Morgunblaðið - 12.09.2004, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. SEPTEMBER 2004 11
um í 4.500 kílómetra. Á þessu tímabili höfum við einnig gert
stórkostlegar breytingar á söfnunum okkar. Ég nefni Þjóð-
minjasafnið, Þjóðmenningarhúsið, Gljúfrastein og Þjóð-
arbókhlöðuna sem lengi hafði staðið ókláruð. Allt þetta hefur
verið klárað með miklum ágætum. En þegar litið er til fram-
tíðar þá vegur kannski einna þyngst hvernig við höfum gjör-
breytt stefnu okkar í menntamálum. Við vörðum um 4% af þjóð-
arframleiðslunni til menntamála þegar við tókum við, en erum
nú komnir upp í 7–8%, sem er með því besta sem gerist í heim-
inum. Ef litið er á hlutfall þess fólks sem nú líkur námi úr há-
skóla þá er það með því hæsta sem gerist í OECD. Það sýnir
aukna áherslu þjóðarinnar á menntun, að frá því á árinu 2000
hafa heildarútgjöld til menntamála aukist um 45%. Það er mjög
mikilvægt.
Framfarirnar eru því mjög miklar. Ég verð þó að geta þess,
sem blasir við augum, að þetta er ekki mitt verk allt saman.
Þetta hefur hins vegar gerst á meðan ég hef verið í forystu fyrir
ríkisstjórnum, en í þeim hafa starfað um 30 ráðherrar. Stund-
um er talað um að þetta sé alltaf sama ríkisstjórnin, en þarna
hafa margir lagt hönd á plóg.
Það má einnig nefna að á þessum tíma hefur verið meiri
vinnufriður en verið hefur á öðru sambærilegu tímabili. Það
þýðir að við sem áður áttum heimsmet í töpuðum vinnudögum,
sem leiddi til þess að miklir fjármunir töpuðust, höfum náð að
leysa þessi mál með farsælli hætti.
Á þessu tímabili hefur sú niðurstaða orðið að ganga ekki inn í
Evrópusambandið vegna þess að fyrir því hafa ekki verið færð
nægilega sterk rök. Því verður ekki á móti mælt að það hefði
þýtt margs konar erfiðleika ef við hefðum farið þarna inn. Og
það er staðreynd að okkur hefur vegnað betur en flestum þjóð-
um Evrópusambandsins á sama tíma. Við höfum ekki þurft að
borga eins mikla fjármuni til þeirra og við hefðum ella þurft að
gera. Menn geta sagt að það sé eigingjörn afstaða gagnvart
Evrópu, en við höfum þar ekki sömu skyldur og sumir aðrir.“
Davíð segist ekki sjá ástæðu á þessum tímamótum til að rifja
upp hluti sem ekki hafa gengið upp. Hann hafi farið af stað með
mál, stór og smá, sem ekki hafi öll gengið fram eins og ætlað
hafi verið. Hann segist eftirláta öðrum að minna sig á þau.
Hef trú á að góð lending náist í varnarmálum
Er eitthvað eitt frekar en annað sem þú vilt einbeita þér að í
utanríkismálum þegar þú tekur við þeim málaflokki?
„Ég vil í byrjun leggja áherslu á að fylgja því máli eftir sem
ég hef unnið mikið að, þ.e.varnarmálum landsins. Ég tel að tek-
ist hafi að koma því máli á beina braut eftir viðræður mínar við
Bandaríkjaforseta. Ég hef í framhaldi af því átt ágætt símtal við
utanríkisráðherra Bandaríkjanna. Við eigum alla möguleika á
að ná þar fram góðri lendingu.
Ég vil leggja áherslu á að þó að þarna verði breyting á verka-
skiptingu þá er þetta eftir sem áður sama ríkisstjórnin og sami
stjórnarsáttmálinn. Það verður engin breyting í efnahags-
málum eða öðrum slíkum málum þó að annar taki við forsæt-
isráðuneytinu.“
Gildir það líka um Evrópumálin?
„Ég tel að það sé algjörlega það sama sem gildir þar. Það er
búið að negla niður ákveðna stefnu í stjórnarsáttmálanum sem
gengur út á að halda okkar hlut gagnvart EES-samningnum og
treysta á hann, en jafnframt að fylgjast gaumgæfilega með því
sem er að gerast í Evrópu. Mér sýnist augljóst að það er ekkert
sem bendir til þess að hag okkar væri betur borgið innan Evr-
ópusambandsins. Efasemdir þar eru vaxandi. Það er t.d. afar
hæpið að þessi stjórnarskrá sem þeir voru að samþykkja kom-
ist nokkurn tímann til framkvæmda. Allar kannanir sýna að ef
hún væri borin undir kjósendur í Þýskalandi yrði hún kolfelld.
