Morgunblaðið - 04.04.2004, Blaðsíða 34

LISTIR
34 SUNNUDAGUR 4. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ fer ekki hjá því að vissar
spurningar vakni við að horfa á
þessa sýningu Stefáns Baldurssonar
leikstjóra. Hann lætur væntanlega
af störfum sem þjóðleikhússtjóri í
lok ársins og þetta er því sennilega í
síðasta skiptið sem hann hefur al-
gjörlega frjálsar hendur um val á
leikriti og samstarfsmönnum. Það
var engin tilviljun að uppfærsla hans
á Veislunni tókst eins vel og raun
bar vitni því Stefán er, auk þess að
vera einn albesti leikstjóri landsins,
valdamesti maður í íslensku leiklist-
arlífi og getur beitt þessu valdi til að
beina umtalsverðu fjármagni og
kröftum bestu listamanna hússins til
að ná settu marki.
Sorgin klæðir Elektru er verðugt
verkefni, um það þarf ekki að deila.
Verkið byggist lauslega á hinni þrí-
einu Óresteiu gríska leikskáldsins
Æskílosar en efnið er fært til loka
þrælastríðsins í Bandaríkjunum. Í
kjölfar nútímaraunsæisleiksins
Veislunnar er ekki skrýtið þótt Stef-
án þyrsti í að leikstýra leikriti sem
hægt sé að nálgast á fleiri vegu.
Þessi þríleikur bandaríska leik-
skáldsins Eugene O’Neill uppfyllir
þetta skilyrði mætavel.
Nýverið var sett upp frábær sýn-
ing á verkinu í breska Þjóðleikhús-
inu þar sem leikararnir klæddust
búningum sem hæfðu þeim tíma sem
leikurinn á að gerast á, leikmynd var
að mestu raunsæ en stílfærð mynd
af húsakynnum þess tíma og hóf-
stilltur leikmátinn á svipuðum nót-
um. Stefán Baldursson fer þver-
öfuga leið. Hann kastar krínólínum
kvenpersónanna og stífum einkenn-
isbúningum karlanna og eykur
þannig möguleika leikaranna á að
tjá sig með hreyfingum og látbragði
í umfram allt raunsæislegum leik. Í
stað þess að sýningin sé bundin ein-
um stað og tíma skapast frelsi til að
notast við tákn sem tilheyra ólíkum
tímabilum mannkynssögunnar og
leikbókmenntanna. Filippía I. Elís-
dóttir skapar hér fjölda búninga sem
hver um sig felur í sér yfirlýsingu
um hugarástand persónunnar sem
klæðist honum og ýmist augljósar
eða torræðar tilvísanir í texta verks-
ins, hinar grískar goðsagnir og leik-
rit eða jafnvel út fyrir ramma leik-
textans og upprunaverka hans.
Hermennirnir klæðast einkennis-
búningum sem tilheyra ýmsum
styrjöldum sem Bandaríkjamenn
hafa háð, í einu atriði klæðast tvær
persónanna náttklæðum sem minna
á forngrískan fatnað, ein persónan
fer aldrei úr hermannaklossunum,
þótt hann skipti annars yfir í spari-
fötin, til að minna á að hann verður
að hluta til alltaf hermaður og svona
mætti lengi telja. Krínólínum er
meira að segja ekki sleppt alveg
heldur gegnir ein þeirra afar tákn-
rænu hlutverki.
Því miður er táknsæið yfirkeyrt í
leikmyndinni. Nær gervallt leikrým-
ið er málað blóðrautt sem og flestir
leikmunanna, handlaugina prýðir
glottandi drýsill í grískum stíl, upp-
lýstir krossar og bandarískur fáni í
andhverfum litum eru dæmi um of-
gnótt tákna – enda nóg fyrir í bún-
ingum og tilsvörum til að kalla fram
viðeigandi áhrif. Myndefni á sjón-
varpsskjá á án efa að hjálpa áhorf-
endum að setja sig í stellingar en
skjárinn er svo lítill að vopnabrak,
angistarvein og marseringadunur
hefðu verið mun áhrifameiri sem há-
vær hluti af hljóðmynd í upphafi
sýningar. Annars er leikmyndin
sáraeinföld og leikmunir fáir,
kannski hefði farið betur að hafa
hana enn berstrípaðri. A.m.k. tókst
stórkostlega vel með sáraeinföldum
ráðum að skapa hæfilegt umhverfi
fyrir þáttinn sem gerist á skipsfjöl
með því að leysa smá þokuslæðing
úr læðingi, draga niður í ljósunum
og galdra fram kaðalstiga. Annar
þáttur umgjarðar sýningarinnar
sem heppnast fullkomlega er val á
tónlist úr smiðju litheygskra tón-
skálda.
