Morgunblaðið - 04.04.2004, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 4. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Undanfarinn áratug hafa þeir Kraftwerk-félagar komið plöt-
unum sínum yfir á stafrænt snið og endurhannað öll umslög.
Plöturnar verða svo gefnar út í nýjum búningi á næstunni.
Þessi samantekt er hugsuð sem einskonar leiðarvísir fyrir þá
endurútgáfu.
Autobahn var þriðja Kraftwerk-platan en samkvæmt sögu-
skoðun þeirra Kling Klang-félaga var þetta fyrsta platan, hinar
eru ekki fáanlegar og verða kannski aldrei aftur. Upphafslagið,
22 mínútur af snilld, var vendipunktur í poppsögunni og þá
ekki bara fyrir framandlegan hljóðaheim heldur einnig fyrir
uppbyggingu og framvindu. Sögulegt meistaraverk. Kom út
1974.
Ári á eftir Autobahn kom Radio-Activity sem átti meira
skylt við tilraunakenndu lögin á Autobahn en hið frábæra tit-
illag. Leiðistefið að þessu sinni var hvernig menn beisla
tæknina til samskipta, útvarpsbylgjur og fjarskipti almennt.
Góð en ekki skyldueign.
Þó Autobahn sé í einna mestum metum fyrir það hve bylt-
ingarkennd hún var er Trans Europe Express sú plata sem
flestir telja bestu plötu Kraftwerk. Hún er í það minnsta sú að-
gengilegasta og heilsteyptasta. Kom út 1977. Kemur út end-
urbætt með nýju umslagi.
The Man Machine kom út 1978 og átti eftir að verða gríð-
arlega áhrifamikil, mikilvæg plata í sögu rafeindapoppsins. Tón-
listin er ægifögur og lögin flest perlur. Metsöluplata fyrir lagið
Model sem flestir þekkja eflaust, en lokalagið, titillagið er ekki
síður merkilegt þar sem maðurinn og vélin verða eitt.
Computer World er síðasta meiri háttar platan sem Kraft-
werk gaf út, í það minnsta hvað varðaði frumleika og hug-
myndaauðgi. Á plötunni leika félagarnir á als oddi, beita fyrir
sig alls kyns sérkennilegum hljóðum og hugmyndum. Á plöt-
unni kemur vel í ljós hvað þeir Kraftwerk-félagar voru og eru
spaugsamir. Kom út 1981.
1983 átti að koma út ný Kraftwerk-plata sem fengið hafði
heitið Techno Pop, umslag tilbúið og hvaðeina. Ekkert bólaði
þó á plötunni og nokkrum árum síðar, 1986, kom út platan
Electric Cafe sem var meðal annars með laginu Techno Pop
á. Nú þegar þeir Kraftwerk-félagar eru að endurútgefa plöt-
urnar og endurbæta eru þeir líka að endurskrifa sögu sveit-
arinnar því Techno Pop mun loks koma út á næstunni, þ.e.
Electric Cafe kemur út undir heitinu Techno Pop. Fín plata þó
ekki standist hún þeim snúning sem á undan komu.
Óteljandi tónlistarmenn voru búnir að gera sér mat úr Kraft-
werk-lögum, ýmist fá að láni búta eða hljóma eða hljóð eða
hugmyndir, og 1991 tóku þeir Hütter og Schneider sig til, end-
urunnu nokkur vel valin lög frá ferlinum og gáfu út á plötunni
The Mix. Eins konar safnplata af bestu lögum í skemmti-
legum búningi. Fín plata.
Eftir tólf ára hlé, þar sem þeir Kraftwerk-menn sátu sveittir
við að koma gömlu tónlistinni í stafrænan búning, kom loks ný
plata með Kraftwerk, Tour de France Soundtracks. Tit-
illag hennar var helgað hjólreiðakeppninni miklu en það var í
raun gamalt lag, átti að vera á plötunni týndu Techno Pop.
