Morgunblaðið - 12.06.2004, Blaðsíða 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. JÚNÍ 2004 11
ríkisstjórnarinnar bæri að verið í
höndum Kristjáns Eldjárns. Skýrði
Guðni frá því að Kristján hefði hugsað
sinn gang um stund og undirritað svo
þingrofsbeiðnina. Guðni vitnaði síðan
í dagbókarskrif Kristjáns frá þessum
tíma en þar segir: „Ég get ekki enn
séð hvaða tilgangi það hefði átt að
þjóna að láta það eftir að þessir menn
[Geir, Gylfi og Hannibal] færu að
reyna stjórnarmyndun, en glöggt sé
ég hvaða voðaafleiðingar það hefði
fyrir mig og stöðu forseta, ef ég hefði
farið að ráðum þeirra. Ég held að
blátt áfram sé ekki hægt að blanda
forsetaembættinu svona inn í stjórn-
málaátök.“
Réttar ákvarðanir
Guðni sagði að enginn vafi léki á því
að Kristján Eldjárn hefði þarna gert
rétt. Í fyrsta lagi vegna þess að þre-
menningarnir, Geir, Gylfi og Hanni-
bal, hafi aldrei haft tilbúna stjórn eða
stjórnarsáttmála. Kröfur þeirra hafi
verið of veikar og áætlanir of óljósar.
Í öðru lagi hafi stjórnskipun Íslands
einfaldlega ekki leyft að forsetinn
tæki í taumana með þeim hætti sem
sumir stjórnarandstæðingar hefðu
gert sér vonir um. Guðni tók þó fram
að þetta atriði væri umdeilanlegt. Eft-
ir stæði þó, sagði hann, að þótt þing-
rof Ólafs Jóhannessonar hefði verið
löglegt hefði það líklega verið sið-
laust. Sá réttur forsætisráðherra að
geta sent Alþingi heim í trássi við
þess eigin meirihluta væri óeðlilegur,
byggður á úreltu ákvæði stjórnar-
skrárinnar og á skjön við þá megin-
reglu þingræðisins að framkvæmda-
valdið lúti vilja þingsins. „Sú breyting
var enda gerð á stjórnarskánni árið
1991 að við þingrof fellur umboð þing-
manna ekki niður fyrr en á kjördegi,
ólíkt því sem var 1974. Þá varð landið
þingmannslaust um leið og Ólafur
rauf þing,“ útskýrir Guðni.
Guðni vék síðan að úrslitum þing-
kosninganna árið 1978. Þar hefðu A-
flokkarnir tveir, Alþýðuflokkur og Al-
þýðubandalag, unnið stórsigur; feng-
ið 14 þingmenn hvor.
Sjálfstæðisflokkurinn fékk 20 þing-
menn og Framsóknarflokkurinn tólf.
Guðni sagði að stjórnarmyndunar-
viðræðurnar hefðu orðið flóknar og
snúnar. Greindi hann síðan frá því
þegar Lúðvík Jósepsson, formaður
Alþýðubandalagsins, fékk umboð til
að mynda stjórn. Áður hefði Benedikt
Gröndal, formaður Alþýðuflokksins,
fengið umboð og síðan Geir Hall-
grímsson, formaður Sjálfstæðis-
flokksins.
Lúðvík fengi næsta tækifæri
Guðni sagði að Kristján hefði vitað
að margir sjálfstæðismenn væru á
móti því að Lúðvík fengi stjórnar-
myndunarumboð. „En hvað annað
var hægt að gera?“ spurði Guðni í er-
indi sínu. Hann sagði að Baldur Möll-
er, einn nánasti ráðgjafi Kristjáns,
hefði sagt að Lúðvík yrði að fá umboð-
ið. Kristján hefði verið sama sinnis og
skrifað í dagbók sína: „Baldur er á því
að ekki geti komið til mála annað en
að veita Lúðvík næsta tækifæri. Allt
sem hann sagði um þetta kom alveg
heim við mínar hugsanir: Jafnvel þótt
forseti vildi ganga framhjá honum,
væri það fjarri öllum leikreglum í lýð-
ræðisríki að sniðganga svo gróflega
næststærsta stjórnmálaflokk lands-
ins.“ Guðni sagði að þetta hefði verið
rétt hjá Kristjáni og að Geir Hall-
grímsson hefði reyndar sjálfur vakið
máls á því við Krisján að vel gæti
komið til greina að fela Lúðvík að
reyna að mynda stjórn. Morgunblaðið
hefði þó fundið mjög að ákvörðun
Kristjáns og honum hefði fundist það
ómaklegt.