Hún verður væntanlega kolfelld í Bretlandi og víðar. Fyrr eða
síðar þurfa stjórnvöld að taka mark á því sem fólkið segir, en
það hefur verið sá gangur á að ef kjósendur segja nei þá er bara
kosið aftur þangað til kjósendur segja já.“
Þú minntist á varnarmálin. Áttu von á að þér takist að leiða
það mál til lykta á næstu misserum?
„Já, ég á það. Ég tel að eftir viðræðurnar við Bandaríkja-
forseta hafi málin komist í ákveðinn farveg. Það er ekki vafi í
mínum huga að það er skilningur hjá honum á þörfum á varn-
arviðbúnaði hér. Bandarískir þingmenn sem hafa komið til
landsins hafa augljóslega áður en þeir komu kynnt sér stefnu
ríkisstjórnarinnar og afstöðu Hvíta hússins og hafa lýst þeim
sjónarmiðum að hér ætti að vera varnarbúnaður eins og við höf-
um haldið fram.“
Þú hefur nefnt að það komi til greina að við tökum á okkur
meiri útgjöld í varnarmálum. Hvað sérðu þar fyrir þér?
„Ég hef sagt að við eigum að viðurkenna að hér hafa orðið
breytingar. Það liggur fyrir að það hefur orðið samdráttur hjá
varnarliðinu. Það eru ýmsir þættir í starfseminni í Keflavík sem
tengjast í meira mæli almennu flugi og almennri starfsemi en
áður. Við höfum verið með þá stefnu að varnarliðið sé ekki í
Keflavík af fjárhagsástæðum heldur sé það hér eingöngu vegna
öryggissjónarmiða. Þess vegna finnst mér það ekki ósanngjörn
krafa að við horfum á það með jákvæðari augum en áður að
taka aukinn þátt í kostnaði. Við höfum skoðað talsvert hvað þar
kæmi til greina, en við höfum lagt áherslu á það við Bandaríkja-
forseta að þar mætist menn af sanngirni.“
Líst vel á tillögur nefndar viðskiptaráðherra
Það hefur mikið verið fjallað um átök í viðskiptalífinu að und-
anförnu. Nýlega skilaði nefnd viðskiptaráðherra um hringa-
myndun í viðskiptalífinu skýrslu. Ert þú sáttur við tillögurnar
sem koma fram í skýrslunni?
„Í öllum meginatriðum líst mér vel á þessar tillögur. Það má
segja að þær gangi skemur en ég hafði gert mér í hugarlund að
væri æskilegt. Nefndin fór yfir alla þessa þætti, bæði þessi
sjónarmið sem ég hafði haft og fleiri og komst síðan að sameig-
inlegri niðurstöðu um hvaða skref sé rétt að stíga. Ég tel að hún
hafi fundið ákveðna millileið sem báðir stjórnarflokkarnir geti
stutt og er til bóta, þannig að ég styð það.“
Þú vilt þá ekki að það verði gengið lengra en þarna er gert?
„Nei, ég tel að þegar stjórnarflokkar hafa með þessum hætti
gengið sameiginlega til verks og komist að niðurstöðu þá eigi
flokkarnir að standa á bak við hana, hvaða upphaflegu sjón-
armið svo sem menn höfðu til málsins. Ég taldi að það ætti að
ganga lengra en þarna var gert, en þarna finna menn millilend-
ingu sem ég held að sé hagfelld. Það verður líka að hafa í huga
að mér finnst að margir þeirra sem starfa í viðskiptalífinu hafi
meiri skilning og skynjun á því að þeir verði sjálfir að koma til
móts við þær skrifuðu og óskráðu reglur sem hér og annars
staðar gilda til þess að yfirvöld hér telji sig ekki knúin til að
ganga lengra en nauðsynlegt er.“
Hefur sannast að lögin voru almenn
Stjórnmálamenn í stjórnarandstöðunni hafa talið að kaup
Landssímans í Skjá einum séu til merkis um að ríkisstjórnin
ætli ekki að setja ný fjölmiðlalög.
