Morgunblaðið - 04.04.2004, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 4. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Tíu ár eru um þessarmundir liðin frá upp-hafi þjóðarmorðsins íRúanda en talið er aðhútúar hafi myrt átta
hundruð þúsund tútsa á hundrað
daga tímabili frá aprílbyrjun 1994
og fram í júní það sama ár. Um er
að ræða verstu glæpi sinnar teg-
undar í manna minnum og þarf
engan að undra að íbúum Rúanda
hafi reynst erfitt að græða þau
sár, sem þessir atburðir skildu eft-
ir sig.
Atburðanna í Rúanda 1994 er
nú minnst með ýmsum hætti.
Helstu fjölmiðlar í Afríku og á
Vesturlöndum hafa undanfarna
daga verið að rifja upp þessa vo-
veiflegu atburði og þá hafa Sam-
einuðu þjóðirnar tekið undir þá
ósk stjórnvalda í Rúanda að 7.
apríl nk. minnist gjörvallir jarð-
arbúar þeirra með einnar mínútu
þögn. „Við skulum standa sam-
einuð á þessari stundu – ólíkt því
sem átti við fyrir tíu árum,“ sagði
Kofi Annan, framkvæmdastjóri
SÞ, í ávarpi sem hann flutti í
húsakynnum samtakanna fyrr í
vikunni og sem sagt var frá á
fréttasíðu BBC.
Tíu ár liðin frá þjóðar-
morðinu í Rúanda
Átta hundruð
þúsund tútsar
voru brytjaðir
niður á hundrað
daga tímabili
Reuters
Einn þeirra sem lifðu þjóðarmorðið í Rúanda árið 1994 af sést hér í baksýn. Í forgrunni eru höfuðkúpur fólks sem drepið var, enn eru margar byggingar í landinu full-
ar af líkamsleifum fórnarlamba blóðbaðsins. Stefnt er að því að opna á næstu vikum safn til minningar um atburðina.
Maríanna Csillag ernýkomin úr áttavikna dvöl í Íran enhún var við störf ávegum Rauða kross-
ins í Bam, þar sem mikill jarðskjálfti
olli dauða tæplega þrjátíu þúsund
manna um síðustu jól. Þetta er
fimmta sendiför Maríönnu fyrir
Rauða krossinn, áður hefur hún ver-
ið í Afganistan árið 1991, í Tansaníu
árið 1994, hún var síðan eitt ár í
Bosníu-Herzegóvínu og árið 1998
dvaldi hún um stund í Suður-Súdan.
Dvölin í Tansaníu er Maríönnu
minnisstæð. Hún segist hafa haldið
þangað ásamt fjórum öðrum starfs-
mönnum Rauða krossins frá Genf í
byrjun maí 1994 og voru þau komin
til Tansaníu, til flóttamannabúða í
nágrenni við bæinn Ngara, við landa-
mærin að Rúanda, í kringum 10. maí.
Þetta var því aðeins um mánuði eftir
að ógnaröldin í Rúanda hófst.
Maríanna segir erfitt að trúa því
að tíu ár séu liðin. Hún segir að í
Ngara hafi verið um 360 þúsund
flóttamenn frá Rúanda á þeim tíma
sem hún var þar við störf og allt voru
það hútúar, að hennar sögn, fólk sem
flúið hafði ofsóknir tútsa. Það voru
semsé ekki aðeins tútsar sem biðu
bana í þessari vargöld, á sumum
svæðum réðust tútsar gegn hútúum.
Aðstæður voru ekki góðar í Ngara
þegar Maríanna kom þangað. „Vatn-
ið var mengað, það var enginn matur
og ekki neitt. Fólkið bara flúði yfir
ána, sem er á landamærunum, og
beið [eftir aðstoð],“ segir hún.
Og sú aðstoð barst, Rauði krossinn
var fljótur að bregðast við en einnig
önnur hjálparsamtök, s.s. Læknar
án landamæra, Care International,
auk Flóttamannahjálpar Sameinuðu
þjóðanna (UNHCR).
