessor,
forstöðumaður enskudeildar, og
deildarstjóri heimspekideildar
1978-1985. Sem deildarstjóri stofn-
aði hann Brown College í Monroe
Hill, fyrsta heimavistaskóla við
Virginíu-háskólann, og var rektor
þar 1985-1989; hann var einnig
stofnandi the Alumni Council, sem
er samtök fyrrverandi nemenda
heimspekideildar og er nú mikil-
vægt stuðningsfélag deildarinnar.
Árið 1999 fór hann á eftirlaun, en
kenndi tvisvar við Háskóla Íslands,
vorið 1999 og vorið 2001.
Eftir Robert Kellogg liggja bæði
fræðirit og greinar, m.a. bókin the
Nature of Narrative, sem um ára-
bil hefur verið eitt helsta kennslu-
rit á sínu sviði.
Ösku Roberts var komið fyrir í
múrveggi í Columbarium í Há-
skólakirkjugarðinum í Charlottes-
ville hinn 16. janúar síðastliðinn og
fór athöfnin fram í kyrrþey. Í dag,
3. apríl, verður haldin minningar-
athöfn í kapellu Virginíu-háskóla.
Joan eru: 1) Elizabeth
Joan, f. 1.10.1959,
rekstrarstjóri á sviði
heilsugæslu, gift
Charles Garrison, sér-
fræðingi um hollustu-
vernd. 2) Jonathan
Montgomery, f.19.7.
1961. 3) Stephen Ro-
bert, f. 5.6. 1962,
kennari, kvæntur
Marina DeFazio, f.
9.4.1955, háskóla-
kennara.
Árið 1950 útskrifað-
ist Robert frá Univers-
ity of Maryland með
B.A. próf í ensku. Þaðan fór hann í
framhaldsnám í Harvard Univers-
ity, þar sem hann tók M.A. próf
1952 og lauk doktorsgráðu í ensku
1958. Hann var kvaddur í herinn
sem óbreyttur hermaður árið 1954
og þjónaði í Pentagon í Wash-
ington í leyniþjónustinni til 1956. Á
árunum 1956-1957 las hann ís-
Hann unni Íslandi. Til Íslands
kemur aragrúi af „mennskum far-
fuglum“ á hverju sumri, þar á meðal
fræðimenn sem koma til að leggja
stund á rannsóknir á sínu sviði og
treysta gömul vinabönd. Tengsl Ro-
berts við Ísland voru einstaklega
sterk. Hann elskaði hvaðeina sem
tengdist landinu og þjóðinni. Í hvert
skipti sem hann kom, sagði hann
jafnan eftir fárra daga dvöl yfir sig
hrifinn: „Mér líður svo vel hér!“ Og
þetta sagði hann þótt íbúðin á Bald-
ursgötu (sem hann keypti árið 1987)
væri örlítil í samanburði við rúmgott
þriggja hæða hús þeirra hjóna í
Charlottesville. Á Íslandi elskaði
hann loftið, sumarbirtuna – og vetr-
armyrkrið! – fólkið, rigninguna,
matinn, og jafnvel dagblöðin, sem
hann las af áhuga og nákvæmni dag
hvern til að geta fylgst með öllu því
sem gerðist á landinu. En fyrst og
fremst elskaði hann íslenskar bók-
menntir.
Önnur ástríða Roberts var
kennsla, en hann var afar vel metinn
kennari við Háskólann í Virginíu og
víðar. Ást hans á kennslu og Íslandi
fléttaðist saman þegar hann fór á
eftirlaun í Virginíu og kenndi við
enskuskor Háskóla Íslands, á vor-
misserum 1999 og 2001. Á síðustu
árum helgaði hann Íslandi æ meiri
tíma og varði miklum tíma í þágu
annarra, sem var dæmigert fyrir
hann: hann sat í stjórn Fulbright-
stofnunarinnar og var stjórnarfor-
maður sjóðs sem hafði umsjón með
útgáfu myntar í minningu Leifs Ei-
ríkssonar. Seðlabanki Íslands og U.
S. Mint stóðu að útgáfunni, og var
myntin slegin árið 2000.
Hún seldist mjög vel og safnaðist í
sjóðinn um 1 milljón bandaríkjadala
vegna sölu á íslenska peningnum og
um 1,7 milljónir bandaríkjadala
vegna sölu á þeim bandaríska. Pen-
ingunum er varið í að efla samskipti
stúdenta landanna tveggja.
Fyrsta heimsókn Roberts til Ís-
lands var veturinn 1956–1957. The
American-Scandinavian Foundation
styrkti níu mánaða dvöl hans hér.