„Þessi umræða er dálítið kúnstug. Því var haldið fram að fjöl-
miðlalögunum væri beint gegn sérstöku fyrirtæki. Nú kemur á
daginn, aðeins nokkrum vikum eftir að þessi lög voru drepin
fyrir okkur, að þetta voru almenn lög. Þá kemur stjórnarand-
staðan og segir: „Þetta gengur þvert á fjölmiðlalögin, sem við
vorum á móti.“ Maður bara hlustar á þetta með forundran, en
þetta sannar fyrst og fremst að þetta voru almenn lög. En allir
eiga rétt á að starfa í samræmi við þau lög sem í gildi eru, ekki
bara eitt tiltekið fyrirtæki.“
Þannig að ríkisstjórn stefnir eftir sem áður að því að setja ný
fjölmiðlalög?
„Já, sá vilji okkar er óbreyttur, en við munum ekki fara að
semja við stjórnarandstöðuna um fjölmiðlalög sem eru einskis
virði. Tillögur Samfylkingarinnar um innri stjórn fjölmiðlanna
voru bara einhver vitleysa sem héldu ekki vatni.“
Er það eðlilegt að fyrirtæki sem er 99% í eigu ríkisins blandi
sér í rekstur á samkeppnismarkaði?
„Ef að það er gert á samkeppnisforsendum og viðskiptaleg
sjónarmið ráða ferðinni þá er ekkert að því. Þegar búið er að
taka hið beina boðvald frá stjórnmálamönnunum og búið er að
mynda stjórn í fyrirtækinu sem ber ábyrgð samkvæmt lögum,
þá á að virða sjálfstæði stjórnenda fyrirtækisins. Það er búið að
segja við stjórnendur þess: „Þið verðið að gæta hagsmuna fyr-
irtækisins og reka það eins vel og þið getið.“ Þetta ber að
virða.“
Eitt af stóru verkefnum ríkisstjórnarinnar er að selja Sím-
ann.
„Já, að því máli verður unnið í samræmi við stjórnarsáttmál-
ann. Við erum ekki á neinni hraðferð með þetta mál. Við tökum
okkur þann tíma sem við teljum okkur þurfa. Við munum leitast
við að tryggja stöðu þess hérlendis og erlendis því að það á í
samkeppni bæði hér heima og við erlend fyrirtæki.“
Hefur þú þá ekki mótaðar hugmyndir um hvernig standa eigi
að sölunni?
„Ég hafði það þegar við vorum á sínum tíma að undirbúa söl-
una. Núna finnst mér rétt að endurmeta það. Einkavæðing-
arnefnd verður sjálfsagt skipuð upp á nýtt á næstunni. Einka-
væðingin er á forræði forsætisráðherra og það er eðlilegt að
nefndin, sem verður eins og verið hefur skipuð til jafns af
stjórnarflokkunum, fari vandlega yfir málið á nýjan leik. Ég gef
engin skilaboð um hvernig það eigi að gera.“
Endurskoðun stjórnarskrárinnar
erfiðari vegna uppákomunnar í sumar
Annað stórt verkefni er endurskoðun stjórnarskrárinnar.
Viltu reyna að ljúka því?
„Ég hef lengi talið að það sé mikilvægt að gera það. Það verð-
ur hins vegar erfiðara að gera slíka hluti eftir þessa uppákomu
sem varð í sumar. Það er hætt við að stjórnmálamenn muni
horfa til þessa undarlega máls þegar kemur að breytingum á
stjórnarskránni.
Þetta er enn ein afleiðingin af þessari óheppilegu stjórnskip-
unaruppákomu sem hér varð. Þetta er einn versti atburður sem
hér hefur orðið í stjórnmálalífi í sögu lýðveldisins. Við erum því
miður ekki búin að sjá fyrir endann á því.“
En þú heldur að þetta muni lita umræður um endurskoðun
stjórnarskrárinnar?
„Maður tók eftir því að eftir að þetta gerðist, fóru ýmsir allt í
einu að ræða um stjórnarskrárbreytingar með allt öðrum for-
merkjum en áður var. Það finnst mér vera lakara og nokkur
vonbrigði.“
Samkomulag handsalað
um skattamálin
Hafa stjórnarflokkarnir náð endanlegu samkomulagi um
hvernig eigi að útfæra boðaðar skattalækkanir?
„Já, það hefur tekist mjög gott samkomulag um það. Við
handsöluðum það á spítalanum, ég og Halldór Ásgrímsson. Ég
geri ráð fyrir því að það komi í hlut forsætisráðherra í stefnu-
ræðu og fjármálaráðherra við framlagningu fjárlaga, að gera
grein fyrir því. Mér finnst það eðlilegra heldur en að ég sé að
gera það. En það er fullt samkomulag um hvernig við göngum
fram í þeim efnum og ég er mjög ánægður með það.“
Er ekki óhjákvæmilegt að ríkið skeri niður ríkisútgjöld sam-
hliða því að lækka skatta?
