Morgunblaðið - 12.06.2004, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 12. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ENGINN sem fylgist með stjórnmálum getur
verið í vafa um að Ólafur Ragnar Grímsson kast-
aði sprengju inn í íslenskt samfélag með ákvörð-
un sinni um að synja staðfestingar á breytingum
á útvarps- og samkeppnislögum. Ljóst er að með
þessari aðgerð hefur hann gert forsetaembættið
að miðpunkti stjórnmálaátaka með þeim hætti
að þess eru engin fordæmi í 60 ára sögu lýðveld-
isins. Óhætt er að fullyrða að eðli embættisins
var breytt á afgerandi hátt með einni yfirlýsingu
á blaðamannafundi, án þess að á undan færu
eðlilegar og málefnalegur umræður um hlutverk
forseta og valdmörk hans gagnvart öðrum hand-
höfum ríkisvalds í landinu. Hvort sem mönnum
líkar það betur eða verr er niðurstaðan sú, að
forsetaembættið og sá sem því gegnir getur ekki
lengur talist sameiningartákn þjóðarinnar og
með því að blanda sér með jafn afgerandi hætti í
umdeilt pólitískt deilumál hefur Ólafur Ragnar
rofið þann frið, sem flestir landsmenn hafa talið
æskilegt að ríkti um forsetaembættið.
Fræðilegar vangaveltur verða
raunhæft vandamál
Skoðanir fræðimanna á sviði stjórnskip-
unarréttar hafa verið skiptar varðandi túlkun 26.
gr. stjórnarskrárinnar þar sem er að finna heim-
ild forseta til að synja lögum staðfestingar. Hafa
ýmsir fært fyrir því rök að í þessu tilviki hafi for-
seti aðeins formlegt vald en ekki efnislegt með
sama hætti og í öðrum tilvikum þegar stjórn-
arskráin felur forseta tiltekin verkefni. Aðrir
hafa lýst þessu valdi sem nokkurs konar stjórn-
skipulegum neyðarrétti, sem einungis beri að
beita í ítrustu tilvikum. Enn aðrir hafa svo lýst
þessari heimild þannig, að forseta sé nánast falið
frjálst mat á því hvort hann vilji staðfesta lög
með undirskrift sinni eða ekki. Þessi síðasti
skýringarkostur er að mati þess sem hér ritar
hæpnastur, en hann virðist hins vegar vera sá
sem Ólafur Ragnar valdi í þessu tilviki.
Hér gefst ekki kostur á að fara nánar út í þessa
þætti, en ljóst er að þau álitamál sem áður voru
viðfangsefni í fræðilegri umfjöllun eru nú orðin að
raunhæfu viðfangsefni og vandamáli. Fyrir liggur
sú pólitíska ákvörðun að efnt verði til þjóð-
aratkvæðagreiðslu síðar í sumar um löggjöfina og
mun Alþingi koma saman í næsta mánuði til að
setja lög um framkvæmdina. Almennt virðist ekki
mikill ágreiningur um tímasetningu atkvæða-
greiðslunnar og að mikilvægt sé að setja sérstök
lög um framkvæmd hennar, en hins vegar hafa
komið fram skiptar skoðanir um hvort setja eigi
sérstök skilyrði um lágmarksþátttöku til að hún
verði bindandi. Sá sem þetta ritar telur eðlilegt að
einhver slík skilyrði séu lögfest enda er um afar
afdrifaríka aðgerð að ræða þegar greidd eru at-
kvæði um það hvort lög sem sett eru með stjórn-
skipulega réttum hætti af Alþingi eigi að halda
gildi sínu eða ekki, og afar varasamt væri að
ákvörðun um slíkt réðist í kosningu sem fáir
tækju þátt í.