Hann notaði tækifærið til þess að
læra nútímaíslensku og vinna að
doktorsverkefni sínu, orðstöðulykli
eddukvæða. Vegna fjölda áskorana
var verkið gefið út árið 1988 og
reyndist mjög nytsamlegt í rann-
sóknum á íslensku máli og fornbók-
menntum. Árið 1957 var hann ráð-
inn í eitt ár sem aðstoðarkennari við
Háskóla Virginíu; skólinn sá strax
hver gersemi Robert var og sleppti
honum ekki fyrr en hann fór á eft-
irlaun árið 1999; en þá hélt hann
áfram að kenna í hálfu starfi.
Robert Kellogg var ekki aðeins
frábær kennari, heldur einnig fjöl-
hæfur. Hann gat kennt allt frá
Bjólfskviðu til nútímabókmennta, en
hann hafði sérstakan áhuga á
Chaucer og endurreisnarbókmennt-
um. William Morris var Robert hug-
leikinn. Frá föður sínum, sem hafði
safnað öllum frumútgáfum James
Joyce, erfði Robert ástríðufullan
áhuga á írska snillingnum. Eitt af
óbirtum verkum Roberts, sem hann
tók saman í samvinnu við kínverska
Joyce-fræðinginn Jin Di, er A First
Reader’s Guide to James Joyce.
Þegar hann hélt námskeið um Joyce
við Háskóla Íslands á vormisseri
1999 dreifði hann þessum ágætu
leiðbeiningum, hundruðum blað-
síðna, meðal nemenda. Hann eyddi
ótöldum klukkutímum, vikulega í
mörg ár, í að gefa Jin Di ráð um
þýðingu Ulysses á kínversku. Árið
1996 hélt Robert fyrirlestur í Peking
á fimm daga ráðstefnu um James
Joyce.
Robert var framúrskarandi bók-
menntafræðingur, bæði víðlesinn og
djúpsær túlkandi, en starfsferill
hans einkenndist af lítillæti, hjálp-
semi og samvinnu. Í grein sem birt
verður innan skamms í James Joyce
Quarterly hrósar Jin Di „kyrrlátri
stórmennsku“ (quiet magnanimity)
Roberts, sem gerði Jin Di kleift at
kynna Ulysses fyrir meira en millj-
arði jarðarbúa.
Ritaskrá Roberts, sem fyllir varla
fjórar blaðsíður, myndi koma mönn-
um í opna skjöldu: hann birti frekar
lítið, miðað við frægð. En hver
grein, hver kafli, hver ritdómur, er
perla – hann var ólíkur mörgum
fræðimönnum nútímans, sem hlaða
upp greinum og bókum – oftast með
endurteknu efni – í leit að peningum
og upphefð, frama og frægð. Eitt
sinn kom hann til New Orleans og
hélt framúrskarandi erindi um frá-
sagnaraðferðir frá Homer til nú-
tímans fyrir framan marga áheyr-
endur. Á eftir spurði ég hvar hann
ætlaði að birta ræðuna en hann
svaraði að verkið var ekki ætlað til
birtingar: „Þetta voru bara nokkrar
smávægilegar athugasemdir fyrir
þetta tækifæri.“ Það hlýtur að vera
hrúga af góðu en óbirtu efni í skúff-
um (og tölvu) hans.
Þó að hann skorti hvorki sjálf-
stætt innsæi né ímyndarafl, var það
dæmigert að Robert var oft í sam-
vinnu við aðra. Með Oliver Steele,
sem þá var samkennari við Virginíu-
háskólann, gaf hann út á árinu 1965
fyrstu tvo kafla The Faerie Queen,
eftir Edmund Spenser (1552–1599),
með ítarlegum inngangi og mörgum
athugasemdum. Ég á ennþá eintak
sem ég notaði í kennslu árið 1965, og
ég held að enn í dag sé ekki til vand-
aðri útgáfa þessara kafla. Með öðr-
um samstarfsmanni í Virginíu, Ro-
bert Scholes, gaf hann út The
Nature of Narrative árið 1966, víð-
lesna bók um frásagnarlist sem er
enn í fullu gildi.
Merkilegt er hvernig þessum
ungu snillingum – báðir voru á fer-
tugsaldri – tókst að lýsa á kerfis-
bundinn hátt öllum vestrænum bók-
menntum, þar á meðal
munnmenntum (en þær voru í umsjá
Kelloggs). Nýlega bað Oxford Uni-
versity Press Kellogg og Scholes að
endurskoða bókina, en nú verður
ekkert af því.
