Morgunblaðið - 17.06.2004, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. JÚNÍ 2004 35
ist ekki.
meirihluti
u úrslitin
yrði voru
ingu um
pubanda-
kosið var
Wales og
var lagt
uskilyrði
á breska
fram að
marks-
rir beinu
ngflestar
Evrópu
am þjóð-
eytingar
þarf að
irskriftir
m 50.000
þjóðarat-
rumvarp
eru skil-
u en hins
elmingur
af kantónum landsins að vera fylgj-
andi lögunum til að þau taki gildi. Í
maí í fyrra var t.d haldin þjóðarat-
kvæðagreiðsla um níu lagafrum-
vörp sama daginn. Meðal þeirra
lagafrumvarpa sem lögð voru fyrir
þjóðina voru frumvörp um áfram-
haldandi notkun kjarnorku, hvort
halda ætti fjóra bíllausa daga á ári
og aukin réttindi leigjenda.
Á Írlandi hafa 27 þjóðaratkvæða-
greiðslur verið haldnar frá árinu
1959 um breytingar á stjórnarskrá
landsins. Síðast var gengið til at-
kvæða samhliða Evrópuþingskosn-
ingunum á sunnudaginn þegar til-
laga um breytingar á reglum um
írskan ríkisborgararétt var sam-
þykkt í þjóðaratkvæðagreiðslu.
Engin skilyrði um lágmarksþátt-
töku eru fyrir hendi á Írlandi og
raunar má finna dæmi þess frá
1979 að breytingar á stjórnarskrá
hafi verið samþykktar í kosningum
með innan við 30% þátttöku.
Í frönsku stjórnarskránni er for-
setanum veitt heimild til að kalla til
þjóðaratkvæðagreiðslu um lög eða
sáttmála sem hafa áhrif á stjórn-
völd og stofnanir og hefur það
gerst níu sinnum frá stofnun
fimmta lýðveldis Frakklands árið
1958. Franska þjóðin kaus um Ma-
astricht-sáttmálann árið 1992 og
árið 2000 var þjóðaratkvæða-
greiðsla um styttingu á kjörtímabili
forsetans úr sjö árum niður í fimm.
Engin skilyrði um lágmarksþátt-
töku voru í þessum kosningum og
úrslit kosninganna árið 2000 voru
bindandi þrátt fyrir aðeins um 30%
kosningaþátttöku.
ESB-kosningar í
Austur-Evrópu
Ríki Austur-Evrópu gengu mörg
hver til þjóðaratkvæðagreiðslu í
fyrra um aðild að Evrópusamband-
inu.
Í Slóvakíu, Litháen og Póllandi
var skilyrði um 50% lágmarksþátt-
töku í kosningunum en í Póllandi
var jafnframt sett það skilyrði að ef
aðild yrði felld í atkvæðagreiðsl-
unni þyrfti tvo þriðju meirihluta
þingsins til að samþykkja aðildina.
Þátttökuskilyrði voru ekki í at-
kvæðagreiðslum í Tékklandi, Eist-
landi, Slóveníu, Ungverjalandi og
sömu sögu er að segja frá Möltu. Í
Lettlandi var skilyrði um að kosn-
ingaþátttaka yrði að ná a.m.k helm-
ingi þess fjölda sem kaus í þing-
kosningum 2002.
Í Svartfjallalandi og Serbíu hafa
forsetakosningar verið ógildar
undanfarin tvö ár vegna þess að
50% þátttökuskilyrði náðist ekki.
Um helgina fór fram fyrri umferð
forsetakosninganna í Serbíu, sem
er fjórða tilraunin til að fá niður-
stöðu í kosningarnar.
Í Þýskalandi, Hollandi og Lúx-
emborg hafa ekki verið haldnar
þjóðaratkvæðagreiðslur eftir síðari
heimsstyrjöld. Þýska stjórnarskrá-
in hefur að geyma ákvæði um þjóð-
aratkvæði og gerir kröfu um að
25% kosningabærra manna kjósi.
Engar reglur eru um
þjóðaratkvæða-
greiðslur í hollensku
stjórnarskránni. Í
Belgíu var síðast geng-
ið til þjóðaratkvæðis
árið 1950 en Guy Ver-
hofstadt, forsætisráð-
herra Belgíu, tilkynnti
hins vegar nýlega að
ráðgefandi þjóðarat-
kvæðagreiðsla yrði
haldin um stjórnar-
skrá Evrópusam-
bandsins.
Þjóðaratkvæðagreiðslur hafa
verið sjaldgæfar á Spáni, Grikk-
landi, Portúgal og í Austurríki eftir
seinni heimsstyrjöld. Portúgalir,
sem gera kröfu um 50% kosninga-
þátttöku til að niðurstaðan sé laga-
lega bindandi, héldu þjóðarat-
kvæðagreiðslu um lög um
fóstureyðingar árið 1998. Naumur
meirihluti felldi löggjöfina en kosn-
ingaþátttaka var ekki nóg til að
gera niðurstöðuna bindandi. Aust-
urríska stjórnarskráin gerir kröfu
um meirihluta atkvæða í þjóðarat-
kvæðagreiðslu, en ekki þátttöku-
skilyrði.
Danska reglan að ýmsu
leyti skynsamleg
Björg Thorarensen, prófessor í
stjórnskipunarrétti, segir að
danska reglan sé að mörgu leyti
skynsamleg fyrir okkur, sérstak-
lega ef settar verða reglur um þjóð-
aratkvæðagreiðslur til frambúðar.
Björg segir að tvær spurningar
hafi vaknað í tengslum við hugs-
anleg skilyrði um þjóðaratkvæða-
greiðslurnar. Annars vegar hvort
stjórnarskrárákvæðið sem slíkt
heimili lagasetningu sem þrengi
skilyrði um þátttöku og segir Björg
að í ljósi þess að 26. gr. mæli ekki
fyrir um hvernig atkvæðavægi
skuli háttað megi álykta að sú al-
menna regla gildi að átt sé við
meirihluta greiddra atkvæða. „Sá
skilningur fær stoð í greinargerð
með þessu ákvæði í frumvarpinu til
stjórnarskipunarlaga frá 1944, en
þar segir að frumvarpið falli aftur
úr gildi ef það fær ekki meirihluta
við atkvæðagreiðsluna,“ segir
Björg.
Hin spurningin snúi að því hvort
rétt sé að setja í stjórnarskrá nán-
ari reglur um skilyrði þátttöku í
þjóðaratkvæðagreiðslu við þessar
aðstæður, t.d. um lágmarkskosn-
ingaþátttöku eða hversu hátt hlut-
fall greiddra atkvæða þurfi til að
synja um samþykki frumvarps.
Björg telur dönsku regluna um
ákveðið vægi atkvæða að ýmsu
leyti skynsamlegri til að endur-
spegla afstöðu þjóðarinnar en regl-
ur um lágmarksþátttöku og slík
regla geti komið til álita hér á landi,
einkum ef settar verða reglur um
þjóðaratkvæðagreiðslur til fram-
búðar.
Björg segir stjórnarskrána til-
greina á tveimur stöðum tiltekna
útfærslu á þjóðaratkvæðagreiðslu,
annars vegar í 11.
grein um frávikningu
forseta, þar sem kraf-
ist er einfalds meiri-
hluta greiddra at-
kvæða og svo hins
vegar í 81. grein sem
setti strangari skilyrði
fyrir samþykki stjórn-
arskrárinnar árið
1944, þess efnis að
meirihluti allra kosn-
ingabærra manna
þyrfti að samþykkja
hana. „Þá er samkvæmt 2. mgr. 79.
gr. stjórnarskrárinnar skylt að
bera lög um breytingu á kirkju-
skipan ríkisins undir þjóðarat-
kvæði án frekari tilgreiningar. Er
þar væntanlega gengið út frá al-
mennu reglunni um einfaldan
meirihluta greiddra atkvæða fyrst
annars er ekki getið,“ segir Björg.
í þjóðaratkvæðagreiðslum í Evrópuríkjum
þjóðaratkvæða-
Evrópu frá 1940




 !
)
(
)
-
(
+
.
(
/
.
(
(
)
(
.
)(/
(
(





)
(
(
0
)
*
(
(
).
0.
(
(
)
*
)
)+(
*
(




(
(
(
)
(
)
(
(
,
0
(
(
(
(
(
).
)
(


 
*
)
)
),
)
).
0
*
*/
+)
(
(
*
*
+
..(
+
(



1  0  23334
 ***  
Morgunblaðið/Ómar
Reuters
atkvæði í þjóðaratkvæðagreiðslu á Írlandi um
aldin fyrir rúmum tveimur árum.
AP
Stuðningsmenn og andstæðingar evrunnar í Svíþjóð bítast um hylli kjós-
enda fyrir þjóðaratkvæðagreiðsluna um evruna í fyrra.
arnihelgason@mbl.is
TENGLAR
..................................................
www.electionsguide.org
Á Írlandi má
finna dæmi
þess að
breytingar
á stjórnarskrá
hafi verið
samþykktar
með innan við
30% þátttöku
Forseti Írans sagði í gær, aðsamþykkti Alþjóðakjarn-orkumálastofnunin, IA-EA, harðorða ályktun frá
Evrópuríkjunum, kynni Íransstjórn
að hætta öllu samstarfi við hana.
Mohammad Khatami, forseti Ír-
ans, sagði, að yrði ályktunin sam-
þykkt, teldu Íranir sér ekki lengur
skylt að hætta auðgun úrans eða
leyfa eftirlit á vegum IAEA í landinu.
Kenneth Brill, sendiherra Bandaríkj-
anna hjá IAEA, sagði í gær, að yf-
irlýsing Khatamis væri ekkert annað
en hótun og sýndi, að Íranar hefðu
eitthvað að fela. Khatami lagði þó
áherslu á, að Íransstjórn hygðist ekki
segja upp samningnum um bann við
útbreiðslu kjarnavopna á næstunni.
Í ályktuninni, sem nú er verið að
ræða, er hvatt til, að eftirlit verði
stóraukið í Íran og jafnframt er
klerkastjórnin í landinu harðlega
ávítuð fyrir að hafa ekki eytt öllum
grunsemdum um, að verið sé að vinna
að smíði kjarnavopna með friðsam-
lega kjarnorkunýtingu að yfirvarpi.
Bætt samskipti
við Evrópu í hættu
Ljóst er, að Íranar hafa áhyggjur
af ályktunartillögu Evrópuríkjanna
enda voru það stóru ríkin þrjú í Evr-
ópusambandinu, sem miðluðu málum
milli þeirra og IAEA í október sl. og
tryggðu áframhaldandi samstarf við
stofnunina. Í framhaldi af því voru
Írönum gefin fyrirheit um aukin
verslunarviðskipti.
Hugsast getur, að þessi mjúka að-
ferð Evrópuríkjanna í samskiptunum
við Íran gangi ekki upp. Þótt eftirlits-
mönnum IAEA hafi orðið tíðförult til
Írans, þá er niðurstaðan samt sú, að
þeir vita ekki hvort Íranir halda
áfram kjarnorkuvopnaáætlunum sín-
um á laun. Íranir vita það einir. Þeir
eru gamalt stórveldi og vilja vera það
áfram. Kom það berlega fram hjá
Kamal Kharrazi, utanríkisráðherra
Írans, er hann sakaði stóru Evrópu-
ríkin, Bretland, Frakkland og Þýska-
land, um að hafa látið undan þrýsting
frá Bandaríkjunum.
„Íran verður að taka alvarlega,“
sagði Kharrazi. „Íran er öflugt ríki og
á því að fá viðurkenningu sem eitt af
kjarnorkuríkjunum. Hjá því verður
ekki komist.“
Kharrazi var ef til vill að gefa eitt-
hvað í skyn með þessu en opinberlega
halda Íranir því fram, að þeir hyggist
aðeins nota kjarnorkuna til raf-
magnsframleiðslu. Því trúa þó fáir og
margir óttast, að Íranir séu aðeins að
vinna sér tíma. Þeir eru nú í þann
veginn að hefja smíði á kjarnakljúf,
sem er of lítill til rafmagnsfram-
leiðslu en mjög hentugur til að fram-
leiða plútón, og vestrænar leyniþjón-
ustur grunar, að áfram sé unnið að
kjarnorkuvopnaáætluninni á leyni-
legum stöðum. Afstaða Bandaríkja-
stjórnar er sú, að deilunni um kjarn-
orkumál Írana verði vísað beint til
öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna en
við það hefur hún ekki haft stuðning
innan IAEA hingað til.
Saka Kínverja
um stuðning á laun
Í nýrri skýrslu einnar nefndar
Bandaríkjaþings er því haldið fram,
að Kínverjar styðji Írani á laun í
kjarnorkumálunum. Sagt er, að
írönsk pappírsfyrirtæki hafi keypt
ýmsan búnað í Kína (og öðrum lönd-
um) til að nota við leynilega vopna-
framleiðslu og fram kemur í skýrsl-
unni, að sést hafi til 50 kínverskra
sérfræðinga í úrannámu í Saghand í
Íran. Þá er sagt, að kínverskir og
norður-kóreskir sérfræðingar hafi
séð um að koma upp skilvindum til að
auðga úran í borginni Isfahan.
Það er einkum tvennt, sem veldur
eftirlitsmönnum IAEA áhyggjum.
Það fyrra er, að þeir hafa fundið
merki um mjög auðgað úran í Íran og
hið síðara er rannsóknir og vinna Ír-
ana að smíði P-2-skilvindna en með
þeim er unnt að framleiða úran í
kjarnavopn. Eftirlitsmennirnir segj-
ast vera alveg vissir um, að Íranir
hafi fengið ýmsan búnað og áætlanir
um auðgun úrans frá sama seljanda
og Líbýustjórn skipti við á sínum
tíma en hún viðurkennir það, sem Ír-
anir gera ekki, að með þeim hafi fylgt
nákvæmar leiðbeiningar um smíði
kjarnorkusprengju.
Gætu brugðist
við af hörku
Verði hin harðorða ályktun Evr-
ópuríkjanna samþykkt innan Al-
þjóðakjarnorkumálastofnunarinnar
mun koma í ljós hvort Íranir standi
við hótanirnar, hætti öllu samstarfi
við IAEA og taki aftur til við að
auðga úran. Trúlega búast þeir við,
að Evrópuríkin muni lítið geta gert í
þeirri stöðu en það er þó ekki rétt.
Evrópuríkin gætu beitt því bitra
vopni, sem er efnahagslegar refsiað-
gerðir.
60% írönsku þjóðarinnar eru undir
30 ára aldri og atvinnuleysið gífur-
legt. Íranir þurfa því á að halda allri
þeirri verslun og allri þeirri fjárfest-
ingu, sem þeir geta orðið sér úti um.
Hún mun ekki koma frá Bandaríkj-
unum, sem beita Írani refsiaðgerð-
unum nú þegar, heldur frá Evrópu og
Japan. 40% innflutnings í Íran koma
nú frá Evrópusambandsríkjunum og
þau og Japan standa að mestu undir
erlendri fjárfestingu í landinu. Evr-
ópuríkin þyrftu ekki að beita þessu
vopni nema að mjög takmörkuðu
leyti til að neyða Írani til að hugsa
sinn gang.
AP
Mohamed ElBaradei, yfirmaður IAEA, svarar spurningum fréttamanna.
Hann sagði á mánudag, að skýringar Íransstjórnr á ýmsu varðandi kjarn-
orkumálin væru síbreytilegar og oft mjög mótsagnakenndar.
Kjarnorku-
deilan við Írana
blossar upp
Íransstjórn hótar að hætta samstarfi við
IAEA verði harðorð ályktun samþykkt
Teheran. AFP.