„Við höfum verið að passa okkur á því að reka ríkissjóð halla-
lausan og með afgangi. Það hefur tekist mjög vel. Við höfum
sýnt fyrirhyggju í rekstrinum og meðal annars tekið tugi millj-
arða úr ríkissjóði og lagt inn í Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins
og komið þannig í veg fyrir stórslys síðar meir. Eins höfum við
eflt mjög Seðlabankann með fjármunum úr ríkissjóði. En þegar
þennslan er sem mest þurfum við að halda að okkur höndum og
gæta að allri útgjaldaaukningu. Ég tel hins vegar að þessar hóf-
legu skattalækkanir sem samkomulag hefur tekist um falli
ágætlega inn í þennan ramma.“
Það hefur stundum verið nefnt að umsvif utanríkisráðuneyt-
isins séu óþarflega mikil og þau mættu að skaðlausu minnka.
Hver er þín afstaða til slíkra hugmynda?
„Það er sjálfsagt að horfa til þess eins og annarra ráðuneyta.
Það á enginn að vera undanskilinn í þeim efnum. Ég hef ekki
skoðað það sérstaklega, en það má vel vera að þar séu þættir
sem mönnum finnst vera ofrausn. Það hefur hins vegar verið
áköf krafa í þinginu og kannski fyrir hönd þjóðarinnar, að fram-
lög okkar til þróunarmála verði aukin. Menn hafa sagt að okkar
hlutur þar sé skammarlega lágur. Það kostar auðvitað heilmikla
peninga að fylgja því eftir. Það er kannski erfitt að miða okkur
við lönd sem eru með 20–30 sendiráð í Afríku og annað eins í
Asíu. Mér er sagt að Vatíkanið sé með 70 sendiráð úti um allan
heim. Við erum með lágmarksfjölda. En þeir sem hafa krafist
þess að við göngum í Evrópusambandið hafa talað um að við
þurfum að opna sendiráð í öllum löndum Evrópusambandsins.
Eitthvað myndi nú slíkt kosta ofan á annað.“
Á fundi Íslandsbanka um efnahagsmál í vikunni kom fram
það sjónarmið að merki væru um ójafnvægi í þjóðarbúskapn-
um, viðskiptahallinn væri mikill og aukin verðbólga. Þarf rík-
isvaldið ekki að halda fast um efnahagsmálin við þessar að-
stæður?
„Þetta er nokkurn veginn nákvæmlega það sem var spáð.
Menn höfðu spáð að viðskiptahallinn myndi aukast á meðan
þessar miklu fjárfestingar á Austurlandi stæðu yfir, þannig að
það kemur ekki á óvart. Ef húsnæðisliður vísitölunnar er tekinn
út úr þá er verðbólgan miðað við 12 mánuði um 2,4%. Það hefði
einhvern tímann þótt vera lág verðbólga. Staðan er hins vegar
viðkvæm. Það eru miklir peningar sem bankarnir eru að flytja
inn í landið sem með vissum hætti skapa ákveðinn vanda. Úr-
ræði Seðlabankans eru veikari og hægvirkari en áður var vegna
þess að það er svo stór hluti fjármálamarkaðarins sem ræðst af
öðrum lögmálum.“
Nýr kraftur með einkavæðingunni
Hvað finnst þér um það sem hefur verið að gerast á banka-
markaði síðustu daga?
„Út af fyrir sig finnst mér það vera mjög jákvætt. Eftir að
einkavæðingin átti sér stað hefur hugmyndaauðgi, kraftur og
samkeppni mjög aukist. Maður vonar að öll þessi mikla sókn,
sem nú er í gangi, sé gerð þannig að menn hafi vaðið fyrir neðan
sig og það sé ekki gengið neitt úr hófi fram. Það er ómögulegt
annað en að dást að því hvað einkavæðingin hefur leyst mikinn
kraft úr læðingi og lýsir sér m.a. í því að vextir fara lækkandi.
Það er jákvætt.“
Á næsta ári heldur Sjálfstæðisflokkurinn landsfund. Ætlar
þú að óska eftir endurkjöri sem formaður flokksins?
„Landsfundur verður væntanlega haldinn í nóvember á
næsta ári. Á þessari stundu geri ég ekki ráð fyrir öðru en að svo
verði.“
etjast í helgan stein
Morgunblaðið/Sverrir
veiktist í sumar.
egol@mbl.is