Morgunblaðið - 18.07.2004, Síða 43

MENNING
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. JÚLÍ 2004 43
A partnership between Handelshøjskolecentret and CEUS
www.leisuremanagement.dk
Sports
Management
Arts and Culture
Management
Tourism
Management
Bachelor of Leisure Management
A global educational experience in Denmark
HandelshøjskolecenterStorstrøm
Þriðjudagstónleikar
20. júlí kl. 20:30
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar,
Laugarnestanga 70, 105 Rvík.
www.lso.is - lso@lso.is
B-Sharp jazz kvintettinn:
Simon Jermyn, Jóel Pálsson,
Ólafur Jónsson, Þorgrímur Jónsson
og Erik Qvick flytja eigin jazzverk,
einnig verk eftir Reid Anderson
og Per „Texas“ Johansson.
27. júlí kl. 20:30
Tékkneski kammerhópurinn
Musica ad Gaudium ásamt
Eydísi Franzdóttur óbóleikara flytja
m.a. tékkneska barrokktónlist.
EINAR Már Jónsson, sagnfræð-
ingur og sérfræðingur í miðöldum,
kennir um víkingatímann við Sor-
bonne-háskóla í París. Hann hefur
kennt þar síðan á sjöunda ára-
tugnum.
Á hverju ári talar Einar Már um
Íslendingasögur eða um miðaldir á
Íslandi. Hann minnir líka á Eirík
rauða í sögu Grænlands. „Ég hef
verið á Grænlandi nokkrum sinn-
um, en ég kann því miður ekki að
tala grænlensku,“ segir Einar
Már.
Damien Degeorges, franskur
stúdent við Sorbonne, sem skipu-
lagt hefur sýningu um Grænland í
skólanum, segir að nemendur við
skandinavísku deildina séu mjög
hrifnir af Einari og kitlandi ís-
lenskum hreim hans. „Vinsældir
hans minnka þó eftir prófið sem
er ekki einfalt,“ segir Degeorges á
ágætri íslensku.
Einar Már Jónsson, kennari við Sorbonne-háskóla í París.
Víkingur við Sorbonne
Það sætir tíðindum þegarópera er frumflutt á Íslandi.Þegar við bætist að viðfangs-
efnið er rammíslenskt, sperrast eyr-
un ósjálfrátt, og nafnið: Fóstur-
landsins Freyja. Tilfellið er nú samt
að hér er ekki um íslenska óperu að
ræða, heldur franska, samda á ár-
unum 1908–1910 af franska tón-
skáldinu Joseph-Guy Ropartz.
Óperan var frumflutt í Borgarleik-
húsinu í Nancy 1912 og ári seinna í
Opéra Comique í París við mjög
góðar undirtektir, enda höfund-
urinn þekktur í tónlistarlífi Frakka.
Sjálfsagt hafa margir samverk-
andi þættir orðið til þess að óperan
féll í einhvers
konar
gleymsku; fyrri
heimsstyrjöldin
var að hefjast
og ef til vill hafa nýir straumar í tón-
list kannski eitthvað haft með það
að gera.
En fyrir okkur Íslendinga hlýtur
þetta verk að vera athyglisvert; þar
sem sögusviðið er Ísland. Franskur
sjómaður kemst af í skipsstrandi og
er bjargað af bóndanum á næsta bæ.
Dóttir bóndans og sjómaðurinn
verða ástfangin og úr því spinnst
mögnuð dramatík. Sagan er sann-
söguleg, byggð á sjóslysi sem varð
við Vestra-Horn í Hornafirði 1873,
en hana samdi rithöfundurinn Le
Goffic. Söguna mátti lesa í Lesbók í
gær, í þýðingu Elínar Pálmadóttur
blaðamanns, sem er afar fróð um
hagi og sögu franskra skútusjó-
manna hér við land, og hefur ritað
fjölmargt um það efni.
Tónskáldið, Joseph-Guy Ropartz,
las smásöguna og bað Le Goffic um
að semja óperutexta úr efninu. Tón-
listin er gegnsamin í anda síðróm-
antíska tímabilsins og minnir um
sumt á Puccini, Strauss og jafnvel
Wagner. Hún er að sögn þeirra sem
heyrt hafa, safarík, fögur og drama-
tísk.
  
