Morgunblaðið - 18.07.2004, Síða 12

12 SUNNUDAGUR 18. JÚLÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
E
ru allir jafnir fyrir
lögunum eða eru
sumir jafnari en
aðrir? Þessari
spurningu sem virð-
ist auðsvarað verður
að svara neitandi
þegar að því kemur
að ákveða hversu mikillar friðhelgi
einkalíf fólks eigi að njóta. Það hefur
verið staðfest í mörgum dómum
Mannréttindadómstóls Evrópu að
stjórnmálamenn verða að una því
umfram aðra að einkalíf þeirra sé
grandskoðað. Að minnsta kosti á það
við þegar um er að ræða atriði sem
snerta opinbera framgöngu þeirra
eða þegar þeir hafa sjálfir kosið að
fjalla um atriði úr einkalífi sínu.
Rökin eru þau meðal annars að
stjórnmálamenn bjóði sig vitandi vits
fram til opinberra starfa og verði í
staðinn að sæta því að einkalíf þeirra,
að minnsta kosti að vissu marki, sé
tekið til skoðunar.
Ekki hefur hins vegar legið fyrir
að hve miklu leyti frægt fólk, nýtur
einkalífsverndar samkvæmt Mann-
réttindasáttmála Evrópu og mis-
munandi er eftir löndum hve rík sú
vernd er. Háttsemi svokallaðra pap-
arazzi ljósmyndara sem sitja um
fræga fólkið til að ná af því myndum
varð mjög umtöluð eftir dauðaslys
Díönu prinsessu í París 1997. Þing
Evrópuráðsins samþykkti í kjölfarið
ályktun um þetta efni. Hún er þó
ekki bindandi að neinu leyti en gaf
vísbendingu um að tími þætti kominn
til að hnykkja á því að réttur fjöl-
miðla til að eltast við og birta myndir
af frægu fólki væri ekki ótakmark-
aður. Var þar meðal annars lagt til að
aðildarríkin breyttu lögum sínum á
þann veg að gera fólki kleift að verj-
ast ágangi ljósmyndara.
Á stöðugum flótta
Í nýjum dómi mannréttindadóm-
stólsins í máli Karólínu prinsessu af
Mónakó gegn Þýskalandi (24. júní
2004) eru lagðar línur að þessu leyti.
Karólína hefur í mörg ár reynt að
verjast ásókn fjölmiðla í ýmsum Evr-
ópulöndum og hefur ekki viljað una
því að fylgst sé með henni og fjöl-
skyldu hennar hvert fótmál. Snerist
mál þetta um birtingu fjölda mynda
af henni í þýsku blöðunum Bunte,
Freizeit Revue og Neue Post á ár-
unum 1993 og 1997. Voru myndirnar
teknar án hennar samþykkis á al-
mannafæri þar sem hún sat á veit-
ingastöðum, var á gangi úti á götu, á
skíðum eða á baðströnd, ýmist ein
eða með kærasta sínum. Þýski
stjórnlagadómstóllinn taldi rétt að
draga markalínu eftir því hvort við-
komandi væri afsíðis eða ekki. Miða
bæri við það hvort augljóst væri að
viðkomandi hefði dregið sig í hlé,
greinilega í þeim tilgangi að fá að
vera í friði og þar sem þeir hegðuðu
sér öðru vísi en þeir myndu gera inn-
an um almenning. Þannig taldist
réttur á henni brotinn þar sem hún
sat að snæðingi með unnusta sínum
úti í horni á veitingastað þar sem hún
var greinilega að reyna að vera í friði.
Hins vegar taldist leyfilegt að birta
af henni myndir á hestbaki eða á
reiðhjóli innan um almenning. Þýski
stjórnlagadómstóllinn vildi ekki
meina að það skipti máli í hvaða til-
gangi myndirnar væru teknar. Ekk-
ert væri í sjálfu sér athugavert við að
fjölmiðlar fylgdust með frægu fólki
og segðu af því fréttir. Almenningur
ætti rétt á slíku léttmeti alveg eins og
öðrum upplýsingum. Væri raunar að
verða sífellt erfiðara að greina af-
þreyingu og alvarlegan fréttaflutn-
ing að.
Mannréttindadómstóllinn vildi
hins vegar ganga mun lengra. Kváð-
ust dómararnir ekki sjá að myndirn-
ar og textinn við þær væru á nokkurn
hátt framlag til umræðu sem varðaði
almenning. Eingöngu væri verið að
rekja atriði úr einkalífi hennar. Al-
menningur ætti ekki rétt á að vita
hvar Karólína væri né hvernig hún
hegðaði sér í einkalífi sínu jafnvel
þótt hún léti sjá sig á stöðum sem
væru ekki fáfarnir eða teldust af-
markað rými og jafnvel þótt hún
væri vel þekkt. Hefði Þýskaland því
brotið gegn 8. grein sáttmálans með
því að láta undir höfuð leggjast að
veita henni tilhlýðilega réttarvernd.
Friðhelgi einkalífs ekki síður
mikilvæg en fjölmiðlafrelsið
Þessi dómur hefur vakið mikla at-
hygli enda um hálfgert reiðarslag að
ræða fyrir evrópsk vikublöð sem
þrífast bókstaflega á því að birta
myndir af frægu fólki, gjarnan leik-
urum, fjölmiðla-, íþrótta- og popp-
stjörnum, helst teknar án vitundar
þess.
Nokkrar meginályktanir sem
draga má af dómnum eru þessar:
Tjáningarfrelsi og friðhelgi einka-
lífs eru jafnmikilvæg réttindi sem
verðskulda sömu vernd. Sérstaklega
verður að vera á varðbergi vegna
nýrrar fjölmiðlatækni sem gerir
vernd friðhelgi einkalífs ennþá erf-
iðari en fyrr.
Stjórnvöldum í aðildarríkjum sátt-
málans ber ekki einungis að halda að
sér höndum gagnvart einkalífi ein-
staklinga heldur ber þeim að grípa til
virkra aðgerða, ef nauðsyn krefur í
formi lagasetningar, til að verja
einkalíf manna árásum frá öðrum
þjóðfélagsþegnum, þ.m.t. fjölmiðl-
um, og gera þeim kleift að ráða því
hvernig myndir sem af þeim eru
teknar eru notaðar.
Meginviðmið varðandi mat á því
Fótunum kippt undan
Reuters
Lögmaður Karólínu prinsessu, Matthias Prinz, heldur uppi stækkaðri eftirprentun af ljósmynd, sem birtist af henni á
hestbaki í þýsku blaði, við málflutning fyrir Mannréttindadómstólnum í Strassborg.
Lög og réttur
eftir Pál
Þórhallsson
L
engi vel þekktist nærgöngul
umfjöllun um einkalíf
þekktra Íslendinga, í stíl við
það sem tíðkast í erlendum
götu- og vikublöðum, varla í hér-
lendum fjölmiðlum. En á því hefur orð-
ið breyting á síðasta áratug, einkum
með tilkomu blaða á borð við Séð og
heyrt og DV í núverandi mynd. Al-
menningur getur nú fylgst grannt með
því hverjir úr hópi „fræga fólksins“ eru
að draga sig saman, eignast börn eða
skilja, gjarnan með flennistórum og lit-
ríkum myndskreytingum.
Eftir því sem næst verður komist
hafa siðanefnd Blaðamannafélags Ís-
lands ekki borist kærur vegna mála
sem telja mætti sambærileg við það
sem Mannréttindadómstóllinn felldi
nýlega úrskurð um og fjallað er um í
grein Páls Þórhallssonar hér á síðunni.
En vart fer á milli mála að sitt sýnist
hverjum um æ nærgöngulli umfjöllun
sumra fjölmiðla um einkahagi nafntog-
aðs fólks.
Fagnar úrskurðinum
Sigrún Jóhannesdóttir, forstjóri
Persónuverndar, segir að allir sem láti
sig verndun einkalífsins varða hljóti að
fagna úrskurði Mannréttinda-
dómstólsins. Það hafi verið gert á
fundi systurstofnana Persónuverndar
nýlega.
„Á þessum vettvangi hefur lengi
verið rætt um það að hvaða marki fólk
kasti einkalífsréttinum fyrir róða þeg-
ar það verður opinber persóna,“ segir
Sigrún. „Í málum sem þessu, þar sem
rétturinn til tjáningarfrelsis og rétt-
urinn til einkalífs rekast á, hefur tján-
ingarfrelsið gjarnan vegið þyngra. En
af dómum síðustu ára tel ég að draga
megi þá ályktun að það sé ekki sjálf-
gefið að tjáningarfrelsið, sem fjöl-
miðlar hafa borið fyrir sig, verði alltaf
ofan á.“
Telur dóminn ganga of langt
Kristján Þorvaldsson, annar rit-
stjóra Séð og heyrt, er á öðru máli.
Hann kveðst ekki hafa lesið úrskurð
Mannréttindadómstólsins í heild, en af
fréttaumfjöllun að dæma telji hann að
dómurinn gangi of langt. „Meginreglan
er sú að opinberar persónur mega
þola afskipti fjölmiðla af einkalífi sínu.
Hjá okkur á Séð og heyrt reynum við
aftur á móti að sýna fólki eins mikla til-
litssemi og hægt er. Okkur líður best
Rétturinn til friðhelgi einkalífsins
Það hefur löngum verið álitaefni hversu langt fjöl-
miðlar megi ganga í umfjöllun sinni um einkalíf
„fræga fólksins“. Nýlegur úrskurður Mannréttinda-
dómstóls Evrópu í máli Karólínu prinsessu af Móna-
kó er talinn geta markað tímamót í þessum efnum.
Reuters
Karolína prinsessa af Mónakó umkringd ljósmyndurum í Cannes.