Guðni sagði að eftir á að hyggja
væri ekki hægt að sjá annað en að
Kristján hefði þarna sem fyrr gætt
allrar sanngirni. Það hefði verið ólýð-
ræðislegt, nánast óhugsandi að snið-
ganga Alþýðubandalagið.
OPNUÐ hefur verið utankjörfundar-
skrifstofa hjá Sýslumanninum í
Reykjavík vegna forsetakosninganna
þann 26. júní næstkomandi. Kjörstað-
urinn er á jarðhæð í húsi sýslumanns
að Skógarhlíð 6. Hann verður opinn
alla daga frá 10 til 22, að undanskild-
um 17. júní, en þá er lokað.
Einnig verður kjörstaðurinn opinn
á kjördag til klukkan 18, en þá ein-
ungis ætlaður fyrir kjósendur sem
búsettir eru utan Reykjavíkur.
Í gær höfðu um 370 manns kosið
utan kjörfundar, að sögn Adólfs
Adólfssonar hjá embætti sýslumanns.
Hann segir kjörfund hafa farið rólega
af stað en nokkur aukning hafi þó orð-
ið á allra seinustu dögum. „Þeir sem
nýta sér kosningaréttinn hér í
Reykjavík en eru búsettir annars
staðar verða sjálfir að koma atkvæð-
inu til skila í rétt byggðarlag,“ sagði
Adolf í samtali við Morgunblaðið.
Í dag og næstu daga munu starfs-
menn sýslumanns fara á elliheimili,
sjúkrahús og í fangelsi til að gefa vist-
fólki tækifæri til að kjósa. Ekki eru
prentaðir sérstakir kjörseðlar fyrir
utankjörfundaratkvæðagreiðslu, þar
sem ekki liggur endanlega fyrir hvaða
frambjóðendur eru þegar atkvæða-
greiðsla hefst. Þess í stað er annað
hvort hægt að rita nafn þess, sem við-
komandi kýs, með blýanti á tiltekið
blað, eða stimpla nafn frambjóðanda á
blaðið.
Utankjörfundaratkvæðagreiðsla
erlendis fer fram hjá sendiráðum Ís-
lands erlendis, fastanefnd Íslands hjá
Evrópuráðinu, aðalræðisskrifstofum
Íslands í New York og Winnipeg og
hjá umdæmisstjórum Þróunarsam-
vinnustofnunar Íslands í Namibíu,
Úganda og Malaví. Einnig er unnt að
kjósa utan kjörfundar hjá kjörræðis-
mönnum Íslands erlendis.
Kjörstaður opinn
fram á kjördag
BALDUR Ágústsson forseta-
frambjóðandi hélt í gærkvöldi fram-
boðsfund í Kaupmannahöfn.
Samkvæmt upplýsingum forseta-
framboðs Baldurs eru 6.892 Íslend-
ingar skráðir til búsetu í Danmörku.
Baldur og Jean Plummer, heitkona
hans, koma aftur til Íslands á sunnu-
dag og halda þá áfram kosningabar-
áttunni hér á landi.
Kosningaferðalög innanlands
Baldur hefur einnig verið á kosn-
ingaferðalagi vítt og breitt um Ís-
land á undanförnum dögum og hélt
m.a. framboðsfund í Fjólunni í Vest-
mannaeyjum í byrjun vikunnar.