Skýringar vantar frá Ólafi Ragnari
Hvað sem þessum álitaefnum líður verður ekki
hjá því komist að fjalla um þau sjónarmið, sem
synjun Ólafs Ragnars byggðist á. Sú krafa er
jafnan gerð til bæði Alþingis og stjórnvalda að
rökstyðja ákvarðanir sínar með málefnalegum
sjónarmiðum. Sýnist ekki minni ástæða til að
gera slíka kröfu til þess sem tekur umdeildar
ákvarðanir í krafti forsetaembættisins. Í þessum
efnum liggur í sjálfu sér ekkert fyrir nema stutt-
orð yfirlýsing sem Ólafur Ragnar las á fyrr-
nefndum blaðamannafundi og enn hefur hann
ekki gefið kost á viðtölum eða svarað með öðrum
hæ
ákv
veg
gen
una
ski
A
byg
hlu
að
um
rét
Ský
vaf
alþ
stó
Me
leik
flut
me
þes
for
Geðþóttavald eða má
Eftir Birgi Ármannsson
’em
af
yf
fu
fæ
le
fo
ga
rík
VERÐBÓLGUDRAUGURINN
RUMSKAR
Annan mánuðinn í röð hefurverðbólga vaxið meira en al-mennt var búizt við. Í maí fór
hún yfir verðbólgumarkmið Seðla-
bankans, sem er 2,5%, og í Morg-
unblaðinu í gær segir Birgir Ísleifur
Gunnarsson seðlabankastjóri að
mikið þurfi að koma til, eigi verð-
bólgan ekki að fara yfir efri þol-
mörk bankans, sem eru 4%. Á árs-
grundvelli mælist verðbólgan nú
3,9%. Það, sem helzt veldur hækkun
verðlags nú eru miklar hækkanir á
verði húsnæðis og benzíns.
Til að leitast við að hemja verð-
bólguna hefur Seðlabankinn hækk-
að stýrivexti sína og nú hafa allir
viðskiptabankarnir fylgt í kjölfarið
með hækkun á óverðtryggðum vöxt-
um.
Auðvitað fer bæði um launþega og
atvinnurekendur þegar verðbólgu-
draugurinn rumskar með þessum
hætti. Verðbólgan étur upp kaup-
máttaraukningu almennings, sem
samið er um í kjaraviðræðum, þyng-
ir greiðslubyrði af verðtryggðum
lánum, og gerir rekstur fyrirtækja
erfiðari. Vaxtahækkanirnar þyngja
rekstur bæði heimila og fyrirtækja.
Að sjálfsögðu vill enginn, sem á
annað borð man þá tíma, snúa aftur
til vítahrings gengisfellinga, verð-
og launahækkana.
Það skiptir því miklu að bregðast
rétt við og rota vofuna á meðan hún
er enn í svefnrofunum. Birgir Ísleif-
ur Gunnarsson bendir í Morgun-
blaðinu í gær á að hugsanlega sé um
að ræða skammvinnt verðbólgu-
skot; þannig hafi benzínverð á
heimsmarkaði lækkað og gengi
krónunnar fari hækkandi. Þó er bú-
izt við því að Seðlabankinn verði
áfram að beita aðhaldssamri stefnu
og gera má ráð fyrir meiri vaxta-
hækkunum á næstunni.
Hins vegar dugir auðvitað ekki að
horfa til Seðlabankans eins til að
taka á vandanum. Ákvarðanir fyr-
irtækja á fjármálamarkaði skipta
t.d. talsverðu máli um það hvernig
til tekst, eins og dæmin sanna.
Þá er full ástæða til að ætlast til
að ríkisstjórnin beiti ríkisfjármál-
unum við hagstjórnina. Boðuð lækk-
un skatta mun stuðla að meiri kaup-
mætti almennings, en á móti verður
að spara í ríkisútgjöldunum. Eins
og Seðlabankinn benti á í Peninga-
málum sínum, sem komu út í byrjun
mánaðarins, verður að lækka rík-
isútgjöld til að draga úr innlendri
eftirspurn, því að annars lendir
meginþungi aðhaldsaðgerða á pen-
ingastefnunni, þ.e. vöxtunum. Það
kann ekki góðri lukku að stýra,
hvorki fyrir almenning né fyrirtæki.