Gott lag engu að síður en lögin Vitamin og Chrono eru með því
besta sem hljómsveitin hefur gert. Kom út 2003 og sannaði
að þeir Kraftwerk-menn eru ekki búnir að syngja sitt síðasta.
man það enn er ég heyrði þessa plötu Kraft-
werk í fyrsta sinn, hve ótrúlega framandleg
tónlistin var. Það er nú reyndar svo að þegar
ég heyrði Autobahn á tónleikum í Lundúnum
í síðustu viku þá rifjuðust þessi áhrif upp
þrátt fyrir allan þann framandleika sem dun-
ið hefur á eyrunum síðan, þó fjölmargir séu
að vinna með enn sérkennilegri og nýstár-
legri hljóð þá nær Kraftwerk að fanga tríð-
arandann með þessu lagi, bjartsýnistrú á
framtíðina og að nýjasta tækni og vísindi eigi
eftir að færa okkur betri heim.
Hütter segir að kannski finnist mönnum
þetta rómantísk og fjarstæðukennd hugmynd
þegar litið er þessi þrjátíu ár aftur í tímann,
en sannleikurinn sé nú sá að tækni og vísindi
hafi gert heiminn betri, aukið lífsgæði. „Vís-
indi og tækni hafa gert líf okkar betra, aukið
lífsgæði þótt fólki hætti til að gleyma því. Fái
ég tannpínu leita ég mér ekki lækninga hjá
manni með hamar og meitil. Tæknin hefur
auðgað líf okkar og ekki síst auðgað tónlist
og fleiri listir.“
Fyrir augu og eyru
Kraftwerk var ekki bara byltingarkennd
fyrir tónlist sína heldur ekki síður fyrir
myndefni sem fylgdi, hvort sem það var
myndskreytingar á tónleikum eða plötu-
umslög. Hütter segir að fyrir þeim sé mynd-
rænn hluti tónlistarinnar ekki síður mik-
ilvægur en tónahlutinn sjálfur. „Við eyðum
örugglega álíka miklum tíma í myndir og
grafík og í tónlistina sjálfa, enda eru þetta
jafn mikilvægir hlutar af því sem við erum að
gera.“
Hütter segir að fyrir þeim sé plata ekki
bara plata, hún sé gesamtkunstwerk, listræn
heild, og metnaður þeirra sé að hafa alla
þræði í hendi sér. „Wir sind autonom,“ segir
hann af stolti, engum háðir.
Þetta skýrir ekki síst hvers vegna þeir
Kraftwerk-menn vinna hægar en gengur og
gerist, þeir gefa ekki út plötur á hverju ári
því legið er yfir hverju smáatriði, hver einasti
tónn er skoðaður frá öllum hliðum, hver ein-
asti stafur og hver einasti litur. Á tónleik-
unum tvennum sem ég sá í Lundúnum í síð-
ustu viku, fyrst tónleikar snemma kvölds og
svo miðnæturtónleikar, var myndræna upp-
lifunin ekki minni en að hlusta á tónlistina,
allt var stillt nákvæmlega saman, hljóð,
hreyfimyndir í bakgrunni, lýsing og einkar
naumhyggjuleg sviðsmynd – aldrei áður hef
ég séð tónleika sem eru eins mikið fyrir aug-
að.
Annað sem Kraftwerk-menn eru frægir,
eða alræmdir, fyrir er að þeir vinna ekki með
öðrum tónlistarmönnum, svara almennt ekki
beiðnum um slíkt eins og frægt varð er þeir
svöruðu ekki einu sinni beiðni Davids Bowies
um að vinna með honum tónlist. Spurður um
þetta leggur Hütter áherslu á að í þessari af-
stöðu felist ekki neitt mat á viðkomandi tón-
listarmanni, engu skipti hver það sé sem óski
eftir því að fá að vinna með þeim félögum.
„við erum aussenseiter, utangarðsmenn, og
höfum ekki tíma til að sinna öðru en Kraft-
werk, við erum sífellt að vinna að Kraftwerk
í Kling Klang, öll okkar orka fer í það.
Vinnuvikan hjá okkur er 168 tímar,“ segir
hann og kímir.
Tónlistarverkamenn
Ekki var að Bowie og fleiri listamenn vildu
fá þá Hütter og Schneider til að vinna með
sér, aðrir listamenn tóku að nýta sér tónlist
þeirra sem hráefni eins og frægt varð þegar
Afrika Bambaataa klippti hugmyndir úr
Kraftwerk-lögunum Trans-Europe Express
af samnefndri plötu og Numbers af Compu-
ter World, og notaði í Planet Rock, en það
lag er með helstu hornsteinum hipphoppsins.