Fram kemur í fréttatilkynningu af
framboðsfundi Baldurs í Eyjum að
eftir að hann hafði farið yfir stefnu-
mál sín hafi Eyjamenn spurt Baldur
um ýmis málefni, m.a. afstöðu til
synjunar forsta á staðfestingu fjöl-
miðlalaganna. „Málskotsréttur for-
seta Íslands er mikilvægur björg-
unarbátur sem forsetinn á að geta
gripið til þegar mikið liggur við.
Hvað fjölmiðlalögin varðar tel ég að
ekki hafi verið þörf á þessum björg-
unarbát. Þarna hefðu dómstólarnir
getað gripið inn í ef lögin stæðust
ekki stjórnarskrá,“ sagði Baldur
m.a. skv. fréttatilkynningu forseta-
framboðsins.
Baldur hélt einnig framboðsfund á
elliheimilinu Grund á fimmtudag. Á
fundinum rakti Baldur m.a. fjöl-
skyldutré sitt aftur til fyrstu land-
námsmannanna, eða því sem næst,
og kynnti síðan stefnumál sín fyrir
fólkinu. Upplýsingar um kosn-
ingafundi má finna á heimasíðu
framboðs Baldurs www.landsmal.is.
Hélt framboðsfund
í Kaupmannahöfn
Baldur Ágústsson ræðir við heim-
ilisfólk og starfsmenn á Grund.
ÁSTÞÓR Magn-
ússon forseta-
frambjóðandi hef-
ur krafist þess að
forsetakosning-
unum verði frest-
að þar til búið sé
að leysa út þeim
vandamálum sem
upp séu komin
varðandi aðgengi
frambjóðenda að fjölmiðlum. Vill Ást-
þór einnig að kosningarnar fari fram
undir eftirliti Öryggis- og sam-
vinnustofnunar Evrópu.
Ástþór hefur sent Öryggis- og
samvinnustofnun Evrópu erindi
vegna þess sem hann telur vera rit-
skoðun af hálfu Ríkisútvarpsins þeg-
ar viðtal við dr. Dietrich Fischer var
sent út í Kastljósi Sjónvarpsins í
fyrrakvöld.
Ástþór hefur einnig sent kærubréf
til Útvarpsréttarnefndar, til Hæsta-
réttar Íslands, umboðsmanns Alþing-
is, yfirkjörstjórna og til Alþjóða
blaðamannasambandsins. Þá greindi
Ástþór frá því að í gær yrði gefin út
stefna á hendur RÚV um að mæta
fyrir Héraðsdóm Reykjavíkur.
Fram kemur í bréfi frá Fischer,
sem fylgir með tilkynningu Ástþórs,
að hann hafi átt 45 mín. viðtal við
Sjónvarpið en aðeins tíu mín. hafi
verið sendar út. Í viðtalinu hafi Fisch-
er m.a. tekið undir tillögur Ástþórs
um að nýta íslenska forsætaembættið
í þágu friðar, m.a. með því að setja
hér á stofn alþjóðlega friðarstofnun
og breyta varnarstöðinni á Keflavík-
urflugvelli í höfuðstöðvar frið-
argæsluliðs Sameinuðu þjóðanna.
Segist Fischer hafa sagt að ef Ástþór
yrði kjörinn forseti myndi hann nýta
það tækifæri til að koma Íslandi á
landakortið sem miðstöð friðar í
heiminum. Fischer segir að allt þetta
hafi verið klippt út úr viðtalinu og
segir að með því sé verið að hindra
frjáls skoðanaskipti á Íslandi.
Hefur Ástþór óskað eftir fundi með
útvarpsréttarnefnd til að ræða þetta
mál.
Segist Ástþór einnig áskilja sér all-
an rétt til að höfða mál til ógildingar
forsetakosningunum fáist ekki án taf-
ar úrlausn við þeirri aðför að lýðræð-
inu og kosningasvikum, sem hér séu
að gerast.
