Morgunblaðið - 17.06.2004, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 17. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
F
rá árinu 1940 til 2003
voru haldnar um 460
þjóðaratkvæða-
greiðslur í Evrópu og
þar af hafa 330 þeirra
farið fram í Sviss. Í Danmörku, Ír-
landi, Frakkland og á Ítalíu hefur
einnig myndast hefð fyrir þjóðarat-
kvæðagreiðslum en annars staðar
hafa þær verið mun færri. Sviss-
lendingar, Írar og Frakkar hafa
ekki gert lágmarksþátttöku að skil-
yrði fyrir gildi þjóðaratkvæða-
greiðslu en í ítölsku stjórnar-
skránni er hins vegar gerð krafa
um 50% þátttöku. Engar reglur um
lágmarksþátttöku eru til hér á
landi.
Reglur um þátttökuskilyrði og
vægi atkvæða eru með ýmsu móti í
Evrópu. Í Danmörku er krafist
ákveðins atkvæðavægis til að fella
megi lög frá þinginu í þjóðarat-
kvæðagreiðslu. Í fjórum af fimm
þjóðaratkvæðagreiðslum sem fram
hafa farið hér á landi var einfaldur
meirihluti látinn nægja. Árið 1944
var kosið um hvort slíta ætti sam-
bandslagasáttmálanum og voru
ákvæði í sáttmálanum að 75% kosn-
ingaþátttöku þyrfti í þjóðarat-
kvæðagreiðslu um málið. Sömu
skilyrði voru sett í atkvæðagreiðslu
meðal Reykvíkinga um framtíð
Reykjavíkurflugvallar árið 2001. Í
kosningu um stjórnarskrá lýðveld-
isins árið 1944 var þess krafist að
meirihluti atkvæðabærra manna
væri samþykkur frumvarpinu.
Í fyrirhugaðri þjóðaratkvæða-
greiðslu um fjölmiðlalögin í sumar
hafa skilyrði um lágmarksþátttöku
komið til tals. Björn Bjarnason,
dómsmálaráðherra, hefur sagt að
ekki sé óeðlilegt að miða við 75%
lágmarksþátttöku og Geir H.
Haarde, fjármálaráðherra, hefur
sagt slíka reglu koma til greina.
Guðjón Arnar Kristjánsson, for-
maður Frjálslynda flokksins, sagði
að þátttökuskilyrði ætti
að vera a.m.k 25% en
Steingrímur J. Sigfús-
son, formaður Vinstri
grænna, sagði varhuga-
vert að gera slíkar kröf-
ur. Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir, varafor-
maður Samfylkingar-
innar, sagði hæpið að
þingið setti skilyrði um
þátttöku í þjóðarat-
kvæðagreiðslu eftir á.
Nýskipaðri nefnd lög-
fræðinga, sem á að undirbúa at-
kvæðagreiðsluna, hefur verið falið
að kanna hvort setja eigi slík skil-
yrði í sumar.
Ákveðinn lágmarksfjöldi
verður að vera á móti
lögum í Danmörku
Í dönsku stjórnarskránni er
kveðið á um að þriðjungur þing-
manna geti krafist atkvæðagreiðslu
um lög. Ef lögunum er hafnað í
þjóðaratkvæðagreiðslunni verða
30% atkvæðabærra manna að hafa
greitt atkvæði á móti lögunum til að
niðurstaðan sé gild. Sömu reglur
gilda um breytingar á reglum um
kosningaaldur, sem danska þjóðin
hefur kosið um fjórum sinnum síð-
an 1953. Breytingar á stjórnarskrá
Danmerkur verður að leggja í þjóð-
aratkvæði eftir að þingið hefur
samþykkt breytinguna á tveimur
þingum. Í atkvæðagreiðslunni
verður meirihluti kjósenda og