Hütter segir að þeir félagar hafi aldrei leitt
hugann að því að þeir væru að hafa áhrif á
aðra tónlistarmenn og vill ekki ræða þá stað-
hæfingu að Kraftwerk hafi verið álíka áhrifa-
mikil og Bítlarnir, enda hafi tónlist sveit-
arinnar verið notuð til að búa til nýrómantík,
tölvupopp, hipphopp, techno, house og allar
þær óteljandi tónlistarstefnur sem af þeim
eru leiddar. „Við höfum aldrei hugsað út í
það hvað öðrum finnst um það sem við erum
að gera, fyrir okkur er þetta alltaf hvers-
dagslegt, við erum musikarbeiter,“ segir
hann, tónlistarverkamenn.
Autobahn, platan sem þeir félagar miða við
sjálfir sem upphaf hinnar eiginlegu Kraft-
werk, kom út 1974 eins og getið er, Radio-
Aktivitat 1975, Trans-Europa Express 1977,
Die Mensch Maschine 1978 og Computer
Welt 1981. Platan Techno Pop komst á út-
gáfuáætlun 1983 en kom aldrei út og enginn
veit af hverju nema þeir Hütter og Schneid-
er. Á Electric Cafe sem kom út 1986 er lagið
Techno Pop, en ekki er vitað hvort það sé
það eina sem eftir stendur af samnefndri
plötu eða lag sem samið var eftir að sú var
lögð á hilluna. Hvað sem því líður þá var
Electric Cafe síðasta Kraftwerk-plata sem
kom út árum saman, síðasta stúdíóplatan
sem kom út þar til Tour de France Sound-
tracks birtist óforvarandis síðsumars 2003,
eftir sautján ára hlé.
1991 kom reyndar út The Mix, plata með
áður óútgefnu efni, endurhljóðblöndunum af
nokkrum lögum sem þeir gerðu sjálfir Ralf
Hütter og Florian Schneider en þeir fóru
einnig í tónleikaferð til að fylgja plötunni eft-
ir. Einnig er vert að geta EP plötunnar Tour
de France sem kom fyrst út 1983 og var end-
urútgefin með auknu efni 1999. Sú er reynd-
ar skemmtileg vísbending um mikla áráttu
þeirra félaga sem er hjólreiðakeppnin fræga,
en þeir hafa allir hjólað leiðina og sumir oftar
en einu sinni. Þess má og geta að sagan segir
að Hütter hjóli 200 km á dag.
Kling Klang er hljóðfæri
Skýringin á því hvers vegna ekkert heyrð-
ist frá sveitinni í öll þessi ár er að mörgu
leyti dæmigerð fyrir Kraftwerk, þeir voru
einfaldlega að endurgera plöturnar, koma
þeim á stafrænt snið, til að hljómur á þeim
væri loks eins og hann ætti að vera. Hütter
segir að þeir eigi allar frumupptökur, öll
hljóð sem notuð voru til að búa til lögin, allt
sem sveitin hefur tekið upp í 34 ár. Á sínum
tíma voru menn ekki með tölvur tiltækar til
að vinna hljóðin og það mátti og heyra þegar
breiðskífurnar voru gefnar út á geisladiskum
fyrir nokkrum árum, hliðrænu hljóðin fóru
illa út úr því að vera varpað yfir á stafrænt
gagnasnið og ekki síst segir Hütter að það
hafi farið í taugarnar á þeim Kraftwerk-
mönnum að umslögin, sem svo mikil natni
hafði verið lögð í, voru einfaldlega minnkuð
til að passa við geisladiska. „Við höfum alltaf
lagt mikla áherslu á umbúðirnar og þær
þurfti að hanna upp á nýtt því þegar plöt-
urnar voru gefnar út á geisladiskum voru
umslögin einfaldlega minnkuð úr vínylplötu-
stærð, 31x31 í geisladiskastærð, 12x12, og
vinnslan ekki góð.“ Þegar við bættist að öll
hljóð voru endurgerð stafrænt og síðan notuð
til að endurgera lögin sjálf kemur varla á
óvart að mörg ár hafi liðið án þess að heyrst
hafi frá hljómsveitinni. „Ég hef lýst því sem
svo að Kling Klang sé hljóðfæri okkar, það
sem við notum til að búa til tónlist, og áður
en við gátum farið að vinna þurftum við að
breyta því í stafrænt hljóðver sem kallaði svo
aftur á það að við þurftum að sérsmíða ým-
isleg tól og tæki til að ná því fram sem við
vildum.“
Þessi langa bið varð þó ekki til að minnka
áhuga manna á hljómsveitinni, hún varð fjar-
lægari og dularfyllri með hverju árinu, eng-
inn vissi hvort Kraftwerk væri til lengur og
þá í hvaða mynd; höfðu þeir Hütter og
Schneider gengið svo langt í áhuga sínum á
samstarfi/samruna vélar og manns að vélar
eða vélmenni höfðu tekið við taumunum?