Eins og Robert sagði við mig í
fyrra, „Scholes skortir tíma, og mig
skortir orku.“ Við kynntumst fyrst
um páskana 1969, þegar Robert og
fjölskyldan voru nýkomin til Íslands
til að rannsaka Íslendingasögur með
styrk frá Guggenheim Foundation. Í
upphafi var ég eilítið feiminn að
kynnast höfundi þeirra frábæru
bóka sem ég hafði dáðst að, en áður
en langt um leið vissi ég að ég hafði
eignast traustan vin. Vorið og sum-
arið 1969 hittumst við næstum dag-
lega, í hádegismat í Sælkeranum í
Hafnarstræti, eða í síðdegiskaffi í
Mokka á Skólavörðustíg. Við töluð-
um mikið um Íslendingasögur – eða
réttara sagt, „hann talaði.“ Það kom
fljótlega í ljós að hann hafði miklu
dýpri þekkingu á umræðuefninu. Öll
þau ár sem við þekktumst var hann
eins og kennari og ég eins og nem-
andi. Hann var ótrúlega vel lesinn,
hafði ágætt minni, og skorti aldrei
ferskar og spennandi hugmyndir.
Hvassyrtur vinur minn sagði einu
sinni við mig: „Það eina vitræna við
þig er að þú ert vinur Bobs Kell-
ogg.“ Ég móðgaðist ekki.
Í Ameríku er ekki venja að birta
minningargreinar í dagblöðum held-
ur eru bréf send beint til fjölskyld-
unnar. Joan, ekkja Roberts, sagði
við mig nýlega að hún væri búin að
fá yfir 150 samúðarbréf, úr öllum
stéttum, frá háum sem lágum, lærð-
um sem leikum. Orðið sem kemur
oftast fyrir í þessum bréfum, segir
hún, er „gentle“, og mér finnst þetta
alveg við hæfi. „Gentle“ er rétta orð-
ið fyrir Robert. Hann var gamaldags
„gentleman“ og hann var rólegur,
ljúfur, viðmótsgóður, hugsaði alltaf
um aðra umfram sjálfan sig.
Maðurinn Robert Kellogg var af
sama meiði og fræðimaðurinn Ro-
bert Kellogg, óvenjulega djúphugull
og gáfaður, en samt lítillátur, hjálp-
samur, óeigingjarn, elskulegur. Erf-
itt væri að ímynda sér betri mann-
eskju. Tilvera hans fágaði líf okkar.
Robert Cook.
Minningar mínar um Bob Kellogg
má rekja aftur til háskólaársins
1956–57. Hann var þá styrkþegi
American-Scandinavian Foundation
við Háskóla Íslands. Þá hafði ég ein-
mitt verið settur til að gegna hér
starfi sænsks sendikennara. Ásamt
styrkþegum frá ýmsum heimshorn-
um vorum við margir nemendur
Halldórs Halldórssonar í íslensku og
fylgdumst með fyrirlestrum Einars
Ólafs Sveinssonar og Steingríms J.
Þorsteinssonar. Voru það eigi lítil
forréttindi að kynnast svo framúr-
skarandi kennurum og fræðimönn-
um í íslenskri tungu, bókmenntum
og menningu.
Þýðingarmikið var fyrir okkur að
kynnast öðrum styrkþegum ásamt
íslenskum stúdentum sem við
tengdumst í námi og félagslífi. Sjón-
deildarhringur okkar víkkaði svo um
munaði. Bob Kellogg var nokkru
eldri en flest okkar hinna, giftur
yndislegri konu, Joan. Var hún glað-
vær veitandi í þessum fjölþjóðlegu
menningarsamskiptum.
Bob tókst með ágætum að kynna
okkur og hvetja til lesturs á enskum
fornbókmenntum og tengja þær Ís-
lendingasögum. Einkum var hann
aðdáandi Beowulf, Canterbury Tal-
es og Sir Gawain and the Green
Knight. Hann þekkti vel til Lord og
Parry áður en rannsóknir þeirra
urðu almennt kunnar. En ekki síst
var eggjandi að fylgjast með rann-
sóknum Bobs á Eddukvæðum sem
voru vísir að doktorsverkefni hans
og ritgerð. Rannsóknir hans voru yf-
irgripsmiklar og flóknar. Á tölvuöld
skilur maður tæpast hvernig þær
voru framkvæmanlegar. Hlutskipti
mitt var um skeið að hjálpa Bob við
að klippa niður ódýrar útgáfur af
Eddukvæðum og líma á spjöld og
tengja tilvitnanir saman til að rann-
saka stíl kvæðanna. Enn líða sumar
Eddutilvitnanirnar mér ekki úr
minni.
