Morgunblaðið - 08.06.2004, Qupperneq 26

Morgunblaðið - 08.06.2004, Qupperneq 26
UMRÆÐAN 26 ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ FYRIR 10 árum birtist grein eftir Þór Vilhjálmsson, fyrrver- andi hæstaréttardómara, í afmæl- isriti dr. Gauks Jörundssonar sex- tugs. Í grein þessari fjallaði höfundur um synjunarvald for- seta Íslands á því að veita laga- frumvörpum staðfestingu. Varð það niðurstaða greinarinnar að forseti þyrfti að hlíta atbeina ráð- herra við meðferð þessa valds, eins og ágreiningslaust er að hon- um beri að gera í öðrum tilvikum. Leiddi Þór að þessu skýr og ein- föld rök og skipti þar mestu máli ákvæði 13. gr. stjórnarskrár, þar sem segir að forseti láti ráðherra framkvæma vald sitt. Taldi Þór að ákvæðið ætti við um vald forseta, hvort sem um ræddi meðferð framkvæmdavalds eða lagasetn- ingarvalds, enda væri ekki gerður greinarmunur á þessum tveimur valdsviðum í ákvæðinu. Grein Þórs Vilhjálmssonar telst án nokkurs vafa merkilegt framlag til fræðilegrar umfjöllunar um þetta málefni, hvort sem menn eru sammála honum um niður- stöðuna eða ekki. Nú, 10 árum síðar, þegar reynir á framkvæmd þessa ákvæðis, er haft samband við Þór Vilhjálms- son, eins og við mátti búast, og hann inntur svara um þetta efni. Hann veitir svör og gerir grein fyrir sjónarmiðum sínum. Í þeim felst óhjákvæmilega, að synjun forseta, án atbeina ráðherra, sé marklaus gerningur. Þess vegna telur hann að ríkisstjórninni beri að líta framhjá synjuninni og eng- in þjóðaratkvæðagreiðsla eigi að fara fram. Þetta er allt einfalt og vel rökstutt af hans hálfu. Þá kemur fram Jónatan Þór- mundsson, prófessor í lögum við lagadeild Háskóla Íslands, gamall starfsbróðir Þórs þar. Hann lætur sér af þessu tilefni um munn fara ummæli á borð við þau, að það sé sorglegt, að Þór skuli ráðleggja ríkisstjórninni að brjóta stjórnar- skrána. Einhver fleiri torkennileg ummæli fylgdu með. Þessi framganga Jónatans Þór- mundssonar er honum til minnk- unar. Hvers vegna má Þór Vil- hjálmsson ekki hafa fræðilega skoðun á þessu málefni og svara spurningum um hana opinber- lega? Sú skoðun varð ekki til vegna gjörða núverandi forseta. Þátttaka Jónatans í umræðum um þetta efni virðist hins vegar vera bundin við hana. Hann hefur ekki, svo kunnugt sé, fjallað um þetta málefni fræðilega áður, án þess að tengt væri við gamla sam- herjann Ólaf Ragnar Grímsson. Nú kemur hann hins vegar fram í fjölmiðlum og talar um þetta. Til þess hefur hann auðvitað fulla heimild. Það rýrir að vísu gildi þess sem hann segir, að hann skuli ekki gera greinarmun á lög- fræði sinni og pólitískum viðhorf- um. Þannig talar hann um sjálfan sig sem þátttakanda í hópi þeirra sem andvígir eru fjölmiðlafrum- varpinu um leið og hann þykist segja deili á lögfræðilegum hlið- um málsins. Telur þessi þátttak- andi í stjórnmálunum að Þór Vil- hjálmsson megi ekki hafa aðra skoðun en hann á lögfræðilegum úrlausnarefnum? Hvers vegna er honum svo mikið niðri fyrir að hann telur sig þurfa að tala með slíkum hroka til fyrrverandi starfsbróður síns? Spyr sá sem ekki veit. Framganga prófessors Höfundur er prófessor við lagadeild HR. Jón Steinar Gunnlaugsson ÞAÐ ER beinlínis hlægilegt að hlusta á ráðamenn hafa áhyggjur af þingræðinu nú – menn sem stjórnað hafa þjóðinni með ráð- herraræði í hartnær áratug. Lýðræðið er, engu síður en þing- ræðið, hornsteinn og grundvallarregla ís- lenskrar stjórnskip- unar. Það er því ekki verið að vega að þing- ræðinu með því að beita lýðræðinu á þann hátt að fólkið fái sjálft í þjóðarat- kvæðagreiðslu að leggja dóm á mál sem forseti Íslands hefur kosið að vísa til þjóð- arinnar. Með ákvörð- un um þjóðaratkvæðagreiðslu er á lýðræðislegan hátt verið að færa valdið í hendur fólksins, sem þjóð- kjörnir fulltrúar sækja umboð sitt frá. Það að slíkur réttur skuli vera fyrir hendi veitir þingræðinu og ekki síður framkvæmdavaldinu nauðsynlegt aðhald, sem styrkir lýðræðið. Ráðherraræðið víkur nú fyrir lýðræðinu og styrkir því þingræðið Í stjórnartíð Davíðs Oddssonar hefur framkvæmdavaldið styrkst gífurlega á kostnað bæði þingræð- is og lýðræðis. Mörgum hefur fundist stjórnarhættir oddvita stjórnarflokkanna minna meira á tilskipanir einræðisherra en lýð- ræði, enda hafa ákvarðanir þeirra iðulega endað fyrir dómstólum. Ekki er hikað við að keyra í gegn- um þingið lög sem beinist að þeim sem standa ekki og sitja eins og valdstjórnin vill. Nægir þar að nefna fjölmiðlalögin og nið- urlagningu á Þjóð- hagsstofnun. Meiri- hlutinn í þinginu er iðulega barinn til hlýðni og mál sett í endanlegan búning fyrir þingið af odd- vitum ríkisstjórnar og eftir atvikum ríkis- stjórn, án samráðs við meirihlutann á Al- þingi, sem ráðherr- arnir styðjast við. Þetta er ekki þing- ræði, heldur ráðherraræði. Svo langt var gengið að enginn var spurður og ekkert samráð haft ekki einu sinni við þann þingmeiri- hluta sem þessir tveir stjórnar- herrar styðjast við á Alþingi, þeg- ar Davíð og Halldór bundu þjóðina í hóp þeirra þjóða sem fylgdu Bandaríkjamönnum í Íraksstríð- inu. Nú eru þessir sömu menn fullir vandlætingar og tala um at- lögu að þingræðinu, þegar forseti lýðveldisins beitir málskotsrétti sínum, sem honum er tryggður í stjórnarskránni og vísar umdeildu máli til þjóðarinnar. Nei – svo oft hafa núverandi valdhafar misboðið þingræðinu og lítilsvirt það, að Halldór, Davíð og þingræðið Jóhanna Sigurðardóttir skrifar um þingræði Jóhanna Sigurðardóttir FIMMTUDAGINN 27. maí sl. birtist í Morgunblaðinu yfirlýsing frá Umhverfisstofnun, undirrituð af tveimur forsvarsmönnum hennar, Árna Bragasyni og Davíð Egilssyni. Þeir kváðust harma umræðu sem fram hefði farið opinberlega um svokallað fánamál. Ég skil vel að þeim þyki þessi umræða óþægileg enda þolir hún illa dagsljósið fyrir forsvarsmenn Um- hverfisstofnunar. Siv Friðleifsdóttir um- hverfisráðherra bland- aði sér einnig í þessa umræðu og var mikið niðri fyrir. Sakaði hún undirritaðan um upp- hlaup og frumhlaup. Þar sem ég er valdur að hugarvíli þessa fólks vil ég í örfáum orðum gera grein fyrir málinu eins og það blasir við frá mínum bæjardyrum. Í eldhúsdagsumræðum á Alþingi í síð- ustu viku vakti ég máls á því að land- verðir í Öskju og Herðubreið- arlindum, sem í fyrra flögguðu í hálfa stöng þegar ár var liðið frá undirritun samninga við Alcoa í tengslum við Kárahnjúkafram- kvæmdir, væru nú látnir gjalda þessa því þeir fengju ekki starf að nýju. Þetta er ekki fyrsta aðkoma mín að þessu máli og tel ég mig nokkuð kunnugan málavöxtum. Atburða- rásin var á þann veg, að tveimur dögum eftir að landverðir drógu ís- lenska fánann í hálfa stöng hinn 19. júlí sl. sumar, fær yfirlandvörðurinn í Herðubreiðarlindum bréf með spurningum í 9 liðum. Þar var spurt um tildrögin, hvaða starfsmenn hafi tekið þátt í „aðgerðunum“, hvort „verkfæri eða annað sem Umhverf- isstofnun leggur starfsmönnum til, þ.m.t. einkennisfatnaður“, hafi verið notuð „við undirbúning aðgerðar eða við aðgerðina sjálfa eða kynningar á þeim“. Enn var spurt hvort það hafi verið „með vitund og vilja yfirland- varðar að hún var kynnt sem slík í útvarpsfréttum“ og hvort hún hafi gert athugasemd við fréttaflutning fjöl- miðla. Öllu þessu svaraði yfirlandvörður en fékk að nýju tveggja síðna bréf frá Umhverf- isstofnun dagsett 25. ágúst. Á þessum tíma hafði mér verið kynnt þetta mál og hafði ég átt fundi með forsvars- mönnum Umhverf- isstofnunar þar sem ég hvatti eindregið til þess að málið yrði látið nið- ur falla. Leit ég svo á, að á Umhverfisstofnun hefðu menn farið fram úr sjálfum sér eins og get- ur hent okkur öll og væri öllum fyrir bestu að um þetta yrðu höfð sem fæst orð. Það varð mér óneitanlega mikið undrunarefni af hve miklu harðfylgi málið var áfram sótt af hálfu Um- hverfisstofnunar. Orðum var alltaf beint að einum aðila, yfirlandverði í Herðubreiðarlindum, en látið að því liggja að aðrir skyldu einnig taka þetta til sín. Þannig segir m.a. í bréf- inu til yfirlandvarðar frá 25. ágúst: „Í upphafi bréfs þíns til Umhverf- isstofnunar, dags. 12. ágúst sl., segir að aðild þín að „fánamálinu“ hafi ekki verið í nafni starfs þíns heldur hafir þú eingöngu tjáð eigin tilfinn- ingar og skoðanir. Af fram- angreindri umfjöllun …verður ráðið að þátttaka þín í mótmælum hafi byggst á því að þú, ásamt fleiri að- ilum hafi sammælst um mótmæli þau sem um ræðir.“ Í niðurlagi bréfsins segir síðan m.a.: „Það er mat Umhverfisstofn- unar að með framangreindu hátta- lagi hafir þú brotið gegn skyldum þínum samkvæmt IV. kafla laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, sbr. einkum ákvæði 14. gr.,15. gr. sbr. 21.gr. sömu laga. Umhverfisstofnun hefur í hyggju að veita þér áminningu vegna framangreinds háttalags í starfi, sbr. 21. gr. laga nr. 70/1996. Það skal tekið fram að framangreind tilvik …geta öll saman eða hvert og eitt verið tilefni áminningar“. Til upplýsingar má geta þess að í 21. gr. laga nr.70/1996 er m.a. fjallað um „óhlýðni við löglegt boð eða bann yfirmanns“, svo og athafnir sem þykja „ósæmilegar, óhæfilegar eða ósamrýmanlegar starfinu“. Í 14. og 15. gr. er kveðið á um að starfs- maður skuli ekkert aðhafast „sem er honum til vanvirðu eða álitshnekkis eða varpað getur rýrð á það starf eða starfsgrein er hann vinnur við“ og einnig segir að starfsmanni sé skylt „að hlýða löglegum fyrirskip- unum yfirmanna …“. Þegar hér var komið sögu mátti öllum vera ljóst að Umhverf- isstofnun var fúlasta alvara að þjarma áfram að fólkinu. Var nú leit- að til lögmanns stéttarfélags starfs- mannanna og svaraði hann í fyrri hluta septembermánaðar bréfi Um- hverfisstofnunar og hrakti lagakrók- ana lið fyrir lið. Umhverfisstofnun treysti sér nú ekki til að halda málinu áfram. Að því leyti sem ég hafði uppi ráðlegg- ingar í þessu máli sagðist ég enn telja að málið skyldi látið kyrrt Harmur Umhverfisstofnunar Ögmundur Jónasson skrifar um svokallað fánamál ’Það er nefnilega svo,að umhverfisráðherra ber ábyrgð á þessari til- raun til skoðanakúg- unar.‘ Ögmundur Jónasson FORSETI Íslands synjaði svo- kölluðum fjölmiðlalögum um staðfestingu án þess að gera nokkra til- raun til þess að út- skýra efnislegar ástæður fyrir af- stöðu sinni. Raunar gekk hann svo langt að hann meinaði fjöl- miðlum að spyrja spurninga eftir um- deilt ávarp sem hann hélt þann 2. júní síð- astliðinn. Þessi for- dæmalausi gjörn- ingur forsetans er langt frá því að vera hafinn yfir gagnrýni. Þagmælska Ólafs Ragnars um ástæður ákvörðunar sinnar hlýtur að vekja at- hygli í ljósi þess að hann ákvað að stað- festa umdeild lög um almannatryggingar í byrjun árs 2001, en hart var deilt á þá löggjöf, bæði á þingi og á meðal almennra borgara. Eins og kunnugt er ákvað Ólafur einnig að staðfesta lög um Kára- hnjúkavirkjun og samþykkti með því að gerðar yrðu óafturkræfar breytingar á víðáttumiklu nátt- úrusvæði. Í því tilfelli voru há- værar kröfur um að forsetinn synjaði lögunum um staðfestingu en Ólafur ákvað að hunsa þá beiðni. Ólíkt því sem gildir um Kárahnjúkavirkjun, er hægt að endurskoða það fyrirkomulag sem fjölmiðlalögin fela í sér ef ástæðu þykir til. Það er kunn stað- reynd að Ólafur Ragnar Grímsson hefur notið fjár- styrkja frá Norður- ljósum og að forstjóri fyrirtækisins hefur leikið stóran þátt í kosningabaráttu hans. Tengsl Ólafs við fyrirtækið eru því augljós og nauðsyn- legt er að á þau sé bent í þeirri umræðu sem nú stendur yfir. Forsætisráðherra er einn þeirra sem hafa rakið tengsl forsetans við forstjóra Norður- ljósa í opinberri um- ræðu og hafa for- ystumenn stjórnarand- stöðuflokkanna gagn- rýnt ráðherrann fyrir það. Umræðunnar vegna skulum við þess vegna gefa okkur að helstu embætti stjórnskipunarinnar væru öðruvísi skipuð. Ímyndum okkur svo að for- sætisráðherrann, Ólafur Ragnar Grímsson, hefði lagt fram frum- varp um takmörkun á eignarhaldi fjölmiðla og vinstri meirihlutinn á þingi hefði afgreitt frumvarpið sem lög. Nú myndi ágætur kunn- ingi forsetans, Hannes Hólm- steinn Gissurarson, reka fyr- irtækið Suðurljós sem lögin myndu ef til vill hitta illa fyrir. Forsetinn, Davíð Oddsson, myndi þess vegna synja lögunum um staðfestingu. Ætli Össur Skarp- héðinsson og Steingrímur J. Sig- fússon myndu þá ekki benda á tengsl Davíðs við forsvarsmann fyrirtækisins? En snúum okkur aftur að raun- veruleikanum. Forystumenn stjórnarandstöðuflokkanna, þeir Steingrímur, Össur og Guðjón Arnar töluðu mikið um mikilvægi tjáningarfrelsisins í umræðunni um títtnefnt fjölmiðlafrumvarp. Af viðbrögðum þeirra að dæma virðast þeir hins vegar, einhverra hluta vegna, telja að forsætisráð- herrann sé undanskilinn tjáning- arfrelsinu þegar hann bendir á þá augljósu staðreynd að for- svarsmenn Norðurljósa og Baugs eru í góðum kunningsskap við Ólaf Ragnar Grímsson, forseta lýðveldisins. Ég tel hins vegar að almenn- ingur eigi þá kröfu á forsetann að hann útskýri hvort þessi tengsl hafi ráðið einhverju um ákvörðunina að neita fjölmiðla- lögunum um staðfestingu. Tengsl forsetans við Norðurljós eru augljós Jón Hákon Halldórsson skrifar um synjun forseta Íslands Jón Hákon Halldórsson ’Þessi for-dæmalausi gjörningur for- setans er langt frá því að vera hafinn yfir gagnrýni.‘ Höfundur er framkvæmdastjóri Sambands ungra sjálfstæðismanna.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.