Fyrstu merki þess að Kraftwerk væri enn
til voru nokkrir tónleikar sumarið 1997 og
síðan kom fyrsta nýja lagið í áraraðir, Expo
2000, sem gefið var út haustið 1999. Sumarið
2003 voru þeir Kraftwerk-félagar svo loks
búnir að endurgera alla gömlu tónlistina, hún
loks komin í „Kling Klang-gæði“ eins og
Hütter orðar það. Þá gafst tími til að vinna
nýtt efni og þá sendu þeir frá sér nýja fyr-
irtaks plötu, áðurnefnda Tour de France
Soundtracks, og fóru í tónleikaferð um heim-
inn. Sú ferð stendur enn og liður í henni er
heimsóknin hingað til lands, tvímælalaust ein
merkilegast hljómsveit sem hingað hefur
komið.
Í tónleikaferð sinni um heiminn lék Kraft-
werk á tvennum tónleikum sama daginn í
Brixton Academy í Lundúnum, fyrst klukkan
átta og svo aftur miðnæturtónleika. Það þótti
mér fróðlegt að sjá að áheyrendur voru að
stærstum hluta fólk á þrítugsaldri, átti frek-
ar von á að sjá fólk á mínum aldri, komið yfir
fertugt og jafnvel eldra. Salurinn var þétt-
skipaður og reyndar búið að vera uppselt á
tónleikana vikum saman; miðinn kostaði 10–
15.000 kr. á svörtum markaði fyrir utan sal-
inn og fór hækkandi eftir því sem leið að tón-
leikunum.
Enginn hitar upp fyrir Kraftwerk, reyndar
erfitt að sjá hvaða hljómsveit gæti það. Þess
gerðist og ekki þörf, Þeir Kraftwerk-menn
mættu á svið á slaginu átta og upphófst stór-
kostlegt sjónarspil. Fyrir aftan þá félaga var
risastór skjár sem iðaði af lífi allt kvöldið, sí-
breytilegar myndskreytingar við lögin, sum-
ar hrein snilld eins og til að mynda við lagið
nýja Vitamin, sem var ótrúlega vel heppnuð.
Ljós voru líka notuð mjög vel og þeir félagar
skiptu um búninga milli þess sem þeir voru
klappaðir í þrígang upp undir lokin.
Það hljómar ekki spennandi að fara á tón-
leika til að horfa á fjóra menn standa meira
og minna grafkyrra í á þriðja klukkutíma, en
það er öðru nær. Svo mikið er í gangi á
skjánum fyrir aftan þá félaga, í ljósum og
tónlistinni sjálfri, að áhorfandinn gleymir sér
algjörlega. Hljóðin sem hljómuðu svo fram-
andlega fyrir aldarfjórðungi eru ekki síður
framandleg í dag, hljóma mun betur í staf-
rænni mynd, hlýrri og líflegri hversu þver-
sagnakennt sem það annars kann að virðast.
Hvað hreyfingarnar varðar segir Hütter að
flutningur þeirra sé þess eðlis að þeir geti
ekki verið á iði. „Við erum að fást við næma
rofa og sleða sem verður að færa varlega,“
segir hann og minnir á það sem hljómsveit-
armenn hafa áður sagt: „Lögin eins og þau
birtast á plötum okkar eru handrit en ekki
endanleg gerð.“ Það heyrist og vel á tónleik-
unum, því lögin hljóma ekki eins á seinni tón-
leikunum og þeim fyrri, vissulega sömu lögin
en áherslur breyttar – lögin eru svo naum-
hyggjuleg að það er í þeim talsvert svigrúm
til nýrrar túlkunar.
Þegar menn standa svona kyrrir þarf ekki
mikið til að vekja hrifningu, og þannig ætlar
allt um koll að keyra þegar Hütter fær sér
vatnssopa. Einna mesta hrifningu vekur þó
þegar róbótar með andlit þeirra félaga koma
fram í öðru uppklappi og „spila“ lagið sitt, af-
skaplega vel af hendi leyst.
Nýjasta tækni og vísindi
Hvert lag hefur sitt þema, en í raun eru
stefin ekki svo mörg því iðulega eru þeir
Hütter og Schneider að segja það sama en á
nýjan hátt eða nálgast viðfangsefnið úr ann-
arri átt. Vélar og vélræna er aldrei langt
undan, nýjasta tækni og vísindi, bjartsýni á
að tæknin eigi eftir að gera líf okkar enn
betra. Í laginu sem kom öllu af stað, Auto-
bahn, nota þeir sjaldséð myndskeið frá fyrstu
árum hraðbrautanna þýsku, teikningar þar
sem mannvirkin eru hluti af landslaginu, þar
sem vegurinn hlykkjast á milli grænna
bakka, liggur meðfram engjum með búfénaði,
er hluti af náttúrunni, en ekki ógn við hana
eins og menn almennt láta í dag; hvernig get-
ur eitthvað svo gagnlegt, eitthvað sem felur í
sér svo miklar framfarir verið ljótt eða ógn-
vekjandi? spyrja myndskeiðin og vélræn
röddin hljómar: „Wir fahr’n fahr’n fahr’n auf
der Autobahn.“ Ekki er þó allt sem sýnist;
undir lok lagsins sést það sem áður var hulið,
efst á myndinni sem notuð er sem skraut
sést verksmiðjuhverfi, reykháfar og verk-
smiðjuhús – fallegt? fer eftir tíðarandanum.
Víða í lögunum eru reyndar slíkar gildrur, í
einu myndskeiði renna yfir skjáinn neon-
skilti, Herrenausstatter, Park Hotel ; Merce-
des Bens, hylling neysluhyggjunnar, en
bíddu við…stóð ekki Hölle (helvíti) á rauða
neonskiltinu sem rann yfir skjáinn örskots-
stund?
Kraftwerk er hreyfing, akstur á autobahn,
bílar á hreyfingu á leið inn í framtíðina, en
Kraftwerk er líka hreyfing á reiðhjóli; áður
er nefnd platan Tour de France sem heitir
eftir mestu og frægustu hjólreiðakeppni
heims. Hütter segir að margt sé líkt með
tónlist Kraftwerk og hjólreiðum. „Þegar hjól-
ið er á hreyfingu, hreyfist nánast af sjálfu
sér nánast án áreynslu, þannig viljum við að
tónlist Kraftwerk sé. Það þarf ekki bara orku
sem beitt er á nákvæmlega réttan hátt held-
ur einnig einbeitingu, framsýni og nákvæmni
og svo hárfínt jafnvægi; það lýsir í raun ekk-
ert tónlist okkar betur að mínu mati.“
Ekki hef ég tölu á þeim hljómsveitum sem
ég hef séð spila um dagana, skipta sennilega
þúsundum, en víst er að Kraftwerk er komin
á topp tuttugu á tónleikasveitalistanum. Ekki
er bara að sveitin sé með gríðarlegt safn af
fínum lögum til að spila á tónleikum heldur
hefur hún haldið í við tíðarandann, dagrétt
hljóð og hljóma og nýtir sér tæknina til hins
ýtrasta til að skila sem bestum hljóm og sem
mestri upplifun fyrir augað. Geri ráð fyrir að
tónleikarnir í Kaplakrika verði eftirminnileg-
ir í meira lagi.
arnim@mbl.is