a.m.k 40% kosningabærra manna
að hafa samþykkt breytinguna til
að hún öðlist gildi.
Þriðjungur þingmanna í Svíþjóð
getur krafist þess að tillaga um
stjórnarskrárbreytingu sé lögð í
dóm sænsku þjóðarinnar. Til að
fella lögin verður meirihluti kjós-
enda að kjósa gegn lögunum og
fjöldi þeirra sem greiðir atkvæði
gegn lögunum verður að vera meiri
en helmingur þeirra sem skilaði
gildu atkvæði í atkvæðagreiðsl-
unni.
Ekki hefur enn komið til þess að
ákvæðinu sé beitt en þjóðarat-
kvæðagreiðslur í Svíþjóð um Evr-
ópusambandsaðild árið 1994 og
upptöku evrunnar í fyrra voru
t.a.m ekki háðar þessum skilyrð-
um, enda var niðurstaða þeirra
ekki lagalega bindandi. Þingmenn
höfðu hins vegar skuldbundið sig til
að fara eftir niðurstöðu hennar.
Norðmenn og Finnar gengu síð-
ast til þjóðaratkvæðis um aðild að
Evrópusambandinu árið 1994 og
voru niðurstöður atkvæðagreiðsl-
unnar ráðgefandi fyrir þjóðþingið,
sem fór eftir úrslitum hennar. Eng-
in skilyrði um lágmarksþátttöku
voru í kosningunum.
49,6% kosningaþátttaka dugði
ekki á Ítalíu árið 1999
Á Ítalíu hafa allmargar þjóðarat-
kvæðagreiðslur farið fram frá því
um 1980 og gerir ítalska stjórnar-
skráin kröfu um 50% þátttöku til að
niðurstaðan sé gild. Atkvæða-
greiðsla þar í landi
árið 1999 um breyt-
ingu á kosningakerf-
inu var ógild þar sem
þátttaka var 49,6% en
yfir 90% þeirra sem
kusu voru fylgjandi
breytingunum. Árið
eftir var aftur kosið
um lögin en þá var
kosningaþátttaka
32,5% og kosningin
því ekki heldur bind-
andi.
Indriði Haukur Indriðason, lekt-
or í stjórnmálafræði, segir að í
kosningunum hafi andstæðingar
tillögunnar m.a hvatt kjósendur til
að kjósa ekki. Árið 2001 var efnt til
þjóðaratkvæðagreiðslu um stjórn-
arskrárbreytingar sem fólust í því
að færa vald til sveitarstjórna en þá
voru ekki sett skilyrði um þátttöku.
Í þjóðaratkvæðagreiðslu sem
breska ríkisstjórnin stóð fyrir árið
1979 um hvort taka ætti upp þing í
Skotlandi og Wales, var sett skil-
yrði um að 40% kosningabærra
manna yrðu að samþykkja tillög-
una en það hlutfall náði
Þrátt fyrir að naumur m
hefði samþykkt lögin voru
því ekki bindandi. Slík skily
þó ekki fyrir hendi í kosn
aðild Bretlands að Evróp
laginu árið 1975 né þegar k
á nýjan leik þjóðþing í W
Skotlandi árið 1997. Í vor
fram frumvarp um þátttöku
í þjóðaratkvæðagreiðslum
þinginu en það náði ekki
ganga.
Ekki skilyrði um lágm
þátttöku í Sviss
Í Sviss er löng hefð fyr
lýðræði og þar hafa lan
þjóðaratkvæðagreiðslur í
farið fram. Til að knýja fra
aratkvæðagreiðslu um br
á stjórnarskrá landsins
leggja fram 100.000 undi
og með því að leggja fram
undirskriftir má fá fram þ
kvæðagreiðslu um lagafr
frá ríkisstjórninni. Ekki e
yrði um lágmarksþátttöku
vegar verður meira en he
Ólík skilyrði eru sett um þátttöku í
Rúmlega 460
greiðslur í E