Bob einskorðaði sig ekki við mið-
aldabókmenntir. Nútímabókmenntir
var áhugamál hans. Hann hreifst af
James Joyce og aflaði hann sér
þekkingar á verkum hans. Bob átti
einstaka gamansemi sameiginlega
með Joyce og hafði margvíslega
fyndni hans á hraðbergi. Fyrsta
minning mín um Bob er atvik sem
hefði getað sómað sér vel í Finneg-
ans Wake. Þegar við sátum saman á
Gildaskálanum í Aðalstræti gerði
hann heiðarlega heimsbókmennta-
lega tilraun til að panta sér egg og
skinku skriflega með orðunum
FUNEX og FUNEM (= „Have you
any eggs?/Have you any ham?“).
Sennilega var hann hér framsýnni
en aðrir að sjá fyrir heimsbylgju
skammstafana.
Eftirminnileg var rausn Gylfa
Gíslasonar menntamálaráðherra er
hann bauð okkur stúdentum í Ráð-
herrabústaðinn. Í einni veislunni
handleggsbrotnaði styrkþegi í dans-
inum. Kom í hlut Halldórs Halldórs-
sonar, Bobs og mín að fara með
hann á slysavarðstofuna í Heilsu-
verndarstöðinni. Halldór lét aldrei
neitt tækifæri framhjá sér fara að
læra erlend orð og orðatiltæki af
nemendun sínum. Hann spurði Bob
hvað heilsuverndarstöð kallaðist á
ensku. Bob taldi að orðið hlyti að
vera „Emergency Station“. Þetta
féll Halldóri sannarlega vel í geð. Á
leiðinni endurtók hann orðin aftur
og aftur. Er þangað kom sagði hann
hróðugur: „Well, here we are at the
emergency station!“ Þetta orðatil-
tæki flaug um bæinn og varð að vin-
sælu spaugsyrði í þröngum hópi
okkar erlendra stúdenta.
Kær minning af samferðinni með
Bob Kellogg var sú er við gengum
saman á Snæfellsjökul eftir að hafa
lesið Eyrbyggju og Bárðar sögu
Snæfellsáss.
Nóttinni eftir eyddum við með
sjómanni í Ólafsvík sem kvað Núma-
rímur þar til sól var komin í hádeg-
isstað.
Tveim árum síðar naut ég þess að
heimsækja Bob og Joan þar sem
þau bjuggu vestra. Við gistum nótt á
æskuheimili Bobs í Washington. Við
þurftum í banka, en Bob var án per-
sónuskilríkja. Það reyndist nóg er
Bob sagði: „I used to come here as a
kid.“ Þegar við komum suður til
Charlottesville í Virginíu kom í ljós
að hann þekkti nánast alla íbúa þar.
Allir þekktu hann. Gaman var að
kynnast vísindalegu og ánægjulegu
menningarandrúmslofti sem hann
hafði mótað í kringum sig í háskól-
anum. Því hélt hann áfram og jók
enn við þá fjóra áratugi sem hann
gegndi prófessorstöðu. Sjálfur var
ég og er mikill aðdáandi Edgar Alan
Poe og kynntist háskólabænum sem
hann hafði numið og búið í.
Um skeið fækkaði gagnvegum
okkar á milli. Eigi að síður fylgdist
ég með störfum Bobs. Ekki síst
gladdi það mig að finna í vísinda-
samfélaginu þá almennu aðdáun
sem hann vakti með brautryðjanda-
verki sínu og R. Scholes: The Nat-
ure of Narrative. Bókin kom fyrst út
1960 og síðar aftur í mörgum út-
gáfum. Upp úr 1970 komu þau Bob
og Joan til mín í Dublin. Þar gat Bob
kynnt sér grundirnar sem Leopold
Bloom hafði helgað.
Þótt áratugir liðu milli þess að við
Bob hittumst var hann alltaf jafn ná-
inn vinur. Ógleymanlegt er þegar
við settumst óvænt hlið við hlið á
ferð okkar til að kynnast heimaslóð-
um Eiríks rauða á ráðstefnunni:
Approaches to Vínland 1999. Við
tókum upp þráðinn eins og við hefð-
um aldrei skilið. Enn var það gleði-
efni konu minni og mér að fá þau
hjónin í heimsókn til Þjóðsagn-
astofnunarinnar í Dublin. Þau færðu
okkur eintak af því merka glæsi-
verki: The Complete Sagas of Ice-
landers. Tileinkunarorð hans til
stofnunarinnar minnar met ég
meira en hugsanlega nokkurs
manns annars. Formáli Bob Kel-
loggs í þessu merkilega ritsafni ber
vott um víðfeðma þekkingu, ná-
kvæmni og ritsnilld.