Í kæru Ástþórs þar sem farið er
fram á frestun kosninganna segir
m.a. að sú staðreynd að engin svör
hafi borist frá útvarpsréttarnefnd við
fyrri kærubréfum, veki upp þá spurn-
ingu hvort það sé stefna stjórnvalda
og utanríkisráðuneytisins að ljúga að
eftirlitsstofnun ÖSE til að koma í veg
fyrir að hingað verði sendir alþjóð-
legir eftirlitsmenn eða hvort vandinn
sé einungis hjá RÚV og Norður-
ljósum.
„Ljóst er að framganga fjölmiðla á
Íslandi er að grafa undan lýðræð-
islegri umræðu í landinu og þær for-
setakosningar sem nú fara hér í hönd
eru helst í ætt við það sem gerst hef-
ur í alræmdum einræðisríkjum eða
svokölluðum „bananalýðveldum“,“
segir í bréfi Ástþórs til útvarpsrétt-
arnefndar.
Forsetakosningunum
verði frestað
Ástþór Magnússon
KRISTJÁNI Eldjárn, þáverandi for-
seta Íslands, barst ófomleg beiðni
frá landeigendum í Mývatnssveit,
árið 1970, um að hann neitaði að
undirrita bráðabirgðalög um Lax-
árvirkjun. Guðni Th. Jóhannesson
sagnfræðingur fjallaði m.a. um það
mál í erindi sínu á fundi um hlutverk
forseta Íslands á miðvikudag.
Guðni skýrði frá því að mjög um-
deildar framkvæmdir við Lax-
árvirkjun í Mývatnssveit hefðu haf-
ist í júníbyrjun árið 1970. Um það
leyti barst Kristjáni Eldjárn óform-
leg beiðni frá landeigendunum um
að hann neitaði að undirrita bráða-
birgðalög um Laxárvirkjun ef til
þess kæmi að ríkisstjórnin færi þess
á leit við hann.
Guðni segir að Kristjáni hafi
nokkrum dögum síðar borist þau
boð að norðan að bréfið hafi verið
sent í fljótfærni og ætti að skoðast
sem ósent, eins og Kristján hefði
skrifað í dagbók sína „vegna þess að
engar líkur væru til að ég gæti orðið
við þeim tilmælum þess að skrifa
ekki undir hugsanleg bráðabirgða-
lög“.
Guðni segir að þótt Kristján segði
það ekki afdráttarlaust virðist það
nokkuð ljóst að hann hafi verið sama
sinnis, þ.e. að honum væri ekki stætt
á að neita að skrifa undir lög, hvort
sem þau væru bráðabirgðalög eða
ekki. Að sögn Guðna var þetta nær
örugglega í eina skiptið sem Krist-
ján þurfti í alvöru að íhuga orð
stjórnarskrárinnar um vald forseta
til að synja lögum staðfestingar.
Óformleg beiðni um að skrifa
ekki undir bráðabirgðalög
GREINDUM tilfellum einhverfu hefur fjölgað um-
talsvert undanfarin ár, eða allt að því tólffalt. Stór
hluti þessarar fjölgunar skrifast á nákvæmari og
betri greiningaraðferðir sem nú standa fagfólki til
boða, en vissan hluta fjölgunarinnar er erfitt að skýra
öðruvísi en að einhverfa sé að færast í aukana vegna
einhverra umhverfisþátta. Þetta kom fram í fyr-
irlestri sem franski barnageðlæknirinn og prófess-
orinn Eric Fombonne hélt í Reykjavík en prófessor
Fombonne, sem starfar við McGill-háskólann í Mont-
réal, er heimsþekktur fyrir rannsóknir sínar og
greinaskrif á sviði faraldsfræði.