„Eitt af verkefnum mínum var að
fara meðfram landamærunum, þar
sem áin var,“ segir Maríanna. „Við
fréttum alltaf af því að fólk væri að
koma yfir, flýja átökin í Rúanda. Það
kom fyrir að við fundum tíu þúsund
manna flóttamannabúðir, hóp fólks
sem hafði flúið saman yfir og hafðist
þarna við án þess að nokkur vissi.
Ástandið var skelfilegt, margir voru
illa slasaðir eftir að hafa orðið fyrir
árásum, voru illa skornir af sveðjum,
sem mikið var beitt í þjóðarmorðinu í
Rúanda.“
Maríanna segir að vel hafi sést yfir
til Rúanda, áin sem skilji að Rúanda
og Tansaníu sé ekki nema nokkrir
tugir metra á breidd. „Eitt sinn var
ég að fylgjast með þeim koma yfir í
bátum. Svo allt í einu komu aðvífandi
hópar tútsa og réðust á þá. Ég held
þetta sé í fyrsta skipti í mínu starfi
sem ég sneri mér í burtu til að kúg-
ast. Þetta er með því hrikalegasta
sem ég hef séð.
Sumir komust í bátana og reyndu
að róa af stað yfir. Aðrir hentu sér í
vatnið. Og þar var fullt af krókódíl-
um. Þetta var því ekki fögur sjón.“
Segir Maríanna að sveðjumenn-
irnir hafi ekki elt flóttafólkið yfir
ána, til hjálparstarfsmannanna sem
biðu Tansaníumegin. „Við tókum við
þeim sem komust yfir, fórum að
binda um sár þeirra, koma þeim und-
ir læknishendur, í búðir.“
Maríanna segir að erfitt hafi verið
að fylgjast með þeim atburðum, sem
áttu sér stað hinum megin árinnar.
„En það var ósköp lítið sem við gát-
um gert. Auðvitað grípur mann ör-
vænting yfir því að þurfa að horfa
upp á svona en maður fer jafnframt
ósjálfrátt að hugsa um hvar manni
sjálfum sé óhætt að vera.
Ég ældi lungum og lifur, ég skal
alveg viðurkenna það. En svo fékk
maður sér vatnssopa, fólkið var byrj-
að að koma í land okkar megin og þá
hrökk maður ósjálfrátt í gír og fór að
hjálpa því.“
Maríanna tekur fram að auðvitað
sé góðar sögur að segja líka. „Einu
sinni vorum við á bíl og þá stoppar
okkur ungur drengur, hann hefur
verið svona tíu ára. Hann spyr okkur
hvort við getum hjálpað. Þá var hann
tútsi og foreldrar hans höfðu verið
drepnir, eða hann orðið viðskila við
þá. Og þá var það hútú-fjölskylda
sem tók hann að sér, kom honum yfir
ána og leit á hann sem sinn eigin son.
En það mátti auðvitað enginn í
búðunum vita að hann væri tútsi, það
hefði boðið hættunni heim. Við gát-
um seinna flutt hann í flóttamanna-
búðir tútsa sem voru annars staðar.“
Ódæðismenn í hópnum
Maríanna segir að í búðunum í
Ngara hafi verið að minnsta kosti
einn af leiðtogum sveita hútúa sem
látið höfðu til sín taka í þjóðarmorð-
inu á tútsum. Allir hafi vitað þetta
um manninn. „Nema hvað, hans fylg-
ismenn voru áreiðanlega um eitt
hundrað þúsund í búðunum.“
Einu sinni hafi borist sá orðrómur
um búðirnar að UNHCR hafi lokað
manninn á bak við lás og slá. Þetta
hafi valdið mikilli reiði meðal fólksins
í búðunum og gerði það aðsúg að
vesturlandabúunum. „Ég sé hvar
það kemur, haldandi á kylfum og
sveðjum,“ segir Maríanna, „og það
veltir bílum og ræðst á bækistöðvar
Maður lærir hvað skiptir máli í
Þó að flestir þeirra sem biðu bana í þjóðarmorðinu í
Rúanda hafi verið af þjóð tútsa voru ódæði framin á
báða bóga. Maríanna Csillag hjúkrunarfræðingur
varð vitni að því þegar hópur hútúa var brytjaður í
spað á landamærum Rúanda og Tansaníu.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Maríanna Csillag segir erfitt að trúa því að tíu ár séu liðin frá þjóðarmorðunum.