Síðari árin hafði Bob eignast íbúð
við Baldursgötu í Reykjavík. Var
einkennandi fyrir tryggð hans við
Íslendinga að hann gaf á nafnspjaldi
sínu og öðrum upplýsingum upp tvö
heimilisföng: Reykjavík og Charlot-
tesville, Virginia, USA. Átthagar
hans voru bæði löndin. Hann hafði
gefið báðum mikið auk þess sem vís-
indin nutu hans sem háskólakennara
og menntamanns.
Við sem vorum þeirrar gæfu að-
njótandi að þekkja Bob Kellogg frá
fornu fari höfum nú misst traustan
vin. Við erum á þessari stund hlut-
takendur í sorg fjölskyldunnar. Við
minnumst Bobs Kellogs fyrir allt hið
góða sem hann veitti okkur í lífinu
og þá gleði sem við urðum aðnjót-
andi fyrir atbeina hans.
Bo Almqvist.
Vammlausum hal og vítalausum fleina
vant er ei, boglist þarf hann ei að reyna,
banvænum þarf hann oddum eiturskeyta
aldrei að beita.
Þessi vísa Horatiusar í þýðingu
Gríms Thomsens kemur mér í hug
þegar ég minnist Roberts Kelloggs,
fv. prófessors við Virgínuháskóla í
Bandaríkjunum.
Hann var heill, ráðvandur, velvilj-
aður og gagnmenntaður maður.
Ég kynntist fyrst Kellogg gegn-
um skrif hans. Hann var annar höf-
unda bókarinnar The Nature of
Narrative, sem kom út 1966 og var
lesin í háskólum vestan hafs og aust-
an, þegar ég var í háskólanámi.
Hann var í hópi margra annarra er-
lendra fræðimanna á þeim tíma sem
tóku til endurskoðunar hinn svokall-
aða íslenska skóla í fornsagnarann-
sóknum og lögðu af nýju áherslu á
munnlegan uppruna sagnanna. Auk
þess leit hann á íslenskar fornbók-
menntir í ljósi þekkingar sinnar á
miðaldabókmenntum frá öðrum
löndum. Bókin var því fengur hverj-
um þeim sem var gagnrýnin á
þröng, þjóðernisleg viðmið, sem þá
voru við lýði í sagnarannsóknum, og
krytur milli Norðurlanda um hvert
þeirra ætti mestan rétt til þessara
fornu bókmennta. Í bókinni eru ís-
lenskar fornbókmenntir metnar að
verðleikum sem hluti af menning-
arverðmætum vestrænna þjóða.
Rétt eins og bókmenntaleg víð-
sýni Roberts Kelloggs var einstök
var þekking hans yfirgripsmikil, allt
frá miðaldabókmenntum til 20. aldar
höfunda. Hins vegar átti hann til að
bera slíka hógværð í framkomu og
varkárni í dómum um annarra verk,
sem fáum er lagin í akademíunni, að
mönnum gat sést yfir hversu vitur
og einarður hann var að segja skoð-
un sína. Það var mikill fengur fyrir
fimm binda þýðingu Bókaútgáfu
Leifs Eiríkssonar á Íslendingasög-
unum á ensku að Robert Kellogg rit-
aði formála að henni. Þar naut sín
þekking hans á fornbókmenntunum
og rannsóknum á þeim og leikni
hans að koma þekkingu sinni á
framfæri við almenning á skýru og
lipru máli.
Ungur átti Robert Kellogg þess
kost að nema við Háskóla Íslands
með tilstyrk íslenskra stjórnvalda.
Fremur en nokkur annar styrkþegi
launaði hann þann velvilja og hafa
þó styrkir til erlendra námsmanna
til að nema íslensk fræði við Háskól-
ann löngum sannað gildi sitt. Það
var ekki einasta að hann fjallaði um
íslenskar fornbókmenntir í rann-
sóknum sínum heldur var hann
gistikennari í ensku við Háskólann
eftir að hann hætti störfum vestra
og sinnti ýmiss konar dómnefndar-
störfum við skólann.
Slík var ánægja Roberts Kelloggs
ROBERT
KELLOGG