FÆRRI HINDRANIR Á NORRÆNA
VINNUMARKAÐNUM
Það vekur eflaust furðu margra aðhálfri öld eftir að ákveðið var að
gera Norðurlöndin að sameiginlegum
vinnumarkaði, þurfi að setja fyrrver-
andi forsætisráðherra Danmerkur í
það verkefni að ryðja úr vegi hindr-
unum, sem torvelda norrænum borg-
urum að starfa eða stunda nám í öðru
norrænu ríki. Þetta er þó verkefnið,
sem Poul Schlüter hefur fengizt við
að undanförnu. Í viðtali við Morgun-
blaðið á fimmtudag segir hann að
reyndar séu grundvallaratriðin á
norræna vinnumarkaðnum í lagi, en
margar minni háttar hindranir valdi
fólki miklum óþægindum og gremju.
Schlüter nefnir ýmis dæmi. Í Svíþjóð
þarf kennitölu til að mega skrifa und-
ir húsaleigusamning, en fólk fær ekki
kennitölu nema vera komið með hús-
næði. Skattareglur eru mismunandi
milli landanna og koma upp ýmis
álitamál þegar fólk býr í einu landinu
og starfar í öðru, eins og hefur færzt
mjög í vöxt, ekki sízt eftir að Eyrar-
sundsbrúin tengdi saman Suður-Sví-
þjóð og Sjáland. Schlüter nefnir einn-
ig dæmi um finnsku konuna, sem býr
í Svíþjóð og giftist þarlendum manni,
starfar hins vegar í Noregi og enginn
vissi hver ætti að greiða henni fæð-
ingarorlof þegar hún varð barnshaf-
andi. Þá hafa komið upp margvísleg
vandamál varðandi gagnkvæma við-
urkenningu á iðnréttindum og æðri
menntun.
Þótt norrænu ríkin fimm eigi öll að-
ild að Evrópska efnahagssvæðinu,
þar sem á að heita sameiginlegur
vinnumarkaður, eru tengslin á milli
Norðurlandanna þó enn nánari – og
eiga að vera það, vegna sameiginlegr-
ar sögu, menningar og málsamfélags.
Eins og Poul Schlüter víkur að í við-
talinu, var norræni vinnumarkaður-
inn og vegabréfasambandið í raun
heimsviðburður á sínum tíma, á
sjötta áratug síðustu aldar var slíkt
enn langt undan í löndum Evrópu-
bandalagsins.
Það ber að varðveita og efla þann
árangur sem hefur náðst í samstarfi
Norðurlandanna og er að flestu leyti
einstakur. Það skiptir máli fyrir hið
pólitíska samband ríkjanna, en er
jafnframt efnahagslega mikilvægt,
ekki sízt fyrir Ísland. Norræni vinnu-
markaðurinn hefur að sumu leyti
þjónað hlutverki sveiflujöfnunar í ís-
lenzka hagkerfinu; bæði í lok sjöunda
áratugar síðustu aldar og upphafi
þess tíunda leituðu margir Íslending-
ar eftir vinnu í Skandinavíu þegar at-
vinnuástand versnaði hér á landi.
Ekki ber að gera lítið úr mikilvægi
slíks í litlu og sveiflukenndu hagkerfi
eins og því íslenzka.
Svo er aldrei að vita nema viðleitni
til að draga úr skriffinnskunni, þegar
fólk flytur frá einu norrænu ríki til
annars, verði til þess að hinir „dug-
legu embættismenn“ í norrænu ríkj-
unum, sem Poul Schlüter nefnir í við-
talinu, átti sig á því að það megi líka
minnka skriffinnskuna þegar þeir
eiga í hlut sem búa í viðkomandi landi
og eru ekki að fara neitt. Það væri
ánægjuleg aukageta.
R
onalds Reagans, 40.
forseta Bandaríkj-
anna, var minnst í
gær sem „mikils
manns“ og „forseta,
sem blásið hefði þjóð sinni í brjóst
nýjum eldmóði og breytt heims-
myndinni“. Var útför hans gerð
frá aðaldómkirkjunni í Wash-
ington að viðstöddu miklu fjöl-
menni en þaðan var kistan flutt til
Kaliforníu þar sem Reagan var
lagður til hinstu hvílu.
Kista Reagans var flutt á sér-
stökum líkvagi til kirkjunnar og
gekk Nancy, eftirlifandi eig-
inkona Reagans, á eftir henni inn
kirkjuna. Þar tók George W.
Bush, forseti Bandaríkjanna, á
móti henni og leiddi til sætis.
Í ræðu, sem Bush forseti flutti
við athöfnina, sagði hann, að
Reagan hefði trúað því, að allt
ætti sinn tilgang og þess vegna
bæri okkur skylda til að reyna að
gera guðs vilja.
„Hann trúði því, að góðir menn
reyndu að láta gott af sér leiða.
Hann trúði því, að mennirnir
væru góðir í hjarta sínu og hefðu
rétt til að vera frjálsir. Hann trúði
því, að tvískinnungur og for-
dómar væru það versta í fari
nokkurs manns,“ sagði Bush en
áður hafði faðir hans, George
Bush, fyrrverandi forseti, minnst
Reagans mjög hlýlega, auðmýkt-
ar hans og góðmennsku.
Saknar gamals vinar
Margaret Thatcher, fyrrver-
andi forsætisráðherra Bretlands
og náinn vinur Reagans, var við
útförina en sökum vanheilsu var
kveðja hennar flutt af myndbandi.
Sagði hún meðal annars:
„Við kveðjum nú mikinn for-
seta, mikinn Bandaríkjamann og
sjálf sé ég á bak miklum vini.
Reagan var svo glaðsinna maður,
að í návist hans var stundum auð-
velt að gleyma því mikla verkefni,
sem hann hafði tekist á hendur.“
Snemma í athöfninni las
Sandra Day hæstaréttardómari
upp úr sálmi, sem Reagan mat
mikils en í honum er talað um
„borgina í hæðunum“. Í forsetatíð
sinni sagði Reagan oft, að „við
ættum að vera eins og borgin í
hæðunum“ og átti þá við Banda-
ríkin.
Gífurleg gæsla
Þjóðarsorg var í Bandaríkj-
unum í gær í virðingarskyni við
Reagan og voru opinberar stofn-
anir lokaðar og einnig fjár-
málamarkaðir. Gífurleg örygg-
isgæsla var í Washington og
miklar umferðartakmarkanir.
Við athöfnina voru viðstaddir
fjórir fyrrverandi Bandaríkja-
forsetar, þeir George Bush, Bill
Clinton, Jimmy Carter og Gerald
Ford en af fulltrúum erlendra
ríkja má meðal annars nefna
Míkhaíl Gorbatsjev, fyrrverandi
leiðtoga Sovétríkjanna. Mörkuðu
samskipti þeirra Reagans og
samningar þáttaskil í sögu vorra
tíma.
Meðal þjóðarleiðtoga við útför-
ina voru Tony Blair, forsætisráð-
herra Bretlands, Gerhard
Schröder, kanslari Þýskalands,
Thabo Mbeki, forseti Suður-
Afríku, og Hamid Karzai, forseti
Afganistans.
Athafnir í tengslum við útförina
hófust síðastliðinn mánudag í
Kaliforníu þar sem Reagan bjó
lengst af ævinnar og þar var hann
lagður til hinstu hvílu, í eikarlundi
við bókasafnið, sem ber nafn
hans.
Minnst sem m
breytti heims
Útför Ronalds Reagans, 40. forseta
Bandaríkjanna, fór fram í gær í Wash-
ington að viðstöddu miklu fjölmenni
Washington. AP, AFP.
Nancy Reagan kyssir kistu e
ington. Þaðan var kistan flut
Til vinstri fyrir miðri mynd e
sætisráðherra Bretlands, ko