Svo virðist sem Íslendingum hafiekki verið kunnugt um þessa
tónsmíð, enda tónskáldið að mestu
fallið í gleymsku, þrátt fyrir tals-
verðar vinsældir í sínum samtíma.
Þá gerðist það að Leifur Árnason,
flugstjóri og tónlistarunnandi, rakst
á geisladisk með óperunni í stórri
plötubúð í Boston og færði Jónasi
Ingimundarsyni hann við heimkom-
una.
Nú hefur Albert Eiríksson, for-
stöðumaður safnsins Fransmenn á
Íslandi á Fáskrúðsfirði, lagt drög að
frumflutningi verksins á Íslandi, og
umgjörðin er viðeigandi; frumflutn-
ingurinn verður í tónleikaformi á
árlegum Frönskum dögum á Fá-
skrúðsfirði 23. júlí, þegar tengsl-
anna við frönsku skútusjómennina
er minnst, og á Höfn í Hornafirði
daginn eftir. Flytjendur verða
söngvararnir Sigrún Hjálmtýsdótt-
ir, Bergþór Pálsson, Gunnar Guð-
björnsson og Helga Bryndís Magn-
úsdóttir píanóleikari.
Það hlýtur að teljast merk-
isviðburður að óperan Fósturlands-
ins Freyja skuli nú flutt á Íslandi í
fyrsta sinn. „Fundur“ Leifs Árna-
sonar í plötubúðinni í Boston hlýtur
að kveikja spurningar um hvort
fleiri erlend listaverk, svo nátengd
sögu Íslands, kunni að finnast víðar.
Vafalaust er það. Ferðasögur er-
lendra rithöfunda frá Íslandi á öld-
um áður eru nokkrar til, og sumar
þeirra gefa afar forvitnilega og
skemmtilega sýn á land og þjóð séð
með gests auga þeirra tíma.
En ópera er stærri í sniðum, og
talsvert meira áræði og fyrirhöfn
þarf til að koma slíku verki á fram-
færi við þjóðina en einni bók. Það
vill til að sönghlutverk í Fóstur-
landsins Freyju eru aðeins þrjú, og
hljómsveitarparturinn verður leik-
inn á píanó. Þetta er einfölduð út-
gáfa verksins, sem dugar þó von-
andi til að gefa okkur innsýn í
athyglisvert verk sem snertir sögu
okkar og veruleika. Framtak Al-
berts Eiríkssonar, forstöðumanns
franska safnsins fyrir austan, að
ráðast í það að koma verkinu upp
fyrir Íslendinga, ber því að lofa.
En hvers vegna kýs Frakki, uppi
um aldamótin 1900, að semja óperu
um sinn samtíma? Og hvers vegna
heyrum við aldrei íslenskar óperur
um okkar samtíma. Fyrri spurning-
unni er auðsvarað; tíðarandi og hefð
réðu því að óperutónskáld á meg-
inlandi Evrópu sáu enga ástæðu til
að gera það ekki. Sú tíð var liðin að
ópera þyrfti endilega að hverfast
um goðasagnir og löngu fyrnd æv-
intýri. Samtíminn var líka spenn-
andi og viðfangsefnin úr honum
næg.
En hvaða óperur byggðar á ís-
lenskum samtíma höfum við séð?
Þær eru teljandi á fingrum ann-
arrar handar þótt íslenskar óperur
slagi nú upp í fjórða tuginn.
  
Það hlýtur að hafa verið nokkurdirfska hjá Joseph-Guy Rop-
artz að semja óperu byggða á lífi
sem tiltölulega fáir Frakkar þekktu
af eigin raun. En sagan var engu að
síður áhugaverð. Óperan var þrátt
fyrir allt sett upp í héraði, og í kjöl-
farið við stórt óperuhús í höf-
uðborginni, París. Erfitt er að geta
sér til um hver framtíð verksins
hefði getað orðið, hefði það verið
búið að skjóta traustari rótum og
fara víðar fyrir stríðið.
Óperuhúsum um allan heim er oft
legið á hálsi fyrir að taka ekki sam-
tímaverk til sýninga. Rök óperuhús-
anna eru oft þau að slíkt kosti of
mikla áhættu; mun meiri en þá sem
fylgir því að taka til sýninga verk
sem fólk þekkir þegar. Getur verið
að eitthvert samband sé á milli þess-
arar tilhneigingar óperuhúsanna,
og þeirrar tilhneigingar tónskálda í
dag að byggja ný verk sín frekar á
sögum úr fortíðinni, sögum sem fólk
þekkir? Eða eru sögur fortíðarinnar
einfaldlega svona miklu meira
heillandi en sögurnar í samtím-
anum? Getur verið að tónskáld sam-
tímans séu með þessu að einhverju
leyti, meðvitað eða ómeðvitað, að
koma til móts við kröfu óperuhús-
anna um „kunnugleika“ þeirra
verka sem sett eru upp?
  