Ágæt þýðing Árna Guðnasonar,
sem leikin var í útvarpi fyrir rúmum
fjörutíu árum, hefur staðist tímans
tönn. Stefán Baldursson er skrifaður
fyrir endurskoðun hennar og stytt-
ingum, enda þríleikurinn firnalang-
ur ef hann er leikinn óstyttur á einu
kvöldi. Honum hefur tekist mætavel
að halda meginatriðunum en sleppa
útúrdúrum þannig að úr verði heil-
steyptur harmleikur og um leið
styrkja samjöfnuðinn við frumverk
Æskílosar. Þessi tengsl eru treyst
enn frekar í leikstjórninni þar sem
skerpt er á ástaratlotum fjölskyldu-
meðlimanna að hætti Sigmundar
Freud.
Og leikurinn svíkur engan. Þar
ber fyrsta að telja Guðrúnu S. Gísla-
dóttur sem sýnir stórleik í hlutverki
Kristínar. Hún hefur öll blæbrigðin
fullkomlega á valdi sínu í þessu stór-
kostlega hlutverki og byggir með
þeim upp raunsanna mynd af konu
sem leggur líf sitt og ást að jöfnu.
Ingvar E. Sigurðsson leikur nú aftur
í Þjóðleikhúsinu eftir nokkurt hlé.
Það er vart hægt að hugsa sér meira
blátt áfram innkomu á svið en að
birtast utan úr myrkrinu og svara
aðspurður: „Það er ég.“ En þetta fór
ekki fram hjá neinum; Ingvar fyllir
upp í hvert það rými sem hann leik-
ur í og beinlínis sogar til sín athygli
áhorfenda. Hann er kominn aftur,
betri en nokkru sinni áður og veldur
síður en svo vonbrigðum í innilegri
glímu sinni við hlutverk fjölskyldu-
föðurins Ezra. Hilmir Snær bætir
hér enn einni skrautfjöðrinni í hatt-
inn sem Orin, bróðirinn sem stríðið
hefur eyðilagt og skiptir skapi eins
og hendi væri veifað. Hann spilar á
allan tónstigann í leiknum, gleði og
sorg, eftirsjá og hyldýpi örvænting-
arinnar uns persónan missir tökin á
veruleikanum.
Fjórða fjölskyldumeðliminn, dótt-
urina Laviníu eða Vinní, leikur Arn-
björg Hlíf Valsdóttir. Það er djarfur
leikur að velja þessa ungu leikkonu í
þetta hlutverk. Hún er allt að því
smástelpuleg í fasi og hreyfingum og
greinilegt að fyrir leikstjóra vakti að
leggja áherslu á sakleysi æskunnar.
Djúpstæð ást hennar og aðdáun á
föður sínum breytist í hefndarþorsta
er honum er bolað úr vegi. Hægt er
að skýra þessa breytni persónunnar
sem dómgreindarskort vegna tak-
markaðrar lífsreynslu. Aftur á móti
er svo hægt að benda á þann mögu-
leika að hún kjósi að haga sér barns-
lega til að viðhalda þeim tengslum
sem hún hefur við föður sinn. Leikur
Arnbjargar Hlífar felur í sér báða
þessa möguleika. Það er enginn
hægðarleikur að kljást á leiksviði við
þá úrvalsleikara sem að ofan eru
nefndir og vera ósjálfrátt borin sam-
an við þá. En Arnbjörg stendur sig
framar vonum, henni tekst að skila
öllum þáttum þess með prýði, hvort
sem er sem dóttir, systir, refsinorn
eða sem hin blóðheita heimasæta.