Á sjöunda áratugnum greindust um fimm af hverj-
um tíu þúsund börnum með einhverfu, en í dag segir
prófessor Fombonne þessa tölu komna upp í sextíu
börn af hverjum tíu þúsund. „Faraldursfræði ein-
hverfu er viðkvæmt mál að fjalla um, en nýjustu tölur
gefa til kynna mjög aukna tíðni einhverfu,“ segir pró-
fessor Fombonne og bætir við að fagfólk sé vissulega
orðið betra í að greina og finna einhverfu, auk þess
sem skilgreiningar á henni hafi víkkað, en ljóst sé að
einhverfa sé nú orðin algengari en margir aðrir erfða-
sjúkdómar.
„Eftirspurn eftir þjónustu og meðferðarúrræðum
fyrir einhverf börn hefur aukist til muna. Það er mjög
mikilvægt að anna þeirri eftirspurn og veita þessum
börnum þá meðferð sem þau þurfa, því það er ljóst að
hægt er að hafa mikil áhrif á framvindu einhverf-
unnar með réttri meðferð. Þannig er hægt að spara
gríðarlegan kostnað í framtíðinni, því ef hægt er að
byrja að vinna snemma á einhverfunni með öflugri at-
ferlismeðferð getur margt breyst til batnaðar hjá
barninu og bæði barnið og fjölskylda þess verið í
betri stöðu. Við getum haft mikil áhrif á útkomu ein-
hverfunnar. Margir einhverfir geta orðið virkir þjóð-
félagsþegnar ef einhverfan greinist snemma og farið
er út í viðeigandi meðferð. Það er ekki hægt að lækna
einhverfu, en það er hægt að kenna einhverfum ýms-
ar leiðir til að lifa í samfélaginu.“
Snemmbúin greining og meðferð
spara gríðarlega fjármuni
Prófessor Fombonne segir óljóst hvaða umhverfis-
áhrif, ef einhver, hafi áhrif á tíðni einhverfu og marg-
ar tilgátur hafi komið fram varðandi þungamálma og
önnur efni í umhverfi. „Þó hafa þau gögn sem við höf-
um undir höndum ekki enn rennt stoðum undir þær
tilgátur.“ Í gær hélt prófessor Fombonne opinn fyr-
irlestur um geð- og þroskaraskanir leikskólabarni í
stofu 101 í Lögbergi. Hann segir þær hegðunar-, til-
finninga- og þroskaraskanir sem koma fram hjá börn-
um á leikskólaaldri geta haft skaðvænleg áhrif á að-
lögun þeirra í skóla og samfélagi, sem og velferð
fjölskyldna þeirra.
„Áður fyrr trúðu menn ekki að börn ættu við geð-
raskanir að stríða, en nú vitum við að á bilinu átta til
tíu prósent barna á aldrinum tveggja til fimm ára
eiga við geðraskanir að stríða,“ segir prófessor Fom-
bonne. „Ef við náum að greina þessar raskanir nógu
snemma getum við haft áhrif á farveg barnanna. Það
hefur sýnt sig að ef við náum að komast fyrir geð-
raskanirnar fyrir sjö ára aldurinn getur mjög góður
árangur náðst, en eftir það fara raskanirnar að fest-
ast í sessi.“
Prófessor Fombonne segir hegðunarraskanir og
mótþróahegðun eins og ofvirkni og athyglisbrest oft
koma fram hjá börnum á leikskólaaldri, en þá sé ein-
mitt auðveldast að komast fyrir þessar raskanir og
hjálpa börnunum. „Ef hægt er að vinna á þessum
röskunum svona snemma er hægt að spara heilbrigð-
iskerfinu og félagslega kerfinu gríðarlegt fjármagn,
því þessar raskanir geta ágerst mjög alvarlega og
leitt til andfélagslegra persónuleika,“ segir prófessor
Fombonne að lokum.
Franskur faraldursfræðingur fjallar um geðraskanir barna
Einhverfugreiningum
hefur fjölgað umtalsvert
Morgunblaðið/RAX
Prófessor Eric Fombonne
FORSETAKOSNINGAR