 














 


 

 
! !"#$%
&'


(
)
(
*
(
+
)
*
)
)
(
(
(
(
)
,(
*
(






,
-!  ../ 0


,,
***0 

Rúmlega 460 þjóðaratkvæðagreiðslur
hafa verið haldnar í Evrópu frá 1940 og
330 þeirra hafa farið fram í Sviss. Árni
Helgason kynnti sér reglur um þátttöku-
skilyrði og vægi atkvæða í ýmsum Evr-
ópulöndum og ræddi við Björgu Thor-
arensen, prófessor í stjórnskipunarrétti,
um hugsanleg skilyrði fyrir þjóðar-
atkvæðagreiðslunni í sumar. Írskar nunnur greiða hér fóstureyðingar sem var ha
Atkvæða-
greiðsla á Ítalíu
var ógild þar
sem þátttaka
var 49,6% en yfir
90% þeirra sem
greiddu atkvæði
voru fylgjandi
breytingunum
17. JÚNÍ
Í dag eru 60 ár liðin frá stofnunlýðveldis á Íslandi, atburðarsem olli straumhvörfum í lífi ís-
lenzku þjóðarinnar. Þá vorum við
tiltölulega fátæk þjóð og ekki ein-
sýnt að lýðveldisstofnun mundi tak-
ast. Úrslitum réð að Bandaríkin við-
urkenndu hið unga lýðveldi og þá
fylgdu aðrar þjóðir í kjölfarið. Sjálf-
stæðisbaráttunni var þó ekki end-
anlega lokið fyrr en við náðum full-
um yfirráðum yfir auðlindum
hafsins í kringum landið. Það gerð-
ist hinn 1. desember, á fullveldis-
daginn, 1976, þegar síðasti brezki
togarinn sigldi á brott frá Íslands-
miðum. Í haust munu íslenzkir út-
gerðarmenn, sem nýta auðlindir
sem eru lögum samkvæmt í sameign
þjóðarinnar, í fyrsta sinn greiða
sérstakt gjald fyrir afnot af þeirri
auðlind. Það verða merk tímamót og
þá jafnframt tilefni til þess að hefja
undirbúning að nýjum aðgerðum til
þess að tryggja þjóðinni endurgjald
fyrir afnot einstakra aðila af öðrum
auðlindum sem teljast til sameignar
þjóðarinnar.
Fyrir 60 árum vorum við fátæk
þjóð. Í dag erum við í hópi auðug-
ustu þjóða heims og örfáar þjóðir
búa við betri lífskjör en við. Þetta er
mikill áfangi.
En einmitt vegna þess hversu
miklum árangri við höfum náð í lífs-
baráttunni er tímabært að huga að
ýmsum öðrum verðmætum.
Við þurfum að rækta tengslin við
sögu okkar betur. Ýmsar vísbend-
ingar eru um að yngri kynslóðir hafi
ekki nægilegan áhuga á og ekki
nægilega þekkingu á sögu íslenzku
þjóðarinnar. Erfitt er að skilja það
áhugaleysi og það þekkingarleysi.
Saga íslenzku þjóðarinnar í meira
en þúsund ár er merkileg saga.
Saga sjálfstæðisbaráttunnar er
sömuleiðis merkileg saga. Og veg-
ferð íslenzku þjóðarinnar frá fátækt
til velmegunar á 20. öldinni er þess
virði að kynnast henni, ekki sízt fyr-
ir þá sem njóta ávaxtanna af þeirri
baráttu. Hér hafa skólarnir miklu
hlutverki að gegna, ekki síður en
heimilin. Fyrirtæki og félagasam-
tök einnig. Það er t.d. til fyrirmynd-
ar hvernig Íslandsbanki er um þess-
ar mundir að rifja upp 100 ára
fjármálasögu, sem tengist þeim
banka sem nú starfar. Við eigum að
bera virðingu fyrir og hlúa að þeim
fyrirtækjum og félagasamtökum
sem hafa starfað svo lengi. Þau eru
ekki svo mörg. Sú tilfinning þarf að
ná til allra en ekki bara takmarkaðs
hóps.
Söguritun er mikilvæg í þessu
sambandi. Töluvert hefur verið
skrifað um aldamótapólitíkina og
uppbyggingu atvinnulífsins á þeim
tíma og söguleg umfjöllun um at-
burði síðustu áratuga, sérstaklega á
sviði utanríkis- og öryggismála, er
umtalsverð. Þó er enn margt ógert
á því sviði og í því sambandi má m.a.
nefna að skortur er á ítarlegri um-
fjöllun um bæði sambandslaga-
samninginn og lýðveldisstofnunina
og aðdraganda hennar. Það er líka
umhugsunarvert hvort hægt er að
segja þessa sögu einnig með öðrum
hætti, þ.e. í kvikmyndum, í sjón-
varpsþáttum, í leikhúsum o.s.frv.,
til þess að koma henni rækilegar til
skila.
Ræktun menningararfleifðar
okkar skiptir einnig miklu máli. Nú
er tímabært, eins og Morgunblaðið
hefur áður vikið að, að vinna skipu-
lega að því að tryggja að bækur og
önnur rit, sem varða sögu og menn-
ingararfleifð þjóðarinnar, séu alltaf
til, annaðhvort á prenti eða í net-
útgáfum. Landsbókasafn Íslands-
Háskólabókasafn hefur þegar hafið
merkilegt starf við að gera þjóð-
málablöð 19. aldarinnar og dagblöð
20. aldarinnar aðgengileg á Netinu,
sem mun opna landsmönnum nýjan
heim sögulegra upplýsinga. Einnig
að gefa út í handritum öll verk
helztu tónskálda 20. aldarinnar. Að
gefa út á diskum upptökur allra
verka helztu tónskálda 20. aldarinn-
ar. Að tryggja að upplýsingar verði
fyrir hendi um myndlistararf 20.
aldarinnar. Að halda til haga at-
hyglisverðri leiklistarsögu 19. og
20. aldarinnar.
Þessi rækt við sögu og menning-
ararfleifð mun stuðla að auknum
áhuga á og metnaði til að vernda ís-
lenzka tungu fyrir erlendum áhrif-
um. Við hljótum að líta á það sem
höfuðverkefni okkar að tryggja
stöðu íslenzkrar tungu í nútíð og
framtíð og ala nýjar kynslóðir upp í
virðingu fyrir tungunni. Íslenzkir
listamenn, á hvaða sviði lista sem
er, geta haft mikil áhrif í þessum
efnum með því að flytja verk sín á
íslenzku en ekki öðrum tungumál-
um. Í þeim efnum getum við Íslend-
ingar mikið lært af færeysku söng-
konunni Eivöru Pálsdóttur, sem
hefur sett svip á íslenzkt þjóðlíf síð-
ustu árin.
Á 60 ára afmæli lýðveldisins er
skylt að minnast þess að við höfum
verk að vinna, ekki sízt á sviði sögu
og menningar.
En jafnframt er nú ljóst að Al-
þingis og þjóðarinnar allrar bíður
það verkefni að skýra betur í endur-
skoðaðri stjórnarskrá grundvallar-
þætti íslenzkrar stjórnskipunar.
Ákvörðun núverandi forseta Ís-
lands um að staðfesta ekki fjöl-
miðlalögin svonefndu hefur leitt til
þess að við búum nú við stjórnkerf-
iskreppu. Það ákvæði stjórnarskrár
sem forsetinn byggir ákvörðun sína
á hefði fyrir löngu átt að hverfa við
endurskoðun stjórnarskrár. En
þrátt fyrir endurteknar tilraunir til
að ná samkomulagi um endurskoð-
aða stjórnarskrá hefur sú vinna
alltaf runnið út í sandinn. Ákvörðun
forseta leiðir hins vegar til þess að
nú er ekki hægt að ýta þeirri endur-
skoðun á undan sér. Það er aðkall-
andi verkefni, sem þó mun taka
nokkurn tíma að ráða fram úr. Það
er rétt og eðlilegt, í ljósi gjör-
breyttra aðstæðna, að þjóðin taki
ákvarðanir í ákveðnum málum í at-
kvæðagreiðslu, hvort sem er á
landsvísu eða í einstökum sveitar-
félögum. En það er engin þörf á því
að forseti Íslands hafi þar milli-
göngu.
Morgunblaðið flytur landsmönn-
um hamingjuóskir á þjóðhátíðar-
daginn.