Förðun hennar, sérstaklega í upp-
hafsatriðinu, tekur mið af þýskum
expressjónisma í sviðs- og kvik-
myndaleik enda hefði andlit hennar
sómt sér vel á hvíta tjaldinu á þeim
tíma. Þannig aðgreinir leikstjórinn
aðalpersónuna frá hópnum og beinir
ljósi að séreinkennum hennar til að
undirstrika hve persóna hennar er
miðlæg í framvindunni gervallri. Það
jaðrar við að samlegðaráhrif förðun-
ar, búnings og látbragðs kalli á
stundum fram kómísk áhrif, svo
mjög stingur gervi Arnbjargar í stúf
við raunsæislegan stíl hinna leikar-
anna. Þetta er skemmtilegur og
skrýtinn öxull sem harmleikurinn
snýst allur um. Áherslan á ungan
aldur persónunnar kemur ennfrem-
ur í veg fyrir að áhorfendur geti trú-
að því að hún sé eldri systir Orins
sem Hilmir Snær Guðnason leikur.
En það er greinilegt að leikstjórinn
hefur ákveðið að láta aldursmun per-
sónanna samkvæmt leiktextanum
lönd og leið og velja leikarana eftir
hæfileikum en ekki aldri. Afstaðan
milli persónanna og áherslan á
tengslin þeirra í millum breytist fyr-
ir vikið sem býður upp á nýja mögu-
leika í túlkun og krufningu verksins.
Nanna Kristín Magnúsdóttir leik-
ur Helenu af látlausu æðruleysi, lítið
hlutverk en sérstaklega vel af hendi
leyst. Sama má segja um Pétur,
bróður hennar, í meðförum Baldurs
Trausta Hreinssonar. Baldur er í
góðu formi og bregður með skilvirk-
um leik upp fjölbreyttri mynd af
vonbiðli Laviníu. Rúnar Freyr Gísla-
son skilar hlutverki elskhuga frúar-
innar, Adams Brants skipstjóra, af
fullkomnu öryggi og innlifun. Það er
varla við hann að sakast þó að hann
sé látinn leika það með fullmiklum
látum og töffarastælum. Stirðbusa-
legur leikur Hjalta Rögnvaldssonar í
hlutverki ráðsmannsins undirstrikar
að persónu hans er ofaukið í þessari
leikgerð nema sem viðmælandi
Laviníu í lokaþættinum. Eintöl
hennar eru gersamlega óþörf, áhorf-
endur tileinka sér það sem þar kem-
ur fram úr samtölum hinna persón-
anna. Upphafsatriði þar sem gríma
tengir persónuna við kór grískra
harmleikja er í einu orði sagt fárán-
legt.
Stefán Baldursson nálgast þetta
öndvegisverk leikbókmenntanna úr
töluvert annarri átt en liggur bein-
ast við, en sýn hans á verkið á full-
komlega rétt á sér. Þetta er afar
áhugaverð sýning þótt á henni séu
einstaka hnökrar. Vel heppnuð leik-
gerð á einstöku verki, oft og tíðum
stórbrotinn leikur í fjölskrúðugri
búningaflóru leggjast á eitt við að
sýna þetta sígilda verk í nýju ljósi.
BlóðböndLEIKLISTÞjóðleikhúsiðHöfundur: Eugene O’Neill. Þýðandi: Árni
Guðnason. Leikstjórn, styttingar á texta
og endurskoðun þýðingar: Stefán Bald-
ursson. Hönnun lýsingar: Páll Ragn-
arsson. Búningahönnun: Filippía I. El-
ísdóttir. Leikmyndarhönnun: Þórunn
Sigríður Þorgrímsdóttir. Aðstoðarleik-
stjóri: Edda Heiðrún Backman. Leikarar:
Arnbjörg Hlíf Valsdóttir, Baldur Trausti
Hreinsson, Guðrún Snæfríður Gísladóttir,
Hilmir Snær Guðnason, Hjalti Rögnvalds-
son, Ingvar E. Sigurðsson, Nanna Kristín
Magnúsdóttir og Rúnar Freyr Gíslason.
Smíðaverkstæðið. Föstudagur 2. apríl.
SORGIN KLÆÐIR ELEKTRU
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Þetta er afar áhugaverð sýning,“ segir Sveinn Haraldsson.
Sveinn Haraldsson