Það reyndar ekkert skrýtið eðasérkennilegt við það að íslensk
tónskáld vilji sækja í þann sagna-
brunn sem við eigum í þjóðsögum,
fornsögum og norrænni goðafræði,
og hreint ekki við neinn að sakast
þótt samtímasögum hafi ekki verið
sinnt sem skyldi. Það sama á við um
tónskáld annarra þjóða, sem líka
sýna sínum sagnaarfi áhuga.
Það verður þó ekki horft fram hjá
því, að þegar litið er til óperusög-
unnar hafa óperur byggðar á sam-
tímasögum notið ómældra vinsælda,
ekkert síður en óperur byggðar á
eldri efnivið. Þó er enn verið að
semja óperur um Orfeus í undir-
heimum, sem eru orðnar þó nokkuð
margar; en bara ein til um Nixon í
Kína, frumsýnd 1987, og – að lík-
indum bara ein um Fransmann á Ís-
landi, frumsýnd 1912. Ég held að
báðar þær síðarnefndu hvor um sig
hljóti að hafa höfðað sterkar til síns
samtíma en Orfeus til þeirra sam-
tíma, þótt saga hans sé vitaskuld
klassísk, og verðskuldi líklega að
sjást á sviði af og til. En það er eitt-
hvað skrýtið við þá tilhugsun að eft-
ir því sem öldunum vindur fram,
verði öll klassík bara sú klassík sem
við þekkjum í dag, og að ekkert
bætist við. Góðar sögur á öllum tím-
um hljóta að hafa sömu burði til
þess að verða klassík og – segjum til
dæmis, Orfeus, Sigurður Fáfn-
isbani, Baldur og Galdra-Loftur.
  
Enn eru ónefndar framtíð-arsögur á óperusviðinu. Þær
eru kannski ekki margar til, en hver
segir að vísindaskáldsaga um fram-
tíðina geti ekki orðið efni í afbragðs
óperu? Það gæti jafnvel einmitt ver-
ið kjörinn grunnur að spennandi til-
raunasamstarfi ýmissa listgreina í
óperunni.
Það er einhver kreppa í samræð-
unni milli tónskálda, óperuhúsa og
óperuunnenda. Það er ekki við
neinn að sakast, en stundum finnst
manni eins og ótti, jafnvel tor-
tryggni, ríki í þessum þríhyrningi,
sem ætti í raun að vera ástin upp-
máluð, eins og reyndin hefur oft
verið í óperusögunni.
Ég hef ekki trú á öðru en að óp-
erufólk fari að sjá óperur sem höfða
til þess samtíma og reynsluheims.
Óperuhúsin þurfa að treysta því að
það gerist. Óperutónskáldin þurfa á
móti að sýna meiri dirfsku og kjark
til að takast á við samtíma sinn, eins
og Joseph-Guy Ropartz gerði er
hann samdi óperu um landa sína á
Íslandsskútunum
Orfeus, Nixon og Fransmaðurinn
’Góðar sögur á öllumtímum hljóta að hafa
sömu burði til þess að
verða klassík og – segj-
um til dæmis, Orfeus,
Sigurður Fáfnisbani,
Baldur og Galdra-
Loftur.‘
AF LISTUM
Bergþóra Jónsdóttir
begga@mbl.is
Óperan Le Pays, eða Fósturlandsins Freyja, eftir Joseph-Guy Ropartz
verður flutt í tónleikaformi á Frönskum dögum á Fáskrúðsfirði síðar í
mánuðinum. Söngvarar eru Bergþór Pálsson, Gunnar Guðbjörnsson og
Sigrún Hjálmtýsdóttir. Helga Bryndís Magnúsdóttir leikur með á píanó.
Hugrenningar og önnur per-
sónuleg afrek (ást og dauði) er
eftir norska skáldið Torgeir
Schjerven. Þýðandi er Hallberg
Hallmundsson. Bókin er í flokki
þýddra ljóða hjá Brú/bóka-
forlagi. Hallberg hefur þýtt öll
kverin í þessum flokki sem hóf
göngu sína árið 1997.
Torgeir Schjerven hefur ekki
áður verið kynntur hér á landi,
en hann var fyrir rétt áratug til-
nefndur til norrænu bókmennta-
verðlaunanna. Eiginkona hans,
Inger Elisabeth Hansen, var til-
nefnd til hinna sömu verðlauna
nú í ár. Torgeir er lærður mynd-
listarmaður og hefur einnig kom-
ið fram sem leikari í kvikmynd-
um.
Hugrenningar er 32 bls. Verð:
590 kr.
Nýjar bækur