Morgunblaðið - 04.04.2004, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 4. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Nú fannst mér tími tilkominn að ég gerðistsjálfs mín herra að fulluog öllu – og reyndi aðstofna mitt eigið fyrir-
tæki. Um það hafði mig alla ævi
dreymt.“ Þannig kemst Þorvaldur
Guðmundsson, í Síld og fisk, að orði í
ævisögu sinni, „Saga athafnaskálds“,
sem Gylfi Gröndal ritaði. Draumur
Þorvaldar um að stofna eigið fyrir-
tæki rættist 5. apríl 1944 þegar hann
hóf rekstur Síldar og fisks, en fyr-
irtækið fagnar nú 60 ára afmæli.
Þetta var upphaf að umsvifamiklum
og farsælum viðskiptaferli Þorvaldar.
Þorvaldur ólst upp hjá einstæðri
móður við kröpp kjör í Reykjavík og
fór snemma að vinna fyrir sér sem
sendill. Fimmtán ára gamall hóf hann
störf hjá Sláturfélagi Suðurlands og
vann ýmis störf, við afgreiðslu, kjöt-
vinnslu, niðursuðu og á skrifstofu.
Stjórnendur SS sáu fljótt að mikið
var í piltinn spunnið því 17 ára var
honum boðin staða deildarstjóra.
Þorvaldur taldi snemma að hægt
væri að ná meiri árangri í kjötiðnaði á
Íslandi, sem á þeim árum var næsta
frumstæður, með niðursuðu mat-
væla. Hann fór því utan til að mennta
sig á þessu sviði.
Þorvaldur var 32 ára gamall þegar
hann stofnaði Síld og fisk. Á þeim
tíma hafði hann aflað sér mikillar
reynslu af fjölbreyttum störfum, þar
á meðal sem frumkvöðull við niður-
suðu rækju á Ísafirði fyrir tilstuðlan
Fiskimálanefndar og uppbyggingu
niðursuðuverksmiðju í Reykjavík á
vegum Sölusambands íslenskra fisk-
framleiðenda í Reykjavík, en Þor-
valdur var starfsmaður SÍF þar til
hann hóf eigin rekstur.
Vissi ekkert hvað ég var að gera
„Ég hafði tekið þá ákvörðun að
stofna eigið fyrirtæki, en auðvitað
vissi ég ekkert hvað ég var að gera.
Flestir hristu höfuðið og héldu að ég
væri genginn af göflunum.
Í rauninni höfðu aðeins tvær mann-
eskjur trú á því að ég myndi hafa er-
indi sem erfiði. Konan mín að sjálf-
sögðu, en hún hefur staðið að baki
mér ævilangt og stutt mig eins dyggi-
lega og frekast var unnt – og Stein-
grímur Magnússon í Fiskhöllinni.
Hann var meðeigandi minn fyrstu
þrjú árin, eingöngu til að styrkja mig
og hvetja og leiða mig fyrstu sporin á
hinni þyrnum stráðu braut sjálf-
stæðra atvinnurekenda,“ sagði Þor-
valdur í ævisögu sinni.
Kona Þorvaldar er Ingibjörg Guð-
mundsdóttir lyfjafræðingur, en hún
átti stóran þátt í velgengni Þorvaldar.
Hún var ekki aðeins hans besti ráð-
gjafi heldur vann einnig mikið við
rekstur þeirra fyrirtækja sem Þor-
valdur stóð að.
Þorvaldur keypti húseign og lóð við
Bergstaðastræti 37 og þar hóf Síld og
fiskur starfsemi sína. Upphafleg hug-
mynd Þorvaldar með stofnun Síldar
og fisks var að reka nýmóðins fiskbúð
með fjölbreytt vöruúrval, auk hinnar
hefðbundnu soðningar. Þar var einn-
ig boðið upp á niðursoðna síld í dós-
um.
Fiskbúð Þorvaldar var að nokkru
leyti á undan sínum tíma og hann
greip því fljótlega til þess ráðs að
breyta áherslum í rekstri. Þorvaldur
fór að bjóða upp á ýmsa kalda rétti og
tók m.a. að sér fermingarveislur. Þar
kom að hann fór að framleiða og selja
kjötvörur til að auka fjölbreytnina og
smátt og smátt vék fiskurinn til hlið-
ar. Þorvaldur sá þó ekki ástæðu til að
breyta nafni fyrirtækisins enda hafði
slagorð „Á hvers manns disk frá Síld
og fisk“ slegið í gegn.
Auk rekstrar verslunar í Berg-
staðastræti og framleiðslu á fiskrétt-
um, smurbrauði og unnum kjötvörum
rak Þorvaldur um tíma þrjár aðrar
verslanir undir nafninu Síld og fiskur,
en þær voru í Austurstræti, á
Bræðraborgarstíg og Hjarðarhaga,
en Þorvaldur hætti verslunarrekstri
á sjöunda áratugnum þegar hann
þóttist skynja að nýir tímar væru að
ganga í garð í smásöluverslun á Ís-
landi. Þorvaldur hafði næmt auga fyr-
ir því sem var að gerast í viðskipta-
umhverfinu og var jafnóhræddur við
að hætta starfsemi fyrirtækja eins og
að stofna ný fyrirtæki.
Stofnaði svínabú
Árið 1954 keypti Þorvaldur jörðina
Minni-Vatnleysu á Vatnsleysuströnd
og þar opnaði hann myndarlegt
svínabú sem Síld og fiskur rekur enn
þann dag í dag. Ástæða þess að Þor-
valdur réðst í þennan rekstur var að
tryggja öflun nægilegs magns
gæðahráefnis til kjötvinnslu sinnar
og verslana. Búið var skipulagt að
danskri og þýskri fyrirmynd og leit-
aði Þorvaldur til erlendra fagmanna í
svínarækt sem störfuðu á búinu. Til-
koma búsins gjörbreytti rekstri Síld-
ar og fisks. Allar framleiðsluvörurnar
voru nú framleiddar úr nýslátruðu
kjöti, en ekki frystu kjöti. Bústjóri
svínabúsins að Minni-Vatnsleysu er
Gunnar Andersen, Dani sem stýrt
hefur búinu í yfir 30 ár. Enn í dag er
meginhluti hráefnis kjötvinnslu Síld-
ar og fisks frá svínabúi félagsins á
Minni-Vatnsleysu. Frá upphafi var
lögð mikil áhersla á að rækta upp
góðan svínastofn sem uppfyllti þarfir
kjötvinnslu félagsins hvað varðar
gæði og samsetningu kjötsins.
Á upphafsárum starfsemi Síldar og
fisks var kjötiðnaður á Íslandi ákaf-
lega frumstæður og lítill skilningur á
fagmennsku í kjötvinnslu. Þorvaldur
barðist fyrir breytingu á þessu sviði
og lagði mikið upp úr snyrtimennsku
og hreinlæti á svínabúinu og í allri
vinnslu á kjöti. Þorvaldur fékk er-
lenda kjötiðnaðarmenn til starfa og
önnuðust þeir þjálfun starfsmanna og
kennslu vinnubragða í kjötvinnslu.
Þorvaldur tók upp vörumerkið Ali
sem fljótlega varð eitt þekktasta
vörumerki landsins í kjötiðnaði.
Nafnið er dregið af orðinu eldi. Mæl-
ingar á vörumerkjatryggð sýna að
enn þann dag í dag er Ali eitt þeirra
vörumerkja sem nýtur hvað mestar
tryggðar neytenda.
„Vinna og aftur vinna“
Árið 1980 fluttu höfuðstöðvar og
framleiðsla Síldar og fisks í nýtt hús-
næði í Dalshrauni 9b í Hafnarfirði.
Þar starfaði Þorvaldur Guðmundsson
við fyrirtæki sitt fram á síðasta ævi-
dag. Hann sat sjaldan lengi við skrif-
borð og kunni best við sig í hvítum
slopp með sínu fólki í vinnslusalnum.
Þorvaldur kom víða við á starfsævi
sinni. Hann kom að uppbyggingu
þriggja stórra hótela í Reykjavík,
Hótel Sögu, Hótel Loftleiða og Hótel
Holts. Hótel Holt byggði hann í Berg-
staðastræti þar sem fyrsta verslun
Síldar og fisks var til húsa. Að auki
var Þorvaldur um tíma umsvifamikill
í veitingahúsarekstri. Þá er ónefndur
áhugi hans á listum, en Þorvaldur og
Ingibjörg voru miklir listunnendur
og áttu stórt og verðmætt listaverka-
safn.
„Ef til vill er til einhvers konar að-
ferð til þess að hrasa ekki á hálu svelli
athafnaseminnar: Hugmyndaflug og
frumkvæði samfara gætni mætti
kannski nefna, en fyrst og fremst
vinnu og aftur vinnu og enn meiri
vinnu!“ sagði Þorvaldur þegar hann
var spurður hvers vegna honum hefði
gengið svo vel í fyrirtækjarekstri sín-
um. Þorvaldur lést 1998, 86 ára að
aldri.
Eftir andlát Þorvaldar tóku börn
hans og Ingibjargar, Geirlaug, Skúli
og Katrín, við rekstri Síldar og fisks
og tók Skúli við framkvæmdastjórn.
Fyrirtækið var rekið með því sniði til
ársins 2000 þegar Skúli og Katrín,
seldu hlut sinn í fyrirtækinu til Jóns
Ólafssonar svínabónda í Brautarholti
og sona hans. Við kaup þeirra var
aukið mjög við framleiðslu fyrirtæk-
isins og rúmlega tvöfaldaðist fram-
leiðsla félagsins á tveimur árum. Fé-
lagið fór hins vegar ekki varhluta af
þrengingum á kjötmarkaði og lækk-
andi verði. Rekstur félagsins síðustu
ár var því erfiður eins og hjá flestum
fyrirtækjum í svínarækt og kjöt-
vinnslu. Um síðustu áramót tók KB
banki yfir hlut fjölskyldunnar í
Brautarholti og á bankinn 2⁄3 hluta
hlutafjár í félaginu. Geirlaug Þor-
valdsdóttir á þriðjung hlutafjár í fyr-
irtækinu.
Núverandi eigendur félagsins hafa
tekið saman höndum um eflingu fé-
lagsins. Nýlega var ráðinn nýr fram-
kvæmdastjóri að félaginu, Björgvin
Jón Bjarnason. Að sögn hans hafa
eigendur félagsins fullan vilja til að
efla félagið og að taka þátt í hinum
harða slag sem ríkir á íslenskum kjöt-
markaði. Félagið hefur talsverða sér-
stöðu á markaðnum. Það er sérhæft í
úrvinnslu afurða úr svínakjöti, stýrir
vörukeðju sinni frá eldi til vinnslu og
dreifingar, ásamt því að vörumerki
þess er eitt þeirra sem nýtur hvað
mestar tryggðar kaupenda. Þá ríkir
hjá fyrirtækinu sterk hefð fyrir vöru-
vöndun og vöruþróun. Þessir þættir,
ásamt breiðum hópi hæfs starfsfólks
og góðs tækjabúnaðar, telur Björgvin
að muni nýtast fyrirtækinu til að
standast keppinautum sínum snún-
ing.
Björgvin segir sögu fyrirtækisins
skipta miklu varðandi endurreisn
þess, félagið hafi áratugum saman
verið rekið með farsælum hætti. Lyk-
ilþættir í þeim árangri hafi verið að-
haldssamur rekstur, vöruvöndun, ný-
sköpun og nærvera stjórnenda við
starfsemina. Áherslur í stjórnun fé-
lagsins hafi verið færðar í auknum
mæli í þessa átt.
Rúmlega 70 manns starfa hjá Síld
og fisk, þar af 10 á Minni-Vatnleysu.
Björgvin segir að það sé ekki að
ástæðulausu að Síld og fiskur hafi lif-
að í 60 ár. Þótt fyrirtækið hafi átt við
erfiðleika að stríða síðustu tvö ár sé
staða þess eftir sem áður sterk. Hann
segist þess fullviss að það muni vinna
sig út úr erfiðleikunum.
Undir það tekur Geirlaug Þor-
valdsdóttir sem segist sannfærð um
að fyrirtækið eigi sér bjarta framtíð.
Stjórnendur þess hafi sett sér raun-
hæf markmið sem miði að því að
styrkja það. M.a. verði horft til vinnu-
bragða Þorvaldar í Síld og fiski sem
byggt hafi upp öflugt fyrirtæki með
mikilli vinnu og með því að eyða ekki
um efni fram.
Eitt elsta matvælafyrirtæki landsins, Síld & fiskur, fagnar 60 ára afmæli
„Nú fannst mér tími til kominn
að ég gerðist sjálfs mín herra“
Morgunblaðið/Jim Smart
Yfirstjórn Síldar og fisks hefur aldrei verið fjölmenn. Frá vinstri, Björgvin J.
Bjarnason framkvæmdastjóri, Bryndís Hilmarsdóttir fjármálastjóri og Geirlaug
Þorvaldsdóttir, sem á þriðjung í fyrirtækinu.
Frá vinstri: Björgvin J. Bjarnason framkvæmdastjóri, Stefán Eiríksson fram-
leiðslustjóri og Bryndís Hilmarsdóttir fjármálastjóri skoða hér framleiðslu
svínahamborgarhryggja frá Síld og fisk.
Þorvaldur Guðmundsson kunni best við sig í hvítum slopp við hlið starfsfólksins.
Þorvaldur Guðmundsson (t.v.) og Steingrímur Magnússon stofnuðu Síld og fisk
1944. Með þeim á myndinni er Ingibjörg Guðmundsdóttir, eiginkona Þorvaldar,
sem vann mikið með Þorvaldi að uppbyggingu fyrirtækisins.
egol@mbl.is
Síld og fiskur fagnar um þessar mundir 60
ára afmæli sínu. Fyrirtækið er því einn af elstu
núverandi matvælaframleiðendum landsins.
Nafn Síldar og fisks var lengstum samofið nafni
stofnandans, Þorvaldar Guðmundssonar, eins
merkasta frumkvöðuls á sviði íslensks
matvælaiðnaðar. Egill Ólafsson